Αυτοκρατορικοί λεγεωνάριοι σε στενή παράταξη, 1oς-2ος αι. μ.Χ.. Roman legion - Wikipedia   By Photograph by Rama, Wikimedia Commons, Cc-by-sa-2.0-fr, CC BY-SA 2.0 fr, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15483317

THE RIGHT-HANDED – APPENTAGE

Θεσσαλονίκη 30-9-2019

Η παρούσα σελίδα γράφτηκε σαν παράρτημα των ΔΕΞΙΟΛΑΒΩΝ, για να μας δώσει μια σχετική εικόνα των αρχαίων στρατιωτικών σωμάτων και της πολιτικής κατάστασης της ιστορίας των χρόνων της Καινής Διαθήκης. Όσο δηλ. χρειάζεται για να διαμορφώσουν μια επαρκή άποψη οι μελετητές της Αγίας Γραφής στα στρατιωτικά και πολιτικά δεδομένα της εποχής, γύρω απ’ την οποία κινούνται οι πρωταγωνιστές της Καινής Διαθήκης. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η Παλαιστίνη την εποχή αυτή βρίσκεται κάτω από ρωμαϊκή κυριαρχία, και αυτοί που συνέλαβαν τον Χριστό όπως και τον Παύλο αργότερα, ήταν ρωμαίοι στρατιώτες (Ιω 18,12).

Ιστορικο-γεωγραφικό πλαίσιο της Παλαιστίνης κατά την επικυριαρχία των ρωμαίων και μέχρι το 59 μ.Χ.

Ο ευαγγελιστής Λουκάς θέλοντας να δώσει το χρονικό στίγμα της έναρξης του κηρύγματος του Κυρίου, περιγράφει τα βασίλεια της Παλαιστίνης που βρίσκονται σε ισχύ κατά το 15ο έτος της αυτοκρατορίας του Τιβερίου Καίσαρα (29-30 μ.Χ.), και λέει:

«Ἐν ἔτει δὲ πεντεκαιδεκάτῳ τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος, ἡγεμονεύοντος Ποντίου Πιλάτου τῆς Ἰουδαίας, καὶ τετραρχοῦντος τῆς Γαλιλαίας Ἡρῴδου, Φιλίππου δὲ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ τετραρχοῦντος τῆς Ἰτουραίας καὶ Τραχωνίτιδος χώρας, καὶ Λυσανίου τῆς Ἀβιληνῆς τετραρχοῦντος, ἐπὶ ἀρχιερέως Ἅννα καὶ Καϊάφα, ἐγένετο ῥῆμα Θεοῦ ἐπὶ Ἰωάννην τὸν Ζαχαρίου υἱὸν ἐν τῇ ἐρήμῳ. καὶ ἦλθεν εἰς πᾶσαν τὴν περίχωρον τοῦ Ἰορδάνου κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν,», Λκ 3,1-3.

[Η περικοπή μιλάει βέβαια για τον Ιωάννη Βαπτιστή, αλλά ο Ιωάννης είχε με τον Χριστό 6 μήνες διαφορά στην ηλικία (Λκ 1,26). Επομένως και οι 2 ξεκίνησαν την δράση τους το ίδιο έτος, αφού στον Ισραήλ η ηλικιακή προϋπόθεση για να μπορεί κάποιος να επιτελέσει ιερατικά καθήκοντα (για τους Λευίτες, Α΄ Πα 23,2-5), και δημόσιο λόγο (για όλους) ήταν τα 30 έτη (Λκ 3,23).]

Όπως βλέπουμε στην παραπάνω περικοπή του Λουκά, υπάρχουν 3 τετράρχες της Παλαιστίνης. Κι αυτό διότι ο 4ος είναι … ο Πόντιος Πιλάτος που ηγεμονεύει την Ιουδαία. Δηλαδή οι 3 είναι ιουδαίοι και ονομάζονται τετράρχες, και ο 4ος είναι ρωμαίος και ονομάζεται ηγεμών (Μθ 27,11 και 15 και 21, Πρξ 26,30). Τί συμβαίνει; Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν τα πράγματα:

Το 63 π.Χ. ο ρωμαίος στρατηγός Πομπήιος πατάει το πόδι του στην Παλαιστίνη και στην Ιουδαία ειδικότερα, και με το στρατό του θέτει τέλος στις εμφύλιες διαμάχες των εβραίων αρχιερέων – και των οπαδών τους – που με τις διάφορες φονικές τους ίντριγκες ήθελαν την θέση όχι μόνο του αρχιερέα (για να προσπορίζονται τα έσοδα του Ναού των Ιεροσολύμων), αλλά και τον τίτλο του βασιλιά των εβραίων. Ο Πομπήιος δείχνοντας σεβασμό στον Ναό και στο απόθεμά του σε χρυσό, επιβάλλει στον λαό έναν αρχιερέα, τον Υρκανό Β΄, αφαιρώντας του συγχρόνως τον βασιλικό τίτλο, και παίρνοντας έτσι την Ιουδαία και την ευρύτερη Παλαιστίνη στην άμεση κυριαρχία των ρωμαίων.

Το 41 π.Χ. και καθώς βρισκόμαστε στην περίοδο της τριανδρίας Οκταβιανού-Μάρκου Αντωνίου-Λέπιδου που ανέλαβαν στρατιωτικές εξουσίες με την έγκριση της ρωμαϊκής Συγκλήτου, ορίστηκαν απ’ την τελευταία τετράρχες στην περιοχή οι 2 αδερφοί, Ηρώδης ο σφαγέας[1] και Φασαήλ, χάρις στις βοηθητικές συστάσεις του Μάρκου Αντώνιου του οποίου κέρδισαν την εύνοια (Ιώσηπος, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 1,244). Έτσι, ο Ηρώδης τετραρχεί στην Γαλιλαία και ο Φασαήλ στην Ιουδαία (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 1,282). Από τότε ξεκινάει η τετραρχία στην περιοχή, που σημαίνει ότι χωρίζεται σε 4 μέρη, αλλά τα 2 μόνο απ’ αυτά φέρουν βασιλείς με την άδεια της Συγκλήτου όπως είπαμε. Τ’ άλλα 2 μέρη υπάγονται στην απευθείας δικαιοδοσία της ρωμαϊκής Συγκλήτου που τις διοικεί μέσω Επάρχων ή Επιτρόπων (όπως γίνονταν στις Επαρχίες της Συρίας και της Αιγύπτου).

Λίγο αργότερα όμως (40 π.Χ.) παρουσιάζεται στο προσκήνιο ένας διεκδικητής της θέσης του αρχιερέα Υρκανού Β΄, ο ανεψιός του Αντίγονος, ο οποίος διώχνει τον θείο του και παίρνει επίσης και τον τίτλο του βασιλιά της Ιουδαίας. Τότε ο Ηρώδης που έχει καλή σχέση με τον Υρκανό και αποβλέπει στην μελλοντική εξουσία της Ιουδαίας, προσφεύγει στην Ρώμη για την αποκατάσταση της τάξης. Εκεί, καταφέρνει να κερδίσει την εύνοια και του Οκταβιανού, και μέσω των Μάρκου Αντωνίου και Οκταβιανού, κερδίζει και την Σύγκλητο που τον ορίζει παμψηφεί μοναδικό βασιλιά της εβραϊκής Παλαιστίνης. Κι εδώ παίρνει σάρκα και οστά η διήγηση του Κυρίου που την διατυπώνει υπό τύπον παραβολής και μιλάει για έναν βασιλιά που δεν ήθελαν κάποιοι πολίτες της χώρας, αλλ’ αυτός καταφέρνει να πάρει την έγκριση της βασιλείας από ανώτερη αρχή (εννοεί απ’ την Σύγκλητο της Ρώμης), με αποτέλεσμα όταν γυρίζει στην χώρα του, εκτελεί αυτούς που δεν τον ήθελαν (Λκ 18,12-27).

Μετά τον θάνατο αυτού του Ηρώδη το 4 μ.Χ., οι 3 γιοι του και υποψήφιοι διάδοχοί του, Αρχέλαος, Ηρώδης Αντύπας και Φίλιππος, με την έγκριση του Οκταβιανού (που ήταν αυτοκράτορας απ’ το 27 π.Χ. και πήρε τ’ όνομα Αύγουστος), ορίστηκαν τετράρχες στην Παλαιστίνη ως εξής (Ιώσηπος, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 2,93-98 και 2,247):

1.     Ο Αρχέλαος πήρε το μισό (2 τέταρτα) που ήταν οι περιοχές της Ιουδαίας, Σαμάρειας και Ιδουμαίας, και ονομάστηκε εθνάρχης με την προοπτική να ονομαστεί βασιλιάς, εφόσον φανεί άξιος.

2.     Ο Ηρώδης Αντύπας πήρε το 3ο τέταρτο που ήταν οι περιοχές της Γαλιλαίας και Περαίας.

3.     Ο Φίλιππος πήρε το τελευταίο τέταρτο που ήταν οι περιοχές της Βατανέας, Τραχωνίτιδας, Γαυλανίτιδας, και μέρη του Ζήνωνος Οίκου (γειτονικά μέρη σημερινών εδαφών Συρίας και Λιβάνου)

4.     Η αδερφή του αποθανόντος Ηρώδη, η Σαλώμη, πήρε την νοτιοδυτική παραλιακή ζώνη της Ιάμνειας, Αζώτου και Ασκάλωνας, υπαγόμενη όμως στρατιωτικά στην τοπαρχία του Αρχέλαου.

Παρακάτω είναι χάρτης της Παλαιστίνης κατά τον 1ο αι. μ.Χ.. Η Αβιληνή που τετραρχείται απ’ τον Λυσάνιο κατά το 30 μ.Χ. (όπως εξιστορεί ο Λουκάς στην περικοπή που βάλαμε στην αρχή, Λκ 3,1), είναι περιοχή που απλώνεται δυτικά και νότια της Δαμασκού, και δεν οριοθετείται στον παρακάτω χάρτη αλλά διακρίνεται η Δαμασκός πάνω δεξιά (Damascus). Επίσης οι πόλεις Άζωτος και Ασκάλωνα που αναφέραμε ότι πήρε η Σαλώμη και που δεν φαίνονται στον χάρτη, βρίσκονται στην νότια παραλία ανάμεσα στην Ιάμνεια (Jamnia) και στην Γάζα (Gaza).

Η Παλαιστίνη κατά τον 1ο αι. μ.Χ.. Pontius Pilate - Wikipedia By Wikipedia User:Andrew c, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=743768

Ο εθνάρχης Αρχέλαος όμως στα επόμενα 2 χρόνια επέδειξε σκληρότητα σαν τον πατέρα του Ηρώδη τον σφαγέα, και οι εβραίοι κατήγγειλαν στον Αύγουστο τις ωμότητές του, με συνέπεια την καθαίρεσή του το 6 μ.Χ., και την περιουσία του να μετέρχεται στον αυτοκράτορα (Ιώσηπος, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 2,111). Κατόπιν, και για να λύσει άμεσα το πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας που προέκυψε στην Ιουδαία, ο Αύγουστος (Οκταβιανός) αποφασίζει να μην θέσει την περιοχή στην τοπαρχία άλλου διαδόχου του Ηρώδη, ούτε και να βάλει διαφορετικό τοπάρχη ή εθνάρχη, αλλά να την χαρακτηρίσει Επαρχία. Αυτό σήμαινε ότι η Σύγκλητος θα έστελνε διορισμένο Επίτροπο (Praefectus) ή Ηγεμόνα για την διοίκησή της (Ιώσηπος, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 2,117 και 2,167), (βλέπε επίσης το βιβλίο, A History of the Jewish People, A. Malamat, H. Tadmor, M. Stern, S. Safrai, H. H. Ben-Sasson, S. Ettinger, 1969, English translation by George Weidenfeld and Nicolson Ltd, 1976, σελ. 246-247).

Έδρα των Επιτρόπων ή ηγεμόνων της Ιουδαίας ορίζεται η Καισάρεια γνωστή σήμερα ως Καισάρεια Παράλιος (Caesaria Maritima), που βρίσκονταν νότια του όρους Καρμήλου και στην λιμενική τοποθεσία του φρουρίου Στράτωνος Πύργος. Αυτή χτίστηκε απ’ τον Ηρώδη τον σφαγέα προς τιμήν του Καίσαρα Αυγούστου, με μεγαλόπρεπα κτίρια, παλάτι για τον Ηρώδη, υδραγωγείο, ιππόδρομο και θέατρο. Το δε λιμάνι της Καισάρειας ο Ιώσηπος το θεωρεί ότι είναι μεγαλύτερο απ’ το ελληνικό λιμάνι του Πειραιά στην αρχαία Αθήνα (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 1,407-414).

Έτσι, ορίζεται πρώτος Επίτροπος της Ιουδαίας ο Κωπώνιος απ’ την τάξη των Ιππέων της Συγκλήτου (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 2,117). Αργότερα, κι ενώ στο μεταξύ ο Τιβέριος έχει διαδεχθεί τον Οκταβιανό Αύγουστο που έχει πεθάνει (14 μ.Χ.), ορίζεται Επίτροπος ο Πόντιος Πιλάτος (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 2,169) που φέρεται να υπηρέτησε το διάστημα 26-36 μ.Χ. (σύμφωνα με πληροφορία της αγγλικής Βικιπαίδειας που παίρνει απ’ το βιβλίο "Pontius Pilate, Prefect of Judah – Latin dedicatory inscription", The Israel Museum, Jerusalem, 1995-2015).

Είναι αξιοσημείωτο εδώ να πούμε ότι για τον Πιλάτο υπάρχει αρχαιολογική μαρτυρία, μια επιγραφή σε ασβεστόλιθο που βρέθηκε στην Καισάρεια.

Στην 1η σειρά διακρίνεται τ’ όνομα του αυτοκράτορα Τιβέριου που τον διόρισε (TIBERIEVM), και στην 2η σειρά τ’ όνομα του Πιλάτου ([PON]TIVS PILATVS) Marion Doss https://www.flickr.com/photos/7337467@N04/2823419399 Μέσω της αγγλικής Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Pontius_Pilate

Ένα μικρό διάλειμμα κατά την περίοδο αυτή των Επιτρόπων είναι η σύντομη βασιλεία του Ηρώδη Αγρίππα Α΄[2] γιου του Αρχελάου, ο οποίος ξεκίνησε την τετραρχία του το 41 μ.Χ. παίρνοντας πρώτα τις περιοχές των 2 θείων του, Φιλίππου και Λυσανίου, μετά τις περιοχές του άλλου θείου του Ηρώδη Αντύπα, και τέλος τις περιοχές Ιουδαίας και Σαμάρειας (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 2,214-216). Κι όλα αυτά τα κέρδισε χάρη στην φιλία κι ευγνωμοσύνη των αυτοκρατόρων, πρώτα του Καλιγούλα και μετά του Κλαύδιου, στους οποίους κάποτε πρόσφερε τις φιλικές υπηρεσίες του. Κέρδισε δηλαδή ο Αγρίππας Α΄ όλο σχεδόν το βασίλειο της Παλαιστίνης όπως το είχε και ο παππούς του Ηρώδης ο σφαγέας. Όμως ο Αγρίππας το 44 πεθαίνει ξαφνικά, με τον τρόπο που περιγράφουν οι Πράξεις (12,20-23, βλέπε και υποσημείωση [2]).

Έτσι, εκτός του μικρού αυτού διαλείμματος 41-44 μ.Χ., συνεχίζεται στην Ιουδαία το καθεστώς των Επιτρόπων ή ηγεμόνων και η περιοχή μαζί με την Σαμάρεια ξαναγίνεται Επαρχία. Το 52 μ.Χ. διορίζεται Επίτροπος ο Μάρκος Αντώνιος Φήλιξ, έλληνας απελεύθερος και ευνοούμενος της οικογένειας του αυτοκράτορα Κλαυδίου (Ιώσηπος, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, 20,7), κι έχει σύζυγο την ιουδαία Δρουσίλλα. Το ζεύγος Φήλικα-Δρουσίλλας μαρτυρείται και στις Πράξεις (24,24).

Το 53 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Κλαύδιος δίνει την βασιλεία των 2 τετραρχιών που είχαν κάποτε οι Φίλιππος και Λυσάνιος, στον Ηρώδη Αγρίππα Β΄, γιο του Αγρίππα Α΄. Και το 55 ο αυτοκράτορας Νέρων του προσθέτει και άλλα τμήματα καθώς και σημαντικές πόλεις απ’ τις περιοχές Τιβεριάδος, Γαλιλαίας και Περαίας (Ιώσηπος, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 2,223 και 2,247).

Λίγο αργότερα το 57 ο Παύλος συλλαμβάνεται απ’ τον χιλίαρχο της Ιερουσαλήμ και στέλνεται προς διάσωση στον ηγεμόνα Φήλικα, στην εν λόγω περικοπή των Πράξεων με τους δεξιολάβους (23,23-26). Και ο Φήλιξ κρατάει τον Παύλο φυλακισμένο για 2 χρόνια στην Καισάρεια, αλλ’ έτσι τον διατηρεί ασφαλή, κι ελεύθερο να δέχεται όποιον θέλει να τον επισκεφτεί (Πρξ 24,26-27).

Το 59 τον Φήλικα διαδέχεται στην θέση του Επιτρόπου ο Πόρκιος Φήστος (Ιώσηπος, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 2,271, Πρξ 24,27). Και όχι πολλές μέρες μετά, ο Παύλος απολογείται ενώπιον του Πόρκιου Φήστου, του βασιλιά Αγρίππα Β΄, της αδερφής του βασιλιά Βερνίκης και πολλών ρωμαίων αξιωματούχων και τοπικών αρχόντων της Καισάρειας, ζητώντας την παραπομπή του στην Ρώμη για να δικαστεί απ’ τον Καίσαρα (Πρξ 25,23-26,32). Και ακολουθεί το ταξίδι του στην Ρώμη με πλοίο και με την απαραίτητη στρατιωτική συνοδεία, μέσα απ’ τις γνωστές περιπέτειες και το ναυάγιο (Πρξ 27,1-28,16).

Η ρωμαϊκή σπείρα

Όταν οι ιουδαίοι έπιασαν τον Παύλο στον Ναό, δόθηκε σύνθημα να τον λυντσάρουν, και ο λαός όρμησε κατά πάνω του (Πρξ 21,28-30). Τότε οι Πράξεις συνεχίζοντας λένε:

«ζητούντων δὲ αὐτὸν ἀποκτεῖναι ἀνέβη φάσις τῷ χιλιάρχῳ τῆς σπείρης ὅτι ὅλη συγκέχυται Ἱερουσαλήμ· 32 ὃς ἐξαυτῆς παραλαβὼν στρατιώτας καὶ ἑκατοντάρχους κατέδραμεν ἐπ' αὐτούς. οἱ δὲ ἰδόντες τὸν χιλίαρχον καὶ τοὺς στρατιώτας ἐπαύσαντο τύπτοντες τὸν Παῦλον», Πρξ 21,31-32.

Μετάφραση. «Ενώ ζητούσαν να τον σκοτώσουν (τον Παύλο) έφθασε καταγγελία στον χιλίαρχο της σπείρας ότι όλη η Ιερουσαλήμ βρίσκεται σε σύγχυση. Κι αυτός αφού παρέλαβε εκ της σπείρας στρατιώτες κι εκατοντάρχους έτρεξε σ’ αυτούς. Εκείνοι όταν είδαν τον χιλίαρχο και τους στρατιώτες σταμάτησαν να χτυπούν τον Παύλο.».

Βλέπουμε ότι μιλάει για τον χιλίαρχο. Άρα ήταν ένας και μοναδικός που ηγούνταν της σπείρας, δηλ. του στρατιωτικού σώματος που φύλαγε την Ιερουσαλήμ κι έμενε σε στρατόπεδο (παρεμβολή, Πρξ 21,34/22,24/23,16) που βρίσκονταν μέσα στην πόλη και κοντά στον Ναό. Ο Ιώσηπος μας πληροφορεί για ένα φρούριο που βρίσκονταν κολλητά (προσκείμενον) πίσω απ’ το βόρειο κλίτος του Ναού, κι έφερε τ’ όνομα Αντωνία (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 1,118), και χρησιμοποιούνταν για την στρατοπεδία των ρωμαίων. Πολύ κοντά στον Ναό και άρα και στο στρατόπεδο πρέπει να βρίσκονταν και η βασιλική οικία για τους βασιλείς που επισκέπτονταν την Ιερουσαλήμ (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 2,312 και 2,328-331).

Για το πόσους τώρα στρατιώτες είχε η σπείρα, πάλι ο Ιώσηπος μας δίνει να καταλάβουμε ότι δεν είχε ορισμένο αριθμό, καθώς ο ίδιος περιγράφοντας τις σπείρες που είχε φέρει ο Βεσπασιανός στην Παλαιστίνη το 67 μ.Χ. για να καταστείλει την Α΄ Ιουδαϊκή Επανάσταση – η καταστολή κορυφώθηκε με την προφητευμένη απ’ τον Κύριο καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του Ναού απ’ τον Τίτο 3 χρόνια αργότερα, δηλ. το 70 μ.Χ. (Μθ 23,37-38/24,16-18, Μρκ 13,14-16, Λκ 13,34-35/19,41-44/21,20-24) –, λέει ότι:

1)    Ο γιος του Βεσπασιανού στρατηγός Τίτος ηγούμενος ενός τάγματος, έρχεται στην Παλαιστίνη απ’ την Ελλάδα και βρίσκει τον πατέρα του στην Πτολεμαΐδα της Γαλιλαίας που έχει ήδη 2 τάγματα, κι έτσι δημιουργούνται 3 τάγματα.

2)    Άλλες 5 σπείρες μαζί με 1 ίλη ιππέων ήρθαν για ενίσχυση απ’ την δύναμη της Καισάρειας που ήταν η έδρα του ρωμαίου Επιτρόπου.

3)    Άλλες 5 σπείρες ήρθαν για ενίσχυση απ’ την γειτονική ρωμαϊκή επαρχία της Συρίας.

4)    Απ’ τις 3 γειτονικές τετραρχίες ήρθαν συνολικά για ενίσχυση 6.000 πεζικάριοι τοξότες και 3.000 ιππείς.

5)    Και τέλος απ’ την νότια γείτονα Αραβία ήρθαν 5.000 πεζικάριοι απ’ τους οποίους οι περισσότεροι τοξότες και 1.000 ιππείς.

6)    Σε κάποιον σχηματισμό 1 σπείρα είχε 1.000 στρατιώτες πεζικού (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 3,67).

7)    Σε άλλον σχηματισμό 1 σπείρα είχε 600 στρατιώτες πεζικού συν 120 ιππείς (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 3,67).

8)    Σύνολο δύναμης Βεσπασιανού 60.000 στρατιώτες μαζί με τους ιππείς, με αναλογία περίπου 1 ιππέα ανά 5 στρατιώτες, και στο πεζικό υπήρχαν τουλάχιστον 9.000 τοξότες (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 3,68-69).

Και για την εξουσία του αξιώματος του χιλιάρχου προσθέτουμε και το εξής:

9)    Ο χιλίαρχος Πλακίδας στάλθηκε σε αποστολή στην Σέπφωρι (μεγάλη πόλη στα βουνά της Γαλιλαίας, βλέπε τον παραπάνω χάρτη => Sepphoris) έχοντας στις διαταγές του 6.000 στρατιώτες πεζικού και 1.000 ιππείς (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 3,59).

Σύμφωνα λοιπόν με την περιγραφή της ρωμαϊκής σπείρας κατά Ιώσηπο, αυτή αποτελείται τουλάχιστον από 720 στρατιώτες (600 πεζοί + 120 ιππείς) ή το πολύ από 1.000. Έτσι, υπολογίζοντας χονδρικά, οι σπείρες του Βεσπασιανού κατά Ιώσηπο ήταν 65-75.

Σύμφωνα με τον Τίτο Λίβιο η ρωμαϊκή σπείρα απέκτησε 2 εκατονταρχίες στα πρώιμα χρόνια της Ρώμης επί βασιλιά Ταρκίνου γύρω στο 500 π.Χ. (Τίτος Λίβιος, Απ’ την Ίδρυση της Πόλης, 1,52). Ο δε Λίβιος υπήρξε λίγο αρχαιότερος απ’ τον Ιώσηπο (ο Λίβιος => 59 π.Χ. – 19 μ.Χ. και ο Ιώσηπος => 37 μ.Χ. – 100 μ.Χ.).

Σύμφωνα με τον Πολύβιο (200 π.Χ. – 118 π.Χ.) η σπείρα λεγόταν και τάγμα, και είχε 2 εκατονταρχίες με τους αντίστοιχους κεντυρίωνες (= εκατόνταρχους, απ’ το centum = εκατό) που προχωρούσαν στην μάχη η μια δίπλα στην άλλη δηλ. αριστερά και δεξιά (6,24,5-8), ενώ η κοόρτη ήταν το σύνταγμα που είχε 3 σπείρες (Πολύβιος, Ιστορίαι, 11,23,1). Ο δε Πολύβιος ήταν έλληνας πολιτικός και στρατιωτικός, διετέλεσε ίππαρχος στον στρατό της Αχαϊκής Συμπολιτείας, και μετά την κατάλυση του μακεδονικού κράτους απ’ τους ρωμαίους μαζί με τους υπόλοιπους ελληνικούς συνασπισμούς (168 π.Χ., μάχη της Πύδνας) έγινε όμηρος της ρωμαϊκής αυλής. Όμως οι στρατιωτικές και πολιτικές γνώσεις του Πολύβιου εκτιμήθηκαν τόσο πολύ απ’ τον ρωμαίο στρατηγό Σκιπίωνα τον Αιμιλιανό που τον έκανε σύμβουλό του.

Με τα δεδομένα λοιπόν των ιστορικών Πολύβιου και Λίβιου η σπείρα δεν θα μπορούσε να ήταν παραπάνω από 200 άνδρες.

Θα παραθέσουμε τώρα κι ένα απόσπασμα του Πλουτάρχου (45 – 120 μ.Χ.) όπου διηγείται μια παράδοξη νίκη των ρωμαίων που στερούσαν αριθμητικά απ’ τους αντιπάλους.

«ἔτι δὲ Μάρκος Λεύκολλος, εἷς 
τῶν ὑπὸ Σύλλᾳ στρατηγούντων, περὶ Φιδεντίαν 
ἑκκαίδεκα σπείραις πρὸς πεντήκοντα τῶν πο-
λεμίων ἀντιταχθεὶς τῇ μὲν προθυμίᾳ τῶν 
στρατιωτῶν ἐπίστευεν, ἀνόπλους δὲ τοὺς πολ-   (5)
λοὺς ἔχων ὤκνει. βουλευομένου δὲ αὐτοῦ καὶ
διαμέλλοντος, ἀπὸ τοῦ πλησίον πεδίου λειμῶνα 
ἔχοντος αὔρα φέρουσα μαλακὴ πολλὰ τῶν ἀνθέων
ἐπέβαλε τῇ στρατιᾷ καὶ κατέσπειρεν, αὐτομάτως 
ἐπιμένοντα καὶ περιπίπτοντα τοῖς θυρεοῖς καὶ    (10)
τοῖς κράνεσιν αὐτῶν, ὥστε φαίνεσθαι τοῖς πο-
(8) λεμίοις ἐστεφανωμένους. γενόμενοι δὲ ὑπὸ τού- 
του προθυμότεροι συνέβαλον· καὶ νικήσαντες
ὀκτακισχιλίους ἐπὶ μυρίοις ἀπέκτειναν καὶ τὸ 
στρατόπεδον εἷλον. οὗτος ὁ Λεύκολλος ἀδελφὸς
ἦν Λευκόλλου τοῦ Μιθριδάτην ὕστερον καὶ    (5)
Τιγράνην καταπολεμήσαντος. », Πλούταρχος, Σύλλας, 27,7,3 (απ’ το TLG).

Εδώ λοιπόν οι ρωμαίοι στρατιώτες με διαταγή του στρατηγού τους Λεύκολλου όρμησαν σε γεμάτο και ανθισμένο λιβάδι που βρίσκονταν πλησίον του πεδίου της μάχης που θα έδιναν σε λίγο, και τα λουλουδιασμένα φυτά ήρθαν και κόλλησαν στα κράνη και στις ασπίδες τους προφανώς λόγω της υγρασίας, δίνοντας έτσι την εικόνα στους εχθρούς ότι είναι στεφανωμένοι! Και μ’ αυτήν την εικόνα που απέκτησαν, ένιωσαν αισιοδοξία και μπήκαν προθυμότεροι στην μάχη. Το αποτέλεσμα: νίκησαν 8.000 – 10.000 αντιπάλους που είχαν παραταχθεί σε 50 σπείρες, ενώ οι ρωμαίοι του Λεύκολλου είχαν μόλις 11 σπείρες! Άρα εδώ ο Πλούταρχος δίνει για την σπείρα 160-200 άνδρες.

Έχουμε λοιπόν σοβαρές ενδείξεις ότι η εκατονταρχία (μισή σπείρα) δεν αποτελούνταν πάντα από 100 άνδρες, αλλά πολλές φορές από 80 ή και 60.

Αλλού όμως ο Πλούταρχος μιλάει για περισσότερους άνδρες της σπείρας:

«αὐτὸς δὲ τέσσαρας καὶ εἴκοσι σπείρας ἀναλαβών, ἐν αἷς οὐ πλείονες ἦσαν μυρίων ὁπλιτῶν, καὶ τοὺς ἱππεῖς ἅπαντας καὶ σφενδονήτας καὶ τοξότας περὶ χιλίους ἐχώρει. καὶ παρὰ τὸν ποταμὸν ἐν πεδίῳ μεγάλῳ καταστρατοπεδεύσας,», Πλούταρχος, Λεύκιος Λούκουλος, 27.

Εδώ βλέπουμε ότι μιλάει για 24 σπείρες που είχαν το πολύ 10.000 άνδρες. Άρα η σπείρα εδώ είναι 420 άνδρες (το πολύ).

Αναρωτιόμαστε λοιπόν: Αν ένας στρατηγός αποφάσιζε να μειώσει την δύναμη της σπείρας για να την προσαρμόσει στις εκάστοτε συνθήκες, δεν θα πρέπει να θεωρήσουμε εξίσου εύλογο ότι θα μπορούσε αντίστοιχα και να την αυξήσει;

Γενικότερα, η αβεβαιότητα που υπάρχει στον προσδιορισμό της δύναμης συγκεκριμένων και ονομαστών αρχαίων στρατιωτικών σωμάτων φαίνεται κι απ’ τα παρακάτω.

Απ’ το βιβλίο του στρατιωτικού Χ. Χατζημιχάλη, Λοχαγού του Μηχανικού (τυπωμένο απ’ το Υπουργείο Στρατιωτικών, 1907, Στρατιωτική Βιβλιοθήκη), αναφέρω με λίγες λεπτομέρειες τις παραπομπές που δίνει ο λοχαγός για τις διαφορές που παρουσιάζονται στους αρχαίους ιστορικούς όσον αφορά τον αριθμό ανδρών σε γνωστή μονάδα του ελληνικού στρατού:

Ο Ξενοφών λέει ότι η σπαρτιατική μόρα αποτελούνταν από 8 πεντηκοστύες, με συνολικό αριθμό 576 και άρα η πεντηκοστύα = 72 στρ. (Ελληνικά, 6,4,12), αλλού δίνει τον αριθμό 600 και άρα η πεντηκοστύα = 75 στρ. (Ελληνικά, 4,5,12), και αλλού τον αριθμό 1.000 και άρα η πεντηκοστύα = 125 στρ. (Ελληνικά, 4,2,16).

Ο Θουκυδίδης δίνει για την μόρα που την ονομάζει λόχο 512 ανδρών και άρα η πεντηκοστύα = 64 στρ. (Ιστορίαι, 5,68).

Ο δε Πλούταρχος παραδίνει για 3 ιστορικούς που έχουν διαφορετική αντίληψη για τον αριθμό των στρατιωτών της σπαρτιατική μόρας: ο Έφορος 500, o Καλλισθένης 700, και ο Πολύβιος 900 (Πελοπίδας, 17,4-5, υποσημειώσεις στην σελ. 8).

Συνεχίζοντας ο Χατζημιχάλης λέει ότι στην αρχαία Αθήνα ο λόχος αντιστοιχούσε στην σπαρτιατική μόρα, και σ’ αυτόν ο αριθμός των στρατιωτών άλλαζε ανάλογα με τις ανάγκες. Κατά μέσο όρο ο αθηναϊκός λόχος είχε 600 άνδρες (σελ.12). Συνοπτική στρατιωτική ιστορία των αρχαίων Ελλήνων, Χ. Χατζημιχάλης, Αθήνα, 1907.

Μετά τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι καμιά γνωστή στρατιωτική μονάδα δεν είχε ποτέ σταθερό αριθμό στρατιωτών. Κι αυτό είναι ευνόητο διότι όπως γράφει ο λοχαγός Χατζημιχάλης οι αλλαγές ήταν απαραίτητες ανάλογα με τις ανάγκες και τα οπλικά συστήματα. Και είναι γνωστό ότι οι ρωμαίοι δείχνοντας ιδιαίτερη έφεση στην στρατιωτική οργάνωση, αξιοποίησαν τις τακτικές των διάσημων αρχαιοελληνικών σωμάτων, και ιδιαίτερα των αντιπάλων τους μακεδόνων. Βλέπε και το άρθρο (PDF) Greco-Macedonian influences in the manipular Legion system | Spyros Bakas και Manousos Kambouris - Academia.edu. 

Έτσι δεν είναι αβάσιμο να υποθέσουμε ότι οι πληροφορίες του Ιώσηπου για τις ρωμαϊκές σπείρες και την δύναμή τους, είναι κοντά στην πραγματικότητα. Και πρέπει να σκεφτούμε επίσης ότι ο Ιώσηπος δεν αναφέρει λεγεώνες που ήταν μεγαλύτερα σώματα. Εξάλλου αν σκεφτούμε ότι την επανάσταση που ήθελε να καταπνίξει ο Βεσπασιανός, την έκαναν οι εβραίοι που ήταν ιστορικά γνωστοί για την ατιθασότητά τους, και ότι η Ιερουσαλήμ ήταν η μεγάλη και ιερή πόλη τους όπου θα είχαν σπεύσει και ταμπουρωθεί οι πιο αξιόλογες δυνάμεις τους, τότε σίγουρα και ο Βεσπασιανός θα έπρεπε να επιστρατεύσει μια αντίστοιχα αξιόλογη δύναμη. Άλλωστε για να πολιορκήσεις μια μεγάλη πόλη, χρειάζεσαι πολύ στρατό.

Ας ξαναγυρίσουμε τώρα στην διήγηση των Πράξεων με τον απ. Παύλο.

Αυτός λοιπόν ο χιλίαρχος που λεγόταν Κλαύδιος Λυσίας, αμέσως πήρε ποσοστό της σπείρας με τους αντίστοιχους εκατόνταρχους, κι έτρεξε να καταστείλει την σύγχυση που κόντευε να παρασύρει όλη την πόλη. Η δύναμη λοιπόν των ρωμαίων στην Ιερουσαλήμ ανέρχονταν σε 720-1.000 στρατιώτες. Και είναι λογικό απ’ τα παραπάνω να υποθέσουμε ότι μέσα σ’ αυτούς υπάρχουν τουλάχιστον κι 120 ιππείς. Αρχικά αυτή η δύναμη ακούγεται μικρή για τον ρόλο της Ιερουσαλήμ που είναι όχι μόνο πρωτεύουσα της Ιουδαίας, αλλά και πρωτεύουσα σε όλα τα εβραϊκά και θρησκευτικά έθιμα αφού είναι η πόλη-έδρα του μοναδικού Ναού. Το πράγμα όμως έχει τον εξής πολιτικό και διπλωματικό χαρακτήρα:

Οι ρωμαίοι γνώριζαν 1) την επιμονή των εβραίων στην μονοθεϊστική θρησκεία τους, 2) το δέος και τον σεβασμό που ασκούσε ο μωσαϊκός νόμος στα έθνη γενικότερα, και 3) την διεθνή ακτινοβολία του μοναδικού Ναού τους που τον επισκέπτονταν όχι μόνο οι εβραίοι της διασποράς, αλλά και προσήλυτοι από παντού. Αυτοί οι παράγοντες συνιστούσαν μια συμβουλή στους ρωμαίους στρατηγούς και στην Σύγκλητο: Να δοθεί ελευθερία και άνεση για την λατρεία των εβραίων. Γι αυτό και η Ιερουσαλήμ δεν έγινε στρατοκρατούμενη πόλη, κάτι που θα παρείχε συνεχείς τριβές μεταξύ των εβραίων και των στρατιωτών. Προτίμησαν λοιπόν οι ρωμαίοι να έχουν μια σχετικά μικρή δύναμη εκεί, και να επεμβαίνουν με μεγαλύτερη δύναμη όταν αυτό θα ήταν απαραίτητο.

Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται κι απ’ την αγωνιώδη ερώτηση του χιλίαρχου Λυσία προς τον Παύλο όταν τον συνέλαβε:

«Δεν είσαι άρα εσύ ο Αιγύπτιος που έφερε αναστάτωση πριν λίγες μέρες κι έβγαλε έξω απ’ την πόλη τους 4.000 άντρες των σικαρίων;», Πρξ 21,38.

Αρκετά θορυβημένος ήταν λοιπόν ο χιλίαρχος με το γεγονός αυτό που περιγράφει, αφού πρόκειται για δύναμη υποψήφιων επαναστατών αρκετά μεγαλύτερης της δικής του. Σε τέτοιες περιπτώσεις εκείνο που παρηγορούσε τους ρωμαίους στρατιώτες και αξιωματικούς, ήταν ότι θα είχαν ν’ αντιμετωπίσουν άτακτο κι ανεκπαίδευτο στρατό με ελλιπή οπλισμό, σε αντίθεση με τον τακτικό, άρτια εκπαιδευμένο και πλήρως εξοπλισμένο ρωμαϊκό στρατό. Αυτά άλλωστε λέει κι ο Ιώσηπος όταν περιγράφει την νίκη της ρωμαϊκής σπείρας που φυλούσε την Ασκάλωνα μαζί με μια ίλη ιππέων, εναντίον των πολυπληθέστερων ιουδαίων επαναστατών κατά τον Α΄ Ιουδαϊκό πόλεμο το 67 μ.Χ. που προσπάθησαν να πάρουν την πόλη, αλλ’ έπαθαν πανωλεθρία με 10.000 νεκρούς κι ελάχιστους διασωθέντες.

«οἱ δὲ πρὸς ἐμπείρους πολέμων ἄπειροι, καὶ πεζοὶ πρὸς ἱππεῖς, ἀσύντακτοί τε πρὸς ἡνωμένους καὶ πρὸς ὁπλίτας ἐξηρτυμένους εἰκαιότερον ὡπλισμένοι, θυμῷ τε πλέον ἢ βουλῇ στρατηγούμενοι πρὸς εὐπειθεῖς καὶ νεύματι πάντα πράττοντας ἀντιτασσόμενοι πονοῦσιν ῥᾳδίως.», Ιώσηπος, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 3,15.

Μετάφραση: «Οι δε (ιουδαίοι) όντες άπειροι πολέμου είχαν να παραταχθούν μπροστά σε εμπειροπόλεμους (ρωμαίους), και οι πεζοί μπροστά σε ιππείς, και οι ασύντακτοι μπροστά σ’ ενωμένους, και μπροστά σε οπλίτες μ’ εξάρτηση, ενώ αυτοί ματαιοπονούσαν μ’ ελάχιστο οπλισμό, στρατηγούμενοι από θυμό παρά από σχεδιασμένη βούληση, μπροστά σ’ ευπειθείς στρατιώτες που μ’ ένα νεύμα κάνουν τα πάντα, κι έτσι οι αντιτασσόμενοι ιουδαίοι άνετα υπέστησαν πληγές.».

Απ’ την άλλη μεριά η Καισάρεια που ήταν καινούργια πόλη με μεγάλο ποσοστό μικτού πληθυσμού, ήταν το ιδανικό κέντρο στρατιωτικής διοίκησης της Ιουδαίας και Σαμάρειας, τ’ οποίο θα μπορούσε άνετα να φιλοξενήσει μέσα κι έξω απ’ την πόλη 10.000 στρατιώτες. Ο Ιώσηπος διηγείται την διαμονή στην Καισάρεια 2 ταγμάτων του Βεσπασιανού (2x6 = 12 σπείρες => 8.500-12.000 στρατιώτες, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 3,412), καθώς και την στρατοπεδία του χιλίαρχου Πλακίδα στην Σέπφωρι (6.000 στρατιώτες μέσα στην πόλη και 1.000 ιππείς ν’ αυλίζονται με τ’ άλογα έξω απ’ αυτήν, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 3,59). Και οι αντίστοιχοι χιλίαρχοι ήταν έτοιμοι να τρέξουν με τις σπείρες τους σε οποιοδήποτε μέρος της Παλαιστίνης ενέσκηπταν ταραχές ή επαναστάσεις. Ο Ιώσηπος πάλι αναφέρει ότι ο Επίτροπος Γέσσιος Φλώρος που υπηρέτησε 64-66 μ.Χ., κάλεσε απ’ τα Ιεροσόλυμα όπου βρίσκονταν, βοήθεια για ταραχές που συνέβησαν εκεί, και ανταποκρίθηκαν απ’ την Καισάρεια 2 σπείρες (1.400-2.000 στρατιώτες, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 3,319).

Το κυριότερο όμως είναι ότι, κατά τις ετήσιες εορταστικές εκδηλώσεις των εβραίων που γινόντουσαν στην Ιερουσαλήμ, δηλ. στον Ναό, όπως του Πάσχα και της Πεντηκοστής, ο Eπίτροπος διέμενε εκεί όπως και κάποιοι βασιλείς τετράρχες απ’ τις γειτονικές περιοχές. Κι αυτό σήμαινε βέβαια 2 ή και περισσότερες σπείρες που συνόδευαν τους αξιωματούχους. Όπως γίνεται και σήμερα με τις ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις που συνοδεύουν τις επισκέψεις των πολιτικών αρχηγών σε μια πόλη. Αν και συνήθως οι τετράρχες ή οι τοπικοί βασιλείς είχαν την δική τους μισθοφορική φρουρά, όπως λέγεται για τον Ηρώδη τον σφαγέα ότι διατηρούσε φρουρά 2.000 στρατιωτών από Θράκες, Γαλάτες και Γερμανούς (Ιουδαϊκός Πόλεμος,1,672, βλέπε και, Herod the Great - Wikipedia .

Έτσι έγινε και τις ημέρες του Πάσχα όταν σταυρώθηκε ο Κύριος. Τότε βρίσκονταν στα Ιεροσόλυμα και ο Επίτροπος Πιλάτος και ο τετράρχης της Γαλιλαίας Ηρώδης Αντύπας (Λκ 23,7). Ο Ηρώδης Αντύπας ήταν αυτός που αποκεφάλισε τον Ιωάννη Βαπτιστή κατ’ επιθυμία της Ηρωδιάδας (Μθ 14,2-12), κι αυτός που ήθελε να δει τον Ιησού από κοντά ως θαυματοποιό για να περάσει διασκεδαστικά την ώρα του (Λκ 23,8), αλλ’ ο Ιησούς τότε μεν δεν του έδωσε καμιά σημασία και σε μια νωρίτερη χρονική στιγμή τον είχε χαρακτηρίσει στους μαθητές του «αλεπού» δηλ. πανούργο (Λκ 13,32). Χάρη στον Πιλάτο όμως, ο Ηρώδης είχε την ευκαιρία να συναντήσει τον Ιησού ως κρατούμενο. Αλλ’ επειδή ο Ιησούς δεν έβγαλε ούτε λέξη μπροστά στον Ηρώδη που τον ανέκρινε, εκείνος τον ενέπαιξε μαζί με τους φρουρούς του και μετά τον έστειλε πίσω στον Πιλάτο (Λκ 23,9-11).

Ο Πιλάτος απ’ την άλλη μεριά, μόλις άκουσε ότι ο Ιησούς κατάγονταν απ’ την Γαλιλαία που ήταν περιοχή δικαιοδοσίας του Ηρώδη, άρπαξε αμέσως την ευκαιρία για μια διπλωματική χειρονομία καλής θέλησης προς τον Ηρώδη (Λκ 23,6-7). Γι αυτό και ο ευαγγελιστής Λουκάς συμπληρώνει με νόημα:

«ἐγένοντο δὲ φίλοι ὅ τε Ἡρῴδης καὶ ὁ Πιλᾶτος ἐν αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ μετ' ἀλλήλων· προϋπῆρχον γὰρ ἐν ἔχθρᾳ ὄντες πρὸς ἑαυτούς.», Λκ 23,12.

Αρχαία ελληνικά και ξένα στρατιωτικά σώματα

Ας δούμε την οργάνωση του αρχαίου ελληνικού στρατού που μας δίνει περιληπτικά μεν αλλά ζουμερά ο λοχαγός Χατζημιχάλης.

«Οι ελληνικοί στρατοί αποτελούνταν από πεζικό και ιππικό. Το πεζικό αποτελούνταν κατ’ αρχάς από οπλίτες, αλλά και από ψιλούς στρατιώτες.

Οι οπλίτες αποτελούσαν την αληθινή ισχύ του στρατεύματος. Ήταν βαρέως οπλισμένοι, κι έφεραν ασπίδα, περικεφαλαία, θώρακα, πέδιλα και κνημίδες. Για να προσβάλλουν τον εχθρό χρησιμοποιούσαν ξίφος και δόρυ.

Οι ψιλοί στρατιώτες δεν έφεραν κανένα αμυντικό οπλισμό, αλλά είχαν σφεντόνα, τόξο και ακόντιο. Ήταν αληθινοί ακροβολιστές που σκορπίζονταν γύρω απ’ το στράτευμα, προσέβαλαν τις προφυλακές του εχθρού, ακολούθως και το κύριο σώμα αυτού, και σκόπευαν να διασπάσουν την τάξη του ώστε να το χτυπήσει πιο αποτελεσματικά η δική τους φάλαγγα των οπλιτών. Χρησίμευαν επίσης για να καταλαμβάνουν ψηλότερες υψομετρικά θέσεις, να κάνουν αναγνώριση του εχθρού, να στήνουν ενέδρες, και να δημιουργούν γενικότερο αντιπερισπασμό στον εχθρό. Έτσι αναπλήρωναν το ιππικό.

Ένα νέο σώμα ενδιάμεσο μεταξύ των οπλιτών και των ψιλών, δημιούργησε ο αθηναίος στρατηγός Ιφικράτης γύρω στο 395 π.Χ.. Ελάττωσε το βάρος της ασπίδας και του δόρατος, κάνοντας τον οπλίτη πιο ελαφρύ κι ευέλικτο. Το νέο αυτό σώμα ονομάστηκε πελταστές απ’ την πέλτη (= ελαφριά ασπίδα), και είχε μεγάλη διάδοση στον μακεδονικό στρατό που αποτελούσε την κύρια δύναμή του.

Οι οπλίτες και οι πελταστές σχημάτιζαν το πεζικό μάχης, και οι ψιλοί στρατιώτες το ελαφρό πεζικό.», Συνοπτική στρατιωτική ιστορία των αρχαίων Ελλήνων, Χρήστος Χατζημιχάλης, Αθήνα, 1907, σελ. 15-16.

Σαν 1ο συμπέρασμα λοιπόν παίρνουμε ότι οι ψιλοί στρατιώτες, είναι οι φέροντες ελαφρύ οπλισμό, αντίθετα με τους οπλίτες που φέρουν βαρύ οπλισμό. Και

άρα οι ψιλοί στρατιώτες ταίριαζαν περισσότερο στο δόγμα, «κρύψου, χτύπα, φύγε», που είναι το χαρακτηριστικό πολεμικό δόγμα στον ανταρτοπόλεμο, σε αντίθεση με την μάχη σε παράταξη που έδιναν οι οπλίτες.

Ο πρώτος που χωρίζει τις μονάδες στρατού ανάλογα με τον οπλισμό τους, αναφέρεται ο μήδος Κυαξάρης που μεγάλωσε ανάμεσα σε Σκύθες που είχαν παράδοση στην τοξοβολία και ασκούνταν σ’ αυτή απ’ την ηλικία των 5 ετών. Όταν λοιπόν ο Κυαξάρης γίνεται βασιλιάς των Μήδων γύρω στο 620 π.Χ., φτιάχνει ξεχωριστά σώματα αιχμοφόρων, τοξοτών και ιππέων. Ο Ηρόδοτος λέει χαρακτηριστικά:

«πρῶτος διέταξε χωρὶς ἑκάστους εἶναι, τούς τε αἰχμοφόρους καὶ τοὺς τοξοφόρους καὶ τοὺς ἱππέας· πρὸ τοῦ δὲ ἀναμὶξ ἦν πάντα ὁμοίως ἀναπεφυρμένα.», Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 1,103,1.

Οι πρώτοι ονομαστοί πελταστές αναφέρονται οι Θράκες.

Ο Ξενοφών ως συνοδός του ελληνικού μισθοφορικού στρατού στην γνωστή πορεία του προς τα Κούναξα της Βαβυλωνίας (Κύρου Ανάβασις, 401 π.Χ.), και στην επιστροφή ως διοικητής του, περιγράφει τις συνθέσεις των ελληνικών σωμάτων από διάφορες ελληνικές πόλεις με σημαντικούς αριθμούς πελταστών, σε μια συνολική δύναμη 13.000 στρ. (= 11.000 οπλίτες + 2.000 πελταστές. Για δε το σπαρτιατικό σώμα που ήταν μαζί τους λέει:

«καὶ ἧκε Κλέαρχος ὁ Λακεδαιμόνιος φυγὰς ἔχων ὁπλίτας χιλίους καὶ πελταστὰς Θρᾷκας ὀκτακοσίους καὶ τοξότας Κρῆτας διακοσίους.», Ξενοφών, Κύρου Ανάβασις, 1,2,9.

Βλέπουμε εδώ ότι οι πελταστές μαζί με τους τοξότες είναι όσοι και οι οπλίτες. Επίσης φαίνεται ότι και οι Κρήτες ήταν ονομαστοί τοξότες από τότε.

Αγριάνος πελταστής Ancient Macedonian army - Wikipedia by Johnny Shumate By Peltast at English Wikipedia - Transferred from en.wikipedia to Commons., Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3128212 Ο πελταστής αυτός κρατάει 3 ακόντια, 1 στο δεξί χέρι έτοιμο για ρίψη, και 2 εφεδρικά στο αριστερό. Διακρίνεται το μεταλλικό στέλεχος της αιχμής (λόγχης) που προσαρμόζεται στον ειδικό ξύλινο κυκλικής διατομής φορέα του. Η ασπίδα είναι ήδη δεμένη στον αριστερό βραχίονα, ενώ φέρει και σπαθί σε θήκη πίσω του, της οποίας διακρίνεται το κάτω μέρος. Το συνολικό μήκος του ακοντίου στους ρωμαίους πελταστές δεν ήταν πάνω από 1,60 μ., και η ελαφριά κατασκευή του σε σχέση με το βαρύ δόρυ των οπλιτών, οφείλεται στον αθηναίο στρατηγό Ιφικράτη ο οποίος και δημιούργησε το ευέλικτο αυτό σώμα των πελταστών που αποδείχτηκε ως το πιο επικίνδυνο στην πολεμική ιστορία.

Οι πελταστές και οι τοξότες που απάρτιζαν τους ψιλούς στρατιώτες του Μ. Αλέξανδρου, διακρίθηκαν στις μάχες εναντίον των περσών, και ιδιαίτερα στην μάχη του Γρανικού. Το σώμα των πελταστών του μεγάλου στρατηλάτη ήταν απ’ το περίφημο έθνος των Αγριάννων που είχαν ειδικότητα στο ακόντιο για ρίψη, και το σώμα των τοξοτών ήταν Κρήτες που φημίζονταν για την τοξοβολία τους. Οι Αγριάννες κατάγονταν απ’ το Σκόμβρον όρος (σημερινή Βορειοδυτική Βουλγαρία, Θουκυδίδης, Ιστορίαι, 2,96,3).

Αργότερα κατά την ελληνιστική περίοδο, βρίσκουμε τον Φίλιππο Ε΄ της Μακεδονίας να διεξάγει τον Συμμαχικό πόλεμο εναντίον της Αιτωλικής Συμπολιτείας (220-217 π.Χ.), και να στέλνει τον στρατηγό Μένιππο στην Εύβοια με δύναμη 1.000 πελταστών και 500 Αγριάννων πολεμιστών (Πολύβιος, Ιστορίαι, 10).

Οι ρωμαίοι τώρα, ενώ στην αρχή δεν είχαν τέτοια σώματα, αργότερα αναγνώρισαν την αξία τους, και σιγά σιγά τους ενέταξαν ως βοηθητικούς (auxilia) στις λεγεώνες τους, αλλά τους μετρούσαν πάντα ξεχωριστά, και ο αριθμός τους αύξανε ή μειώνονταν σε μια μάχη κατά το δοκούν του στρατηγού.

Γύρω στο 220 π.Χ. βρίσκουμε τον βασιλιά Ιέρωνα Β΄ των Συρακουσών να δίνει ως συμμαχική βοήθεια προς την Ρώμη, 1.000 στρατιώτες με όπλα που βάλλουν εξ αποστάσεως (missile weapons), και που αποτελούνται από τοξότες και σφενδονήτες, αφού σύμφωνα με τα λεγόμενα των συρακούσιων η Ρώμη δεν είχε δικά της αντίστοιχα στρατιωτικά σώματα (Τίτος Λίβιος, Απ’ την Ίδρυση της Πόλης, 22,37). Γι αυτό και ο Πολύβιος που γράφει την ιστορία της Ρώμης και συγκεκριμένα για την περίοδο 220-146 π.Χ., δεν αναφέρει πουθενά για τοξότες. Αναφέρει όμως αρκετά για γροσφομάχους (velites, Ιστορίαι, 6ο βιβλίο), το ελαφρύ σώμα που ελίσσονταν γύρω απ’ την παράταξη της λεγεώνας και που ο κάθε στρατιώτης έφερε 3 τουλάχιστον γρόσφους (= ακόντια ελαφράς κατασκευής).

Άξιο παρατηρήσεως επίσης είναι ότι ο Πολύβιος που δίνει αρκετές λεπτομέρειες για τον ρωμαϊκό στρατό, δεν αναφέρει πουθενά την λέξη λεγεώνα, αλλά το σώμα αυτό τ’ ονομάζει «στρατόπεδο». Και η Καινή Διαθήκη επίσης δεν περιέχει την λέξη λεγεώνα για τον ρωμαϊκό στρατό αλλά μόνο την λέξη σπείρα. Λεγεώνες αναφέρει αλλά μόνο για αγγέλους και δαίμονες (Μθ 26,53, Μκ 5,9).

Η ρωμαϊκή λεγεώνα

Η λεγεώνα (στα κείμενα και στις επιγραφές την βρίσκουμε συνήθως ως λεγιών) όμως ως σταθερή παράταξη στην μάχη, διέθετε κι ένα σώμα ακοντιστών που αποτελούσε το ελαφρύ πεζικό. Αξίζει να κάνουμε μια πολύ σύντομη αναφορά στην διάταξη της λεγεώνας.

Η λεγεώνα αποτελούσε μεγάλο σώμα στρατού που έφτανε κατά μέσο όρο τους 4.000 άνδρες (Πολύβιος, Ιστορίαι, 6,21,9). Κατά την περίοδο της Δημοκρατικής Ρώμης (απ’ τα τέλη του 4ου αι. μέχρι τον 1ο αι. π.Χ.), η λεγεώνα στην βασική της ανάπτυξη είχε 3 τμήματα. Πρώτοι ήταν οι hastati (απ’ την hasta = ρωμαϊκό δόρυ), μετά ακολουθούσαν οι principes, και τέλος έρχονταν οι triarii. Αυτές ήταν οι 3 υποδιαιρέσεις - γραμμές στην παράταξη της λεγεώνας, εφαρμόζοντας το περίφημο σύστημα triplex acies. Πέρα απ’ αυτές τις 3 κύριες και σταθερές γραμμές, υπήρχαν άλλα 2 σώματα που δεν κρατούσαν σταθερή θέση αλλά ελίσσονταν σύμφωνα με τις διαταγές του στρατηγού, οι ιππείς και οι γροσφομάχοι.

Ο Πλούταρχος μιλάει για 3.000 πεζούς και 300 ιππείς της λεγεώνας στα πολύ αρχαία χρόνια της Ρώμης (Ρωμύλος, 13), ενώ διπλασιάζει τους αριθμούς σε 6.000 πεζούς κι 600 ιππείς, όταν αργότερα διπλασιάστηκε ο πληθυσμός της Ρώμης (Ρωμύλος, 20).

Οι λεγεώνες αναγνωρίζονταν με αριθμούς αλλά και με ονόματα, όπως και οι σπείρες. Στην Καινή Διαθήκη αναφέρονται 2 ονόματα σπειρών στα χωρία των Πράξεων 10,1 και 27,1 και είναι τα Ιταλική και Σεβαστή αντίστοιχα. Στην Ιταλική σπείρα ανήκε ο εκατόνταρχος Κορνήλιος που υπηρετούσε στην Καισάρεια, και βαπτίστηκε χριστιανός κι αυτός και όλος ο οίκος του (Πρξ κεφ. 10). Και στην Σεβαστή ανήκε ο επίσης εκατόνταρχος Ιούλιος που ηγούνταν της συνοδείας του Παύλου στο ταξίδι στην Ρώμη (Πρξ 27,1). Θα πούμε κάτι πολύ ενδιαφέρον γι αυτές τις 2 σπείρες στο τέλος.

Οι hastati λοιπόν ήταν αυτοί που αποτελούσαν το ελαφρύ πεζικό της λεγεώνας, και ήταν αρχικά οπλισμένοι με δόρυ, σπαθί και τη χαρακτηριστική οβάλ ασπίδα των Pωμαίων (γνωστή ως scutum). Πολύ γρήγορα όμως "ξεφορτώθηκαν" το βαρύ δόρυ και υιοθέτησαν τη χρήση ενός ή δύο ελαφρότερων ακοντίων (του pilum).

Επομένως οι hastati, εξελίχθηκαν τελικά σ’ ένα είδος πελταστών που έμενε προσκολλημένο στην μπροστινή διάταξη της λεγεώνας. Ενώ οι βοηθητικοί πελταστές, οι velites, τους οποίους ο Πολύβιος ονομάζει γροσφομάχους (επειδή έφεραν γρόσφους = ακόντια, εννοώντας τα ρωμαϊκά pilum) μαζί με τους τοξότες ή και τους σφενδονήτες αν υπήρχαν, ήταν ανεξάρτητα κινούμενοι σε οποιοδήποτε περιφερειακό σημείο της λεγεώνας που τους ήθελε ο στρατηγός, και μπορούσαν ν’ ακροβολιστούν, ή να καλύψουν τα κενά της, ή να τρέξουν μακριά της δημιουργώντας αψιμαχίες με τον εχθρό που βρίσκονταν σε απόσταση, κατά παρόμοιο τρόπο με τους ιππείς. Αποτελούσαν δηλ τους ψιλούς στρατιώτες.

Τέλος χρειάζεται να πούμε και λίγα για τα αρχαία όπλα.

Οπλισμός

Pilum: Το χαρακτηριστικό ακόντιο που χρησιμοποιούσαν οι Pωμαίοι ήδη από τον 3ο αιώνα π.X. Πρόκειται για ένα ευφυώς σχεδιασμένο ακόντιο, αρκετά ελαφρύτερο απ’ το δόρυ, με κέντρο βάρους πίσω από τη μέση, μαλακό μεταλλικό στέλεχος με ειδική αιχμή διάτρησης. Αυτό το σιδερένιο στέλεχος προσαρμόζονταν με καρφιά στο μακρύ ξύλινο στέλεχος. Το pilum διακρίνονταν ανάλογα με το μήκος του σε γρόσφο και υσσό όπως φαίνεται παρακάτω.

Γρόσφος: (2 πήχεις) x 3 τουλάχιστον διέθεταν οι velites (Πολύβιος, Ιστορίαι, 6,22,1-4),

Υσσός: (3 πήχεις) x 2 διέθεταν οι hastati και οι principes => με μακρύτερη την σιδερένια αιχμή απ’ τον γρόσφο (Ιστορίαι, 6,23,8-11).

Και τέλος έχουμε το δόρυ (μεγαλύτερο από 3 πήχεις) που έφεραν οι triarii:

«ἀντὶ τῶν ὑσσῶν οἱ τριάριοι δόρατα φοροῦσιν.», (Ιστορίαι, 6,23,16). [Πήχυς = 0,65 μ.]

Το pilum συνήθως προκαλούσε μικρές απώλειες, αλλά ήταν αδύνατο να απομακρυνθεί από την ασπίδα όταν καρφωνόταν επάνω της, με αποτέλεσμα να προκαλεί σύγχυση και αποδιοργάνωση στην παράταξη του αντιπάλου.

Gladius: Tο χαρακτηριστικό κοντό (περί τα 60 εκατοστά μήκος) αμφίστομο σπαθί του λεγεωνάριου.

Tο τόξο που χρησιμοποιούσαν οι Kρήτες στην ελληνιστική περίοδο ήταν ένα θανάσιμο όπλο, με δραστικό βεληνεκές κοντά στα 200 μέτρα. Tο τόξο μαζί με τα βέλη μεταφερόταν μέσα σε έναν γορυτό, που κρεμούσαν στην πλάτη ή από τον ώμο. H τοξοβολία ήταν τόσο διαδεδομένη στην Kρήτη ώστε σε πάμπολλες παραστάσεις επί νομισμάτων υπάρχουν τόξα, βέλη και γορυτοί.

Ένα μωσαϊκό που ανακαλύφθηκε στην Κνωσσό και χρονολογείται γύρω στο 1.700 π.Χ., αναπαριστά πολεμιστές οπλισμένους με τόξα απλής και διπλής καμπύλης (D'Amato, Raffaele, Early Aegean Warrior 5000-1450 BC. p. 37), https://en.wikipedia.org/wiki/Cretan_archers .

Τέλος ας παραθέσουμε την πληροφορία που γράφει ο γεωγράφος και ιστορικός Στράβων (63 π.Χ. – 23 μ.Χ.) για κάποιες φυλές των Βέλγων και τον οπλισμό τους:

«ὁπλισμὸς δὲ σύμμετρος τοῖς τῶν σωμάτων μεγέθεσι͵ μάχαιρα μακρὰ παρηρτημένη παρὰ τὸ δεξιὸν πλευρόν͵ καὶ θυρεὸς μακρὸς καὶ λόγχαι κατὰ λόγον καὶ μάδαρις͵ πάλτου τι εἶδος. χρῶνται δὲ καὶ τόξοις ἔνιοι καὶ σφενδόναις· ἔστι δέ τι καὶ γρόσφω ἐοικὸς ξύλον͵ ἐκ χειρὸς οὐκ ἐξ ἀγκύλης ἀφιέμενον͵ τηλεβολώτερον καὶ βέλους͵ ὧι μάλιστα καὶ πρὸς τὰς τῶν ὀρνέων χρῶνται θήρας. », Στράβων, 4,4,3.

Βλέπουμε τους βέλγους να έχουν απ’ όλα τα όπλα, και ειδικά όσον αφορά τα λογχοφόρα όπως τον σχετικά βαρύτερο πάλτο τύπου δόρατος, και τον ελαφρύ γρόσφο που τον ρίχνουν τόσο επιδέξια, ώστε γίνεται ταχύτερος (τηλεβολώτερος) κι από βέλος, και μ’ αυτόν κυνηγούν και πουλιά!

Για τους ψιλούς στρατιώτες και τον σημαντικό ρόλο τους σε ιστορικές μάχες, αξίζει να διαβάσετε και την σελίδα μας, ΔΕΞΙΟΛΑΒΟΙ – ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ .

Ανασκαφικές επιγραφές που μαρτυρούν τις ρωμαϊκές σπείρες που αναφέρει η Καινή Διαθήκη

Πριν μπούμε στο θεολογικό συμπέρασμα της παρούσας σελίδας, αξίζει να αναφέρουμε ότι τις 2 σπείρες που αναφέρει ονομαστικά ο Λουκάς στις Πράξεις, τις ανευρίσκουμε και σε αρχαίες επιγραφές. Συγκεκριμένα βρέθηκαν:

2 επιγραφές στην Σάμο με διακριτικά στοιχεία Samos IG XII,6 2:821 (Πυθαγόρειο) και McC. Samos 599 που αναγράφουν την σπείρα Ιταλική (Πρξ 10,1).

Περισσότερες λεπτομέρειες γνωρίζουμε για την 1η επιγραφή που ήταν, επιτάφια στήλη κάποιου Φλαβιανού, υιού Τιμοκράτους, Νικοπολίτη, που διετέλεσε χιλίαρχος της σπείρης πρώτης Ιταλικής και τιμήθηκε κάποτε σαν ήρωας. Η επιγραφή αναφέρει ότι διετέλεσε επίσης έπαρχος και σε άλλες 2 σπείρες: της πρώτης Νουμιδών, και της δευτέρας Γάλλων. Η επιγραφή χρονολογείται στα μισά του 1ου αι. μ.Χ., ακριβώς δηλ. στο διάστημα που διαδραματίζονται τα γεγονότα των Πράξεων!

1 επιγραφή στην Καρία (Μικρά Ασία) με διακριτικά στοιχεία Herakleia Salbake 16, που αναγράφει την σπείρα Σεβαστή (Πρξ 27,1).

Αυτή είναι τιμητική επιγραφή προς τιμήν κάποιου Λούκιου Αβούρνιου, υιού Τουσκιανού, που διετέλεσε έπαρχος σπίρης τρίτης Σεβαστής Θρακών ιππικής, και σε καθήκοντα επάρχου και χιλιάρχου σε άλλες σπείρες και λεγεώνες! Επρόκειτο δηλ. για ικανότατο αξιωματικό που μάλιστα κάποτε βραβεύτηκε σύμφωνα με την επιγραφή απ’ τον ίδιο τον αυτοκράτορα Τραϊανό, μ’ ένα δόρυ και με χρυσό στεφάνι!

Η τελευταία επιγραφή δεν χρονολογήθηκε, αλλά επειδή αναφέρει τον αυτοκράτορα Τραϊανό (αυτοκρατορία 98 – 117 μ.Χ.), ευνόητο είναι ο Λούκιος αυτός να έδρασε γύρω απ’ την εποχή αυτή, δηλ. απ’ το μισό του 1ου αι. – 130 μ.Χ.. Κι αυτή η επιγραφή λοιπόν ή μάλλον τα γεγονότα που αναφέρει, είναι αρκετά κοντά στα γεγονότα των Πράξεων.

Τα παραπάνω στοιχεία για τις επιγραφές παίρνουμε απ’ την πολύ αξιόλογη σελίδα που έστησε το 2017 το αμερικάνικο πανεπιστήμιοCornell της πολιτείας Οχάιο, και περιέχει όλες τις ελληνικές επιγραφές που βρέθηκαν και μάλιστα με την δυνατότητα ευρετηρίου λέξεων και περιοχών. Βλέπε,https://epigraphy.packhum.org/

Θεολογικό συμπέρασμα

Άξιον παρατηρήσεως είναι ότι τα 2 πρόσωπα της ιστορίας που εκπροσωπούν την πολιτική ηγεσία κατά την απολογία του Παύλου, δηλ. ο ρωμαίος Επίτροπος ή ηγεμόνας Πόρκιος Φήστος και ο ιουδαίος βασιλιάς Αγρίππας Β΄ – και όπως αυτά φαίνονται μέσα απ’ τις Πράξεις των Αποστόλων –, είναι πολύ καλύτεροι απ’ τους προκατόχους των αλλά και απ’ τους διαδόχους των (ο Φήστος, καθώς ο Αγρίππας Β΄ ήταν ο τελευταίος της δυναστείας του Ηρώδη κι εκθρονίστηκε το 66 από επαναστάτες με το ξέσπασμα του Α΄ Ιουδαϊκού πολέμου).

Ο Φήστος αποδείχθηκε καλύτερος απ’ τον Πιλάτο αφού δεν ενέδωσε στο αίτημα των ιουδαίων για την δίκη, καταδίκη και θάνατο του Παύλου. Αλλά τους απάντησε ότι δεν μπορεί σύμφωνα με το ρωμαϊκό δίκαιο να καταδικάσει εις θάνατον κάποιον αν πρώτα δεν του δοθεί η ευκαιρία ν’ ακούσει τους κατηγόρους κατά πρόσωπο και κατόπιν ν’ απολογηθεί (Πρξ 25,15-18). Ενώ ο Πιλάτος τόσο στην αρχή, ήθελε να αποποιηθεί της ευθύνης της καταδίκης του Χριστού λέγοντας προς τους ιουδαίους: «πάρτε τον και κρίνετέ τον σύμφωνα με τον νόμο σας» (Ιω 18,31), όσο και στο τέλος τον παρέδωσε να σταυρωθεί θέλοντας να ικανοποιήσει τους ιουδαίους και «πλένοντας τα χέρια του», αφού ουσιαστικά τον θεώρησε αθώο (Μθ 27,24)!

Τα 2 ηγετικά πρόσωπα λοιπόν Φήστος και Αγρίππας Β΄ αντιλήφθηκαν ότι ο Παύλος δεν είναι ένοχος για κάποιο παράπτωμα και άρα πρέπει ν’ αφεθεί ελεύθερος, χωρίς να λογαριάσουν το θέλημα των ιουδαίων. Κι όχι μόνο αυτοί, αλλά και όλοι οι επιφανείς που παρευρέθηκαν στην απολογία του Παύλου, σκέφτηκαν το ίδιο και το συζητούσαν μεταξύ τους μετά (Πρξ 26,31). Όμως επειδή ο Παύλος επικαλέστηκε τον Καίσαρα, που είχε τέτοιο δικαίωμα ως ρωμαίος πολίτης, αναγκάζεται ο ηγεμόνας να τον στείλει με συνοδεία στη Ρώμη.

Βλέπουμε λοιπόν το σχέδιο του Θεού που επιλέγει τους κατάλληλους ανθρώπους για την κατάλληλη περίσταση, και τους κατάλληλους πρωταγωνιστές. Κι έτσι, ο Υιός Του ο μονογενής ήταν στο σχέδιό Του να πεθάνει, και μάλιστα σαν προδότης της θρησκείας και του αγίου τόπου. Γι αυτό συλλαμβάνεται απ’ τους ρωμαίους και σταυρώνεται κρεμάμενος επί ξύλου, και παίρνει έτσι πάνω του την κατάρα, σύμφωνα με την δήλωση του μωσαϊκού Νόμου (Δε 21,23). Ενώ για τον Παύλο που κατηγορήθηκε όμοια με τον Χριστό, το σχέδιο του Θεού θέλει να είναι ρωμαίος πολίτης από γεννήσεώς του (Πρξ 22,28), να συλλαμβάνεται απ’ τους ρωμαίους που τον γλιτώνουν έτσι απ’ τα δολοφονικά χέρια των ιουδαίων, να συνοδεύεται με στρατιωτική προστασία που ταιριάζει σε άρχοντα, και ενώ οι ηγεμόνες θέλουν να τον ελευθερώσουν, αντ’ αυτού να τον στέλνουν πάλι προστατευόμενο στη Ρώμη, για να κηρύξει το ευαγγέλιο εκεί για 2 χρόνια, ασφαλώς και ακωλύτως! (Πρξ 28,31).

Αυτό θα πει σχέδιο του Θεού για την σωτηρία του κόσμου! Δοξασμένο τ’ όνομά Του!

Υποσημειώσεις

[1] Αυτός ο Ηρώδης ήταν που έσφαξε τα βρέφη της ευρύτερης περιοχής της Βηθλεέμ στην αποτυχημένη προσπάθειά του να σφάξει μεταξύ αυτών και τον μικρό Χριστό. Και διέπραξε κι άλλες πολλές σφαγές. Ανάμεσα σ’ αυτές τους 3 γιους του, μιας γυναίκας του, ενός θείου του, του γαμπρού του (εξ αδερφής), και 300 εβραίων αξιωματούχων. Τους τελευταίους αυτούς 300 που ήταν οι επιφανείς άντρες του έθνους του, λέγεται ότι τους έκλεισε στον ιππόδρομο της Ιεριχούς με την εντολή να τους εκτελέσουν όταν αυτός σε λίγο θα πεθάνει (ήταν βαριά άρρωστος), ώστε την ημέρα του θανάτου του να μην χαρεί κανείς!! (Βλέπε και την Εβραϊκή Εγκυκλοπαίδεια, http://www.jewishencyclopedia.com/articles/7598-herod-i )

Σύμφωνα με την αγγλική Wikipedia ο Ηρώδης αυτός έχει χαρακτηριστεί τόσο απ’ τους εβραίους όσο και απ’ τους χριστιανούς, ως τύραννος κι αιμοσταγής!

Γι αυτό και του δώσαμε την προσωνυμία «σφαγέας». Στα ιστορικά βιβλία όμως και στις εγκυκλοπαίδειες θα τον βρείτε ως Ηρώδη τον Μέγα.

Ακόμα κι ο Ιώσηπος που αρχικά διάκειται στο έργο του θετικά γι αυτόν – για να μην δυσαρεστήσει προφανώς το ρωμαϊκό περιβάλλον που είχε καλές εντυπώσεις για τον αυτοκράτορα Οκταβιανό και που ήξερε ότι ο Ηρώδης ήταν ευνοούμενός του –, αργότερα κι όταν κατάλαβε ότι και οι ρωμαίοι δεν ξεχνούσαν εύκολα τις ωμότητες του Ηρώδη, αλλάζει στάση και μιλάει επικριτικά γι αυτόν. Συγκεκριμένα η Wikipedia μας παραδίνει σχόλιο ιστορικού ερευνητή:

«Στον Ιουδαϊκό Πόλεμο, ο Ιώσηπος χαρακτηρίζει την διακυβέρνηση του Ηρώδη σε γενικές γραμμές μ’ ευνοϊκούς όρους, και δίνει στον Ηρώδη το πλεονέκτημα της αμφιβολίας για τα επαίσχυντα γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του. Ωστόσο, στη μετέπειτα δουλειά του, την Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ο Ιώσηπος δίνει έμφαση στην τυραννική εξουσία για την οποία πολλοί μελετητές έχουν συνδέσει με την βασιλεία του Ηρώδη.», Cohen, Shaye, "Roman Domination: The Jewish Revolt and the Destruction of the Second Temple" in Ancient Israel, ed. Hershel Shanks. (Biblical Archaeology Society, 1999), p. 271. https://en.wikipedia.org/wiki/Herod_the_Great .

Γιατί όμως στην ιστορία ονομάστηκε μέγας αυτός ο σφαγέας;

Απάντηση. Διότι μεγάλωσε το βασίλειο της Ιουδαίας με νικηφόρες μάχες, έχτισε πολλά μεγάλα κτίρια και ολόκληρη σύγχρονη πόλη με λιμάνι, την Καισάρεια, και ανακαίνισε τον Ναό των Ιεροσολύμων και τον επέκτεινε με τόση μεγαλοπρέπεια, ώστε ο νέος Ναός θαυμάζονταν με περηφάνια απ’ τους ιουδαίους και απ’ αυτούς τους μαθητές του Κυρίου (Μθ 24,1, Μκ 13,1, Λκ 21,5).

Διότι βλέπετε, συμβαίνει πολλές φορές τόσο στην ιστορία όσο και στην νοοτροπία και «σοφία» του κόσμου, να δίνεται περισσότερη βάση στα επιτεύγματα και στις νίκες ενός άρχοντα, παρά στις ηθικότητα των πράξεών του. Κατά την νοοτροπία του κόσμου δηλ. ισχύει: ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Κι επαληθεύεται έτσι η σοφία του Θεού που μέσω του θεόπνευστου προφήτη Βαρούχ, λέει:

«Μάθε πού είναι η φρόνηση, πού είναι η δύναμη, πού είναι η σοφία, … πού είναι το αληθινό φως των ματιών και η ειρήνη. Ποιός βρήκε τον τόπο της, ποιός μπήκε στους θησαυρούς της; Πού είναι οι άρχοντες που θησαυρίζουν με τ’ ασημένια και χρυσά νομίσματα, και στήριξαν την πεποίθησή τους σ’ αυτά; Αφανίστηκαν, κατέβηκαν στον Άδη, και οι νεώτεροι που πήραν την θέση τους, δεν γνώρισαν κι αυτοί την αληθινή σοφία. … Ποιός ανέβηκε στον ουρανό και την πήρε, και την κατέβασε απ’ τα σύννεφα; … Αυτός ο δικός μας Θεός ξέρει κάθε οδό σοφίας, και την έδωσε στο παιδί του, στον αγαπημένο του Ισραήλ. Γι αυτό και μετά παρουσιάστηκε στη γη, και συναναστράφηκε με τους ανθρώπους.», Βαρούχ, 3,14-38.

Και ο απ. Παύλος επίσης λέει:

«Δεν ξεμώρανε ο Θεός την σοφία του κόσμου τούτου; Επειδή σύμφωνα με την σοφία του Θεού, ο κόσμος δεν γνώρισε τον Θεό δια μέσου της σοφίας του, … Εμείς όμως κηρύττουμε Χριστό σταυρωμένο, που για τους Ιουδαίους είναι σκάνδαλο, για τους Έλληνες είναι ανοησία, για τους κλητούς όμως Ιουδαίους κι Έλληνες, ο Χριστός είναι Θεού δύναμη και Θεού σοφία. Διότι το μωρό (= ανόητο) του Θεού είναι σοφότερο των ανθρώπων, και το αδύναμο του Θεού είναι δυνατότερο των ανθρώπων.», Α΄ Κο 1,20-25.

Γι αυτό και ο Κύριος απάντησε στους μαθητές του μ’ έκδηλη απαξίωση για το πολυτελές κτίριο του Ναού που έχτισε ο Ηρώδης, και με προφητικά λόγια για την καταστροφή του, και τα οποία πιο αναλυτικά θα ήταν ως εξής:

«Ώστε τόσο πολύ σας εντυπωσίασε η πολυτέλεια του κτιρίου; Πώς μπορείτε να δίνετε τόση αξία στις όμορφες οικοδομικές πέτρες, όταν το μόνο που έχει σημασία στο Ναό είναι Αυτός που κατοικεί μέσα σ’ αυτόν; Και Αυτού την λατρεία πρέπει να τηρούμε και τις εντολές. Περιμένετε λοιπόν και θα δείτε που θα πάει αυτός ο Ναός. Δεν θα μείνει πέτρα πάνω στην πέτρα! (Μθ 24,2, Μκ 13,2, Λκ 21,6). Γιατί με το μήνυμα του ευαγγελίου που κηρύττω, ο Θεός δεν χωράει να κατοικήσει μέσα σε χειροποίητους ναούς. Και οι αληθινοί προσκυνητές θα Τον λατρεύουν «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ» (Ιω 4,23-24)!

[2] Ο Ηρώδης Αγρίππας Α΄ ήταν αυτός που έσφαξε τον μαθητή του Χριστού Ιάκωβο του Ζεβεδαίου και φυλάκισε τον Πέτρο, αλλά μετά από λίγο κι ενώ ήταν πάνω στο βήμα και δημηγορούσε, δεχόταν τις επευφημίες των Τυρίων και Σιδωνίων που χαρακτήρισαν την φωνή του ως φωνή θεού. Κι επειδή δεν έδωσε την δόξα στο Θεό, αμέσως αρρώστησε βαριά από χτύπημα αγγέλου και πέθανε σε λίγες μέρες εμφανίζοντας σκουλήκια που έτρωγαν το σώμα του (Πρξ 12,21-23). Αξίζει εδώ ν’ αναφέρουμε την εξωτερική των Πράξεων μαρτυρία ενός μη χριστιανού και μάλιστα ιουδαίου – ως γνωστό οι ιουδαίοι εχθρεύονταν τους χριστιανούς –, του γνωστού ιστορικού Ιώσηπου, που παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την αληθινή διήγηση των Πράξεων, και λέει:

«εὐθὺς δὲ οἱ κόλακες τὰς οὐδὲ ἐκείνῳ πρὸς ἀγαθοῦ ἄλλος ἄλλοθεν φωνὰς ἀνεβόων, θεὸν προσαγορεύοντες εὐμενής τε εἴης ἐπιλέγοντες, ‘εἰ καὶ μέχρι νῦν ὡς ἄνθρωπον ἐφοβήθημεν, [346] ἀλλὰ τοὐντεῦθεν κρείττονά σε θνητῆς φύσεως ὁμολογοῦμεν.’ οὐκ ἐπέπληξεν τούτοις ὁ βασιλεὺς οὐδὲ τὴν κολακείαν ἀσεβοῦσαν ἀπετρίψατο. ἀνακύψας δ᾽ οὖν μετ᾽ ὀλίγον τὸν βουβῶνα τῆς ἑαυτοῦ κεφαλῆς ὑπερκαθιζόμενον εἶδεν ἐπὶ σχοινίου τινός. ἄγγελον τοῦτον εὐθὺς ἐνόησεν κακῶν εἶναι τὸν καί ποτε τῶν ἀγαθῶν γενόμενον, καὶ διακάρδιον ἔσχεν ὀδύνην, ἄθρουν δ᾽ αὐτῷ τῆς κοιλίας προσέφυσεν ἄλγημα μετὰ σφοδρότητος ἀρξάμενον. … συνεχεῖς δ᾽ ἐφ᾽ ἡμέρας πέντε τῷ τῆς γαστρὸς ἀλγήματι διεργασθεὶς τὸν βίον κατέστρεψεν», Ιουδαϊκός Πόλεμος, 19,345-350.

Μετάφραση: «Αμέσως δε οι κόλακες φώναζαν άλλος από ‘δω κι άλλος από κει, όχι όμως για το καλό του, και τον επευφημούσαν χαρακτηρίζοντάς τον θεό, αφού επέλεξαν έτσι να τον εξευμενίσουν, “αν και μέχρι τώρα σε φοβηθήκαμε ως άνθρωπο, αλλά τώρα σε παραδεχόμαστε ως ανώτερο της θνητής φύσης”. Δεν τους επέπληξε ο βασιλιάς, ούτε την ασεβή κολακεία εξαφάνισε. Κι όπως λοιπόν μετ’ από λίγο ανασήκωσε το κεφάλι του, είδε κάποιον από πάνω του να κάθεται πάνω σε σχοινί. Αμέσως κατάλαβε ότι πρόκειται για άγγελο που ήρθε για κακό, και όχι για καλό όπως έρχεται συνήθως, κι απέκτησε μεγάλη λύπη, και δια μιας του ήρθε πόνος στην κοιλιά που άρχισε πολύ δυνατά. … επί 5 μέρες εν συνεχεία ο πόνος στην κοιλιά, στο τέλος του πήρε την ζωή.», Ιουδαϊκός Πόλεμος, 19,345-350.

Βλέπε και τις υπόλοιπες σελίδες των δεξιολάβων,

ΔΕΞΙΟΛΑΒΟΙ (ΜΕΡΟΣ Α΄)

ΔΕΞΙΟΛΑΒΟΙ – ΑΔΡΟΙ

ΔΕΞΙΟΛΑΒΟΙ – ΕΓΧΕΙΡΩ

ΔΕΞΙΟΛΑΒΟΙ – ΚΟΛΠΟΣ

ΔΕΞΙΟΛΑΒΟΙ – ΜΕΘΟΔΕΙΑ

ΔΕΞΙΟΛΑΒΟΙ (ΜΕΡΟΣ Β΄)

ΔΕΞΙΟΛΑΒΟΙ - ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ