ΤΑ ΑΝΤΙΓΡΑΦΙΚΑ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ –ΤΑ ΕΒΡΑΪΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ (ΜΕΡΟΣ Β΄)
THE COPYING MISTAKES OF THE MANUSCRIPTS – THE HEBREW NAMES (PART IΙ)
Θεσσαλονίκη 10-11-2018
[Συνέχεια απ’ τη σελίδα μας, ΤΑ ΑΝΤΙΓΡΑΦΙΚΑ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ – ΤΑ ΕΒΡΑΪΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ (ΜΕΡΟΣ Α΄)]
Αραβώθ Μωάβ και Αραβώθ της ερήμου και θάλασσα Άραβα
Ἀβιὴλ υἱὸς τοῦ Ἀραβωθίτου, Β΄ Βα 23,28
Ἀβιὴλ ὁ Γαραβαιθί, Α΄ Πα 11,28
Η ομοιότητα των 2 στίχων περιλαμβάνει εκτός απ’ το όνομα του ήρωα, και τα κοινά σύμφωνα ρ,β,θ της περιοχής καταγωγής του, έτσι με την ίδια σειρά. Το σύμφωνο Γ που υπάρχει στην λέξη Γαραβαιθί μπήκε κατά όμοιο τρόπο όπως το Ιωάννης εξελίχθηκε σε Γιάννης. Αν επομένως βγάλουμε το Γ, αμέσως φαίνεται ποια πόλη εννοεί: Γ-αραβαιθ-ί => αραβαίθ (ο δίφθογγος αί είναι εξ’ ορισμού λάθος αφού η εβραϊκή δεν είχε διφθόγγους) => Αραβώθ. Όμοια δηλ. με τον 1ο στίχο: Αραβωθ-ίτου => Αραβώθ. Ποιά είναι όμως αυτή η Αραβώθ; Ας δούμε λίγο τον παρακάτω στίχο:
«οὗτοι οὓς κατεκληρονόμησε Μωυσῆς πέραν τοῦ ᾿Ιορδάνου ἐν Ἀραβὼθ Μωὰβ ἐν τῷ πέραν τοῦ ᾿Ιορδάνου τοῦ κατὰ ῾Ιεριχὼ ἀπ' ἀνατολῶν.», Ιησ 13,32.
Στον παραπάνω στίχο μας μπερδεύουν 3 πράγματα:
1. Οι λέξεις που πάνε μαζί «Ἀραβὼθ Μωὰβ» δείχνουν ότι η Αραβώθ αυτή είναι πολύ κοντά στην γη του Μωάβ. Κι αν προσέξουμε στο βιβλικό κείμενο η Ἀραβὼθ Μωὰβ αναφέρεται 7 φορές.
2. Οι λέξεις «τοῦ κατὰ Ἱεριχὼ», που έχουν ως υποκείμενο «το πέραν τοῦ Ἰορδάνου», δείχνουν ότι αυτό το «πέραν» βρίσκεται απέναντι της Ιεριχούς. Όμως ξέρουμε ότι η γη του Μωάβ βρίσκεται πολύ νοτιότερα απ’ τον γεωγραφικό παράλληλο της Ιεριχούς (βλέπε παραπάνω χάρτη).
3. Η φράση «οὗτοι οὓς κατεκληρονόμησε Μωυσῆς ... ἐν Ἀραβὼθ Μωὰβ» που περιέχει την πρόθεση «ἐν» δείχνει ότι οι 2,5 φυλές του Ισραήλ (Ρουβήν, Γαδ, και η μισή φυλή του Μανασσή που αναφέρονται ως κληρονόμοι της μέχρι εδώ κατακτημένης χώρας στο βιβλικό κομμάτι Ιησ 13,15-32, του οποίου τον τελευταίο στίχο εξετάζουμε εδώ) κληρονόμησαν την γη που βρίσκεται στην Ἀραβὼθ Μωὰβ.
Τί συμβαίνει λοιπόν; Ποιά είναι αυτή η Ἀραβὼθ Μωὰβ;
Η Ἀραβὼθ πήρε τ’ όνομά της απ’ την Ἄραβα, όνομα τόσο της εσωτερικής και μεγάλης χερσονήσου της Αραβίας, όσο και της μικρής θάλασσας που ακουμπά η χερσόνησος προς νοτιοδυτικά πριν ανοιχτεί στην ευρύτερη ζώνη της Ερυθράς. Ας δούμε το παρακάτω χωρίο:
«17 καὶ ἡ Ἄραβα καὶ ὁ Ἰορδάνης ὅριον Μαχαναρέθ, καὶ ἕως θαλάσσης Ἄραβα, θαλάσσης ἁλυκῆς ὑπὸ Ἀσηδὼθ τὴν Φασγὰ ἀνατολῶν», Δε 3,17.
Βλέπουμε ότι η 1η Άραβα που αναφέρει το χωρίο είναι η γη που ανοίγεται ανατολικά της κληρονομούμενης γης της Επαγγελίας που πρωτοκατέλαβε ο Ισραήλ ανατολικά του Ιορδάνη, και η 2η Άραβα είναι η θάλασσα προς νότο. Όμως, ενώ η ανατολική ζώνη της Γης της Επαγγελίας έχει ανατολικό όριο την Άραβα, δηλ. την Αραβία, στα νότια δεν φθάνει μέχρι την θάλασσα της Άραβα, αλλ’ έχει όριο την γη του Μωάβ. Επίσης, η οδός που βγάζει στην Άραβα, διανύει όλη αυτήν την ζώνη απ’ τον βορρά στον νότο και περνάει πλάι στο ανατολικό σύνορο του Μωάβ, και χαρακτηρίζεται απ’ το βιβλικό κείμενο ως «ὁδὸν τὴν Ἄραβα» (Δε 2,8, Δ΄ Βα 25,4) ή «ὁδὸν τὴν εἰς Ἄραβα» (Ιερ 52,7). Είναι η οδός που πήρε ο Ισραήλ ανάστροφα δηλ. προς βορρά, για να φτάσει στην Γη της Επαγγελίας (Δε 2,8, βλέπε παραπάνω χάρτη). Επομένως, τα όρια της ανατολικής ζώνης της Γης της Επαγγελίας, μαζί με την συντομία έκφρασης του απλοϊκού Ισραηλίτη, έφτιαξαν την ονομασία της ζώνης αυτής ως Ἀραβὼθ Μωὰβ = η ζώνη που συνορεύει ανατολικά με την Άραβα και νότια με τον Μωάβ.
Κι έτσι η μετάφραση του παραπάνω χωρίου με την Ἀραβὼθ Μωὰβ γίνεται:
«αυτοί (οι 2,5 φυλές) είναι εκείνοι στους οποίους έδωσε ο Μωυσής κληρονομιά την γη που έχει ανατολικό σύνορο την Αραβία, και νότιο τον Μωάβ και βρίσκεται πέραν του Ιορδάνη κατ’ ανατολάς της Ιεριχούς.», Ιησ 13,32.
Η Ιεριχώ μπαίνει παραπάνω ως σημείο αναφοράς γιατί είναι μια γνωστή και μεγάλη πόλη σχεδόν στο κέντρο της δυτικής του Ιορδάνη ζώνης της Γης της Επαγγελίας. Έπειτα είναι η πρώτη μεγάλη πόλη που συναντάει αυτός που μπαίνει στην Γη απ’ τ’ ανατολικά του Ιορδάνη, όπως ακριβώς συνέβη με τον Ισραήλ. Κι αυτό γιατί το σημείο εκέινο είναι το ομαλότερο γεωγραφικό πέρασμα προς ή από την μεριά της Αραβίας.
Μπορούμε τώρα να καταλάβουμε το βιβλικό κείμενο που λέει:
«14 ὅτι ἔλαβε φυλὴ υἱῶν Ρουβὴν καὶ φυλὴ υἱῶν Γὰδ κατ' οἴκους πατριῶν αὐτῶν, καὶ τὸ ἥμισυ φυλῆς Μανασσῆ ἀπέλαβον τοὺς κλήρους αὐτῶν, 15 δύο φυλαὶ καὶ ἥμισυ φυλῆς ἔλαβον τοὺς κλήρους αὐτῶν πέραν τοῦ ᾿Ιορδάνου κατὰ ῾Ιεριχὼ ἀπὸ νότου κατὰ ἀνατολάς.», Αρ 34,14-15.
Όλη την ζώνη αυτή των 2,5 φυλών την χαρακτηρίζει με την φράση που έχουμε έντονη. Υπογραμμίσαμε τις λέξεις «ἀπὸ νότου», γιατί σε άλλα σημεία έχει αντ’ αυτών την λέξη Μωάβ. Βλέπετε το κείμενο θέλει να δώσει την οριοθέτηση της Γης της Επαγγελίας, και ο Μωάβ συμπίπτει με τον νότο αυτής της ζώνης. Γι αυτό και αλλού λέει:
«48 καὶ ἀπῇραν ἀπὸ τῶν ὀρέων Ἀβαρὶμ καὶ παρενέβαλον ἐπὶ δυσμῶν Μωάβ, ἐπὶ τοῦ Ἰορδάνου κατὰ Ἱεριχώ, 49 καὶ παρενέβαλον παρὰ τὸν Ἰορδάνην ἀνὰ μέσον Αἰσιμὼθ ἕως Βελσατὶμ κατὰ δυσμὰς Μωάβ. 50 Καὶ ἐλάλησε Κύριος πρὸς Μωυσῆν ἐπὶ δυσμῶν Μωὰβ παρὰ τὸν Ἰορδάνην κατὰ Ἱεριχὼ λέγων· 51 λάλησον τοῖς υἱοῖς ᾿Ισραὴλ καὶ ἐρεῖς πρὸς αὐτούς· ὑμεῖς διαβαίνετε τὸν Ἰορδάνην εἰς γῆν Χαναὰν,», Αρ 33,47-48.
Η υπογραμμισμένη φράση που επαναλαμβάνεται θέλει να δείξει πού ακριβώς ήταν το σημείο της κατασκήνωσης του Ισραήλ σε σχέση με το γειτονικό έθνος Μωάβ, πριν εισβάλουν περνώντας τον Ιορδάνη. Το κείμενο απευθύνεται σε όλες τις μελλοντικές γενιές των εβραίων που πρέπει να ξέρουν ότι η κατάκτηση της Γης της Επαγγελίας δεν πείραξε τον Μωάβ. Ο Μωάβ υπήρχε εκεί στα νότια της ανατολικής ζώνης. Ή όπως λέει το προηγούμενο χωρίο «ἀπὸ νότου κατὰ ἀνατολάς».
Και οι λέξεις «κατὰ Ἱεριχὼ» συνεχίζουν να υποδεικνύουν το σημείο της εισβολής.
Ας ξαναγυρίσουμε στην Αραβώθ.
Πολύ γρήγορα η ονομασία Αραβώθ επεκτάθηκε και στο μικρό κομμάτι προς τα δυτικά, αυτό που είναι ανάμεσα στην Ιεριχώ και στον Ιορδάνη, Γι αυτό και ο Ισραήλ κατά την εισβολή του απ’ τ’ ανατολικά διάλεξε αυτό το πέρασμα (βλέπε παραπάνω χάρτη). Και γι αντιδιαστολή, το δυτικό αυτό τμήμα γης ονομάστηκε «Ἀραβὼθ ῾Ιεριχώ» (Δ΄ Βα 25,5), ή «Ἀραβὼθ τῆς ἐρήμου» (Β΄ Βα 15,28/17,16).
Η Αραβώθ της ερήμου είναι το μέρος όπου κατέφυγε ο Δαβίδ μαζί με την συνοδεία του για να γλιτώσει απ’ τον γιο του Αβεσσαλώμ που τον καταδίωκε. Σύντομα όμως ο φόβος του Αβεσσαλώμ τον ανάγκασε ν’ απομακρυνθεί κι άλλο κι έτσι να περάσει τον Ιορδάνη προς τ’ ανατολικά, δηλ. προς την λωρίδα Αραβώθ Μωάβ (Β΄ Βα 17,16 και 21-22). Στην Αραβώθ της ερήμου ή Αραβώθ Ιεριχώ επίσης κατέφυγε κι ο τελευταίος βασιλιάς της Ιουδαίας, ο Σεδεκίας, δραπετεύοντας απ’ τους Βαβυλώνιους – στους οποίους ήταν φόρου υποτελής αλλά επαναστάτησε – και με σκοπό να περάσει τον Ιορδάνη και ν’ ακολουθήσει την οδό προς Άραβα. Αλλά τον πρόλαβαν εκεί τα στρατεύματα του Ναβουχοδονόσορα και τον τιμώρησαν σκληρά για την ανυπακοή του σκοτώνοντας τους γιους του και τυφλώνοντας τον ίδιο (Δ΄ Βα 25,1-7, Ιερ 52,1-11).
Μετά τα παραπάνω, και για να ξαναέρθουμε στην καταγωγή του πολεμιστή, λέμε το εξής: επειδή η Αραβώθ Μωάβ είναι μια μεγάλη λωρίδα της γης του Ισραήλ που τ’ όνομά της ορίζει μεγάλα σύνορα, η πατρίδα του ήρωα δεν μπορεί να είναι αυτή η μεγάλη περιοχή, αλλά είναι η Αραβώθ της ερήμου που λέγεται και Αραβώθ Ιεριχώ.
Επομένως, σωστός είναι ο στίχος των Βασιλειών, μόνο που πρέπει ν’ αφαιρέσουμε το υιός, και να γίνει η καταγωγή του ήρωα στην ονομαστική πτώση => Ἀβιὴλ ὁ Ἀραβωθίτης,
και αντίστοιχα ο στίχος της Παραλειπομένης να γίνει => Ἀβιὴλ ὁ Ἀραβωθί.
Αντιγραφικά λάθη που μπορούν ν’ αποκατασταθούν
Κι ας δούμε τώρα μερικά παραδείγματα με κάπως μεγαλύτερες διαφορές τις οποίες όμως πάλι μπορούμε να διαλευκάνουμε απ’ τα φαινόμενα. Και στο αμέσως επόμενο παράδειγμα παραθέτουμε 2 ήρωες που αναφέρονται και σε άλλα σημεία.
Ἀβιέζερ ὁ Ἀναθωθίτης ἐκ τῶν υἱῶν τοῦ Ἀσωθίτου, Β΄ Βα 23,27.
Ἀβιέζερ ὁ ἐξ Ἀναθὼθ ὁ ἐκ γῆς Βενιαμίν ... Σοβοχαΐ ὁ Οὐσαθὶ, Α΄ Πα 27,11-12.
Ἀβιέζερ ὁ Ἀναθωθί, Σοβοχαὶ ὁ Ἀσωθί, Α΄ Πα 11,29.
Σοβοχαὶ ὁ Οὐσαθὶ, Α΄ Πα 20,4.
Βλέπουμε ότι στον μοναδικό στίχο των Βασιλειών λείπει τ’ όνομα του 2ου ήρωα, ο οποίος όμως υπάρχει και στα 3 χωρία της Παραλειπομένης. Υπάρχει όμως στο Βασιλειών η καταγωγή αυτού του 2ου ήρωα (Ἀσωθίτου) που νομίστηκε απ’ τον αντιγραφέα ότι είναι του 1ου! Τί συμβαίνει λοιπόν εδώ;
Τα λάθη αντιγραφής που έγιναν στον στίχο των Βασιλειών είναι 2, κι ας τα δούμε με την σειρά:
1ο λάθος: η παράλειψη του 2ου ήρωα Σοβοχαΐ, και όχι Σοβοχαὶ όπως έχουν οι 2 τελευταίοι στίχοι, γιατί όπως είπαμε η εβραϊκή δεν είχε διφθόγγους.
2ο λάθος: αφού το Ἀσωθίτης έμεινε μόνο του, ένας επόμενος αντιγραφέας το «διόρθωσε» βάζοντάς το στην γενική πτώση, τοῦ Ἀσωθίτου, και πρόσθεσε το ἐκ τῶν υἱῶν, για να δέσει έτσι το νόημα χωρίς το Σοβοχαΐ. Ότι δηλ. ο Αβιέζερ που κατάγεται απ’ την Αναθώθ της φυλής Βενιαμίν (γνωστή πόλη απ’ τον προφήτη Ιερεμία αφού ήταν η πόλη καταγωγής του, Ιερ 1,1) είναι συγχρόνως και γιος του Ασωθίτη. Ποιανού Ασωθίτη πατέρα όμως (;) αφού η πατρίδα του πατέρα είναι ίδια με του γιου, η Αναθώθ! Είναι φανερό ότι τέτοια διόρθωση δεν ταιριάζει. Κι απ’ την στιγμή που έχουμε το παράλληλο κείμενο της Παραλειπομένης, η αποκατάσταση του στίχου στο Βασιλειών γίνεται εύκολα. Έτσι ο μεν Αβιέζερ κατάγεται απ’ την Αναθώθ, ο δε Σοβοχαΐ απ’ την Ασώθ. Και ο σωστός στίχος του Β΄ Βασιλειών είναι:
Ἀβιέζερ ὁ Ἀναθωθίτης, Σοβοχαΐ ὁ Ἀσωθίτης.
Υπάρχει επίσης και ο στίχος:
Σεβοχὰ ὁ Ἀστατωθὶ, Β΄ Βα 21,18.
Πρόκειται για τον ίδιο ήρωα Σοβοχαΐ για τον οποίο εδώ η Γραφή αφηγείται πως νίκησε και σκότωσε έναν Φιλισταίο γίγαντα παρόμοιο με τον Γολιάθ που σκότωσε ο Δαβίδ (θα το δούμε πάλι αυτό στο τελευταίο παράδειγμα). Και βλέπουμε ότι εδώ εξέπεσε το τελικό -ΐ απ’ την κατάληξη του ονόματος. Όσο για το Ἀστατωθὶ (Ἀσ-τατ-ωθὶ) που υπάρχει εδώ, έχει λανθασμένη προσθήκη το μεσαίο –τατ–, και πρέπει αυτό ν’ αφαιρεθεί, γιατί και οι 2 παράλληλες περικοπές των Βασιλειών και της Παραλειπομένης, συμφωνούν για την ίδια πατρίδα του ήρωα, την Ασώθ.
Όλη αυτή η περίσταση με το χάσιμο του ονόματος Σοβοχαΐ απ’ τον 1ο στίχο, αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα για το πώς οι αντιγραφείς προσπαθούν να «μπαλώσουν» ένα κείμενο στο οποίο μια λέξη έχει παραλειφθεί.
Εδώ πρέπει να κάνουμε και την εξής σημείωση.
Εννοείται ότι το κείμενο απ’ το οποίο παραθέτουμε τα βιβλικά χωρία των Ο΄, είναι το επίσημο ηλεκτρονικό κείμενο της ιστοσελίδας της Εκκλησίας της Ελλάδος, www.myriobiblos.gr/bible , τ’ οποίο βασίζεται σε χειρόγραφα του Βυζαντινού τύπου ή της Βυζαντινής παράδοσης χειρογράφων. Όλα τ’ άλλα χειρόγραφα των διαφορετικών παραδόσεων, έχουν περισσότερα λάθη και ασυμφωνίες.
Έτσι, οι 3 περίφημοι Κώδικες, Σιναϊτικός, Βατικανός και Αλεξανδρινός, παρουσιάζουν κι αυτοί περισσότερα λάθη και ασυμφωνίες στα ονόματα. Αναφέρουμε ένα μικρό δείγμα απ’ τον καθένα:
Σιναϊτικός Κώδικας
«Σεβοχαὶ ὁ Ἰαθί,», Α΄ Πα 11,29. http://codexsinaiticus.org/en/manuscript.aspx?book=7&chapter=12&lid=en&side=r&zoomSlider=0
Βατικανός Κώδικας
«Ἀβιέζερ ὁ Ἀνωθίτης ἐκ τῶν υἱῶν τοῦ Ἀνωθίτου,», Β΄ Βα 23,27, https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.1209 , φωτογραφία 393.
«Σοβοχαΐ ὁ Ἀθί,», Α΄ Πα 11,29, https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.1209 , φωτογραφία 499.
Αλεξανδρινός Κώδικας
«Σοβοχαὶ ὁ Ἀουσαστωθί,», Α΄ Πα 11,29, http://www.csntm.org/Manuscript/View/GA_02 , CSNTM Image Id: 142549.
Ο Βατικανός Κώδικας παραδίδει την σωστή γραφή του ονόματος, Σοβοχαΐ, όχι γιατί φέρει διαλυτικά, αλλά γιατί γράφει τον φθόγγο /ι/ ανορθόγραφα με ει, => ΣΟΒΟΧΑΕΙ, οπότε η κατάληξη είναι σίγουρα ο γνωστός ελληνικός δίφθογγος ει.
Επίσης για την ιστορία να πούμε ότι, ο Σιναϊτικός Κώδικας δεν διασώζει κανένα απ’ τα βιβλία των Βασιλειών, ούτε της Β΄ Παραλειπομένης. Κι απ’ την Α΄ Παραλειπομένη διασώζει μόνο λίγα κεφάλαια στα οποία τυχαίνει να βρίσκεται και το κεφ. 11.
Περισσότερα για τα χάλια αυτών των 3 Κωδίκων, μπορείτε να διαβάσετε στις σελίδες μας (προσεχής ανάρτηση), ΟΙ 3 ΠΕΡΙΦΗΜΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ (ΜΕΡΟΣ Α΄) , και ΟΙ 3 ΠΕΡΙΦΗΜΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ (ΜΕΡΟΣ Β΄) .
Χελλὴς ὁ Φελωνί, Α΄ Πα 11,27
Ἀχία ὁ Φελλωνί, Α΄ Πα 11,3
Χελλὴς ὁ ἐκ Φαλλοὺς ἀπὸ τῶν υἱῶν Ἐφραίμ, Α΄ Πα 27,10
Εδώ βλέπουμε τους 2 πρώτους στίχους να είναι απ’ το ίδιο κεφ. 11 της Παραλειπομένης, και ο 3ος στίχος απ’ το κεφ. 27 του ίδιου βιβλίου. Δεν έχουμε δηλ. αντίστοιχο στίχο των Βασιλειών.
Η διαφορά των 2 πρώτων στίχων στ’ όνομα (πιο σημαντική είναι η απουσία του λ) μάλλον οφείλεται σε αντιγραφικό λάθος.
Ο 3ος στίχος όμως έχει μια ιδιαιτερότητα που μας θυμίζει τον πολεμιστή που είδαμε παραπάνω (Χολδία ὁ ἐκ Νετωφαθὶ, Α΄ Πα 27,15), γιατί έχει το ίδιο στυλ όταν γράφει την καταγωγή του ήρωα (=> ὁ ἐκ). Κι αν παρατηρήσουμε το κεφ. 27, θα δούμε ότι έχει συχνή αυτήν την έκφραση στην καταγωγή των πολεμιστών. Όπως έχει συχνή και την έκφραση «ὁ τοῦ» όταν γράφει τον πατέρα του ήρωα. Για δέστε μερικά παραδείγματα:
Οδουΐας ὁ τοῦ Ἐκκῆς Α΄ Πα 27,9
Σαφατίας ὁ τοῦ Μααχά, Α΄ Πα 27,16
Ἀμβρὶ ὁ τοῦ Μιχαήλ Α΄ Πα 27,18
Ὠσὴ ὁ τοῦ Ὀζίου Α΄ Πα 27,20
Ἰωὰβ ὁ τοῦ Σαρουΐα Α΄ Πα 27,24
Ενώ σε διαφορετικό στυλ κινείται το κεφ. 11 της Παραλειπομένης όπου για ν’ αναφέρει τον πατέρα του ήρωα συνηθίζει να γράφει πρώτα το «υιός» :
᾿ Ιωὰβ υἱὸς Σαρουΐα Α΄ Πα 11,6
Ὡρὰ υἱὸς Ἐκκὶς Α΄ Πα 11,28
Ἀδινὰ υἱὸς Σαιζὰ Α΄ Πα 11,42
Αυτές οι διαφορές στο μεταφραστικό στυλ ανάμεσα στα κεφάλαια 11 και 27 του ίδιου βιβλίου μήπως μας παραπέμπουν στο γεγονός ότι οι μεταφραστές ήταν 2; Και μήπως χώρισαν το βιβλίο της Α΄ Παραλειπομένης έτσι ώστε ο ένας μετέφρασε το 1ο μισό, και ο άλλος το 2ο μισό; Πολύ πιθανόν!
Ἐλεανὰν υἱὸς πατραδέλφου αὐτοῦ υἱὸς Σουδίτου , Β΄ Βα 23,9.
Ἐλεανὰν υἱὸς Δουδὶ πατραδέλφου αὐτοῦ ἐν Βηθλεέμ , Β΄ Βα 23,24.
Ἐλεανὰν υἱὸς Δωδωὲ ἐκ Βηθλεέμ, Α΄ Πα 11,27.
Ἐλεάζαρ υἱὸς Δωδαΐ ὁ Ἀχωχί , Α΄ Πα 11,12.
Εδώ αναφέρεται ο πατράδελφος του Δαβίδ του οποίου ο εν λόγω γιος είναι μέσα στους δυνατούς πολεμιστές του Δαβίδ. Πρόκειται δηλ. για έναν 1ο ξάδερφο του Δαβίδ, και άρα κατάγεται απ’ την Βηθλεέμ. Κι ας μην γράφεται η καταγωγή (Βηθλεέμ) στον 1ο στίχο, φαίνεται όμως αφού γράφει «υἱὸς πατραδέλφου».
Θεωρούμε λοιπόν λάθος την καταγωγή του ήρωα που υπάρχει στον 4ο στίχο, ὁ Ἀχωχί.
Άλλες διαφορές που υπάρχουν, είναι:
1. Στον 1ο στίχο με το υἱὸς Σουδί-του. Αυτό όμως μοιάζει πολύ με το υἱὸς Δουδὶ του 2ου στίχου. Και το σωστό αρχικό σύμφωνο είναι το δ καθώς οι στίχοι 3 και 4 έρχονται να ενισχύσουν την εκδοχή του ονόματος με το ίδιο σύμφωνο δ. Όμως ποιό απ’ τα 3 ονόματα είναι το σωστό για τον πατράδελφο (θείο) του Δαβίδ; Εμείς κλίνουμε σ’ αυτό με την πιο εβραΐζουσα κατάληξη, το Δωδαΐ. Υπάρχει κι ένας αδερφός του Δαβίδ που λέγεται Ζαδδαΐ (Α΄ Πα 2,14).
2. Στον 4ο στίχο τ’ όνομα του πολεμιστή αλλάζει από Ἐλεανὰν σε Ἐλεάζαρ. Και τα 2 διαφορετικά σύμφωνα ζ και ρ όμως είναι αντιγραφικά λάθη, αφού η μαρτυρία του Ἐλεανὰν είναι ισχυρότερη.
Σαμαΐα υἱὸς Ἀσὰ ὁ Ἀρουχαῖος, Β΄ Βα 23,11
Σαμαΐ ὁ Ἀρουδαῖος, Β΄ Βα 23,25
Σαμνὰν ὁ Ἀρωδίτης, Β΄ Βα 23,33
Σαμμὼθ ὁ Ἀρωρί Α΄ Πα 11,27
Σαμαθὰ (καὶ ᾿Ιειὴλ υἱοὶ Χωθὰμ) τοῦ Ἀραρί, Α΄ Πα 11,44
Εδώ θεωρούμε ότι έχουμε 2 πολεμιστές με τον 2ο να έχει στ’ όνομά του το σύμφωνο θ. Το μόνο παράξενο είναι ότι ο καθένας αναφέρεται μόνο στο ένα βιβλίο και όχι στο άλλο. Οι σημαντικές διαφορές είναι:
Για τον 1ο ήρωα
1. Το χ στην καταγωγή του στον 1ο στίχο που γίνεται δ στους στίχους 2 και 3 (Ἀρουχαῖος => Ἀρουδαῖος ή Ἀρωδίτης). Διαφορά που μάλλον είναι γλωσσικού ιδιώματος.
2. Το σύμφωνο ν που μπαίνει στ’ όνομα του 3ου στίχου και μάλιστα 2 φορές (Σαμνὰν). Αυτή η διαφορά οφείλεται σε 1 ή περισσότερα αντιγραφικά λάθη.
Για τον 2ο ήρωα
Ο 2ος ήρωας (Σαμμὼθ ή Σαμαθὰ) δεν παρουσιάζει καμιά διαφορά στα σύμφωνα του ονόματος και της καταγωγής του, και οι διαφορές στα φωνήεντα είναι ασήμαντες και γλωσσικές των μεταφραστών.
Ας δούμε τώρα σοβαρά λάθη και παραλείψεις που συμβαίνουν εναλλάξ στις 2 περικοπές των Β΄ Βασιλειών και της Α΄ Παραλειπομένης, αλλά μπορεί να συμβούν και στις 2 μαζί.
Ἰρὰς ὁ Ἰεθιραῖος, Γαρὴβ ὁ Ἐθθεναῖος, Β΄ Βα 23,38
Ἰρὰ ὁ Ἰεθρί, Γαρὴβ ὁ Ἰεθρί, Α΄ Πα 11,40
Εδώ βλέπουμε ότι η καταγωγή του 2ου ήρωα, του Γαρὴβ, στην Παραλειπομένη γράφτηκε λάθος ως Ἰεθρί. Κι αυτό γιατί ο αντιγραφέας προσπαθώντας να γράψει την καταγωγή του Γαρὴβ, κοίταξε από λάθος την καταγωγή του προηγούμενου, του Ἰρὰ. Πρόκειται γι αντιγραφικό λάθος που συνηθίζεται σε καταλόγους ονομάτων. Μας θυμίζει και τα δικά μας παιδικά και σχολικά χρόνια, τότε που η αντιγραφή με το χέρι πήγαινε σύννεφο. Η σωστή λοιπόν καταγωγή του Γαρὴβ είναι του στίχου των Βασιλειών, Ἐθθεναῖος.
Γελωραΐ ὁ Βηρωθαῖος αἴρων τὰ σκεύη Ἰωὰβ υἱοῦ Σαρουΐας, Β΄ Βα 23,37
Ναχὼρ ὁ Βηρωθί, αἴρων σκεύη Ἰωὰβ υἱῷ Σαρουΐα, Α΄ Πα 11,39
Όπως βλέπουμε εδώ, όλα συμφωνούν στους 2 στίχους εκτός απ’ τ’ όνομα του πολεμιστή στ’ οποίο μόνο το 1 απ’ τα 3 σύμφωνα είναι κοινό, το ρ που είναι και τελευταίο. Έτσι, τ’ άλλα σύμφωνα δεν συγγενεύουν καθόλου μεταξύ τους για να υποθέσουμε ότι έπεσαν σε πιο δασεία προφορά. Το Γ άλλαξε σε Ν και το λ άλλαξε σε χ).
Πρόκειται για καθαρό αντιγραφικό λάθος, για τ’ οποίο θα κάνουμε μια πιθανή υπόθεση:
Αν πάμε πίσω 3 στίχους απ’ τον εν λόγω στίχο 23,37 στο βιβλίο των Βασιλειών, θα δούμε ότι αναγράφει τον πολεμιστή:
Ἐλιὰβ υἱὸς Ἀχιτόφελ τοῦ Γελωνίτου, Β΄ Βα 23,34.
Θεωρούμε λοιπόν ότι στο χειρόγραφο που αντιγραφόταν, η λέξη Γελωνίτου ήταν λίγο πιο πάνω απ’ την λέξη Ναχὼρ, και ο αντιγραφέας αντί να κοιτάξει το Ναχὼρ κοίταξε από λάθος το Γελωνίτου κι έγραψε αυτό. Σε επόμενη αντιγραφή το Γελωνίτου διορθώθηκε (αφού δεν είχε την σωστή κατάληξη) κι έγινε Γελωραΐ που έχει την σωστή εβραϊκή κατάληξη.
Όπως όμως κι αν έχει το πράγμα για το τί έβλεπε ή τί σκεφτόταν ο αντιγραφέας την στιγμή εκείνη, η ουσία ήταν ότι αντέγραφε λάθος όνομα.
Επίσης στους 2 στίχους που εξετάζουμε εδώ, βλέπουμε και μια διαφορά στο τελικό –ς του ονόματος Σαρουΐα. Με τ’ όνομα αυτό έχει γίνει το εξής μπέρδεμα:
Ενώ πρόκειται γι αρσενικό όνομα – κατά τα Ἰασουΐα (Α΄ Πα 4,36), Ὠδουΐα (Α΄ Πα 5,24), Ὀδουΐα (Α΄ Πα 27,9), Σουΐα (Α΄ Πα 7,30) – που είναι τ’ όνομα του πατέρα των 2 αξιωματικών του Δαβίδ, του αρχιστράτηγου Ιωάβ και του επιφανούς ήρωα Αβεσσά, έχει όμως λανθασμένα περαστεί σε αρκετά σημεία ως όνομα θηλυκό δηλ. της μητέρας των, γι αυτό και στην γενική πτώση παίρνει το τελικό –ς όπως φαίνεται κι εδώ στον 1ο στίχο.
Ἰωνάθαν, Β΄ Βα 23,28
Ἰωνάθαν υἱὸς Σωλὰ ὁ Ἀραρί, Α΄ Πα 11,28
Στον 1ο στίχο παραλείφτηκε τελείως ο πατέρας και η καταγωγή του Ιωνάθαν κι έμεινε μόνο τ’ όνομα. Είναι όμως αδύνατον ο κατάλογος να περιείχε μόνο ένα ξερό όνομα, αφού με λίγη προσοχή ο αναγνώστης των 2 καταλόγων διαπιστώνει ότι ο κάθε πολεμιστής συνοδεύεται τουλάχιστον απ’ την καταγωγή του ή τ’ όνομα του πατέρα του. Πολλές φορές συνοδεύεται κι απ’ τα 2. Εδώ λοιπόν υπάρχει παράλειψη ως αντιγραφικό λάθος, ή φθορά κειμένου.
Αυτά που λείπουν όμως, φαίνονται στον στίχο της Παραλειπομένης, κι έτσι αποκαθίστανται.
Αντιγραφικές παραλείψεις που δεν μπορούν ν’ αποκατασταθούν
Γάαλ υἱὸς Νάθαν ἀπὸ δυνάμεως, υἱὸς Γαλααδεί, Β΄ Βα 23,28
Ἰωὴλ υἱὸς Νάθαν, Α΄ Πα 11,28
Εδώ το Ιωήλ φαίνεται πιο αυθεντικό, και άλλαξε σε Γάαλ σύμφωνα με τις τάσεις που είπαμε παραπάνω (αλλαγή φωνηέντων και πρόσθεση συμφώνου στην αρχή του ονόματος).
Στο 2ο ημιστίχιο όμως έχουμε παράλειψη του ονόματος του δυνατού πολεμιστή, κι έμεινε μόνο η καταγωγή του, το υιός Γαλααδεί, και δεν έχουμε κάτι αντίστοιχο στην Παραλειπομένη όπου ο πολεμιστής παραλείφτηκε εντελώς και σαν όνομα και σαν καταγωγή. Κάτι ανάλογο με το προηγούμενο παράδειγμα.
Τί μπορούμε λοιπόν εδώ να υποθέσουμε; Παράλειψη του αντιγραφέα; Ή μήπως είναι φανερή η αμηχανία του μπροστά σε φθαρμένο κείμενο του χειρογράφου; Μάλλον το 1ο γιατί οι αντιγραφείς συνήθως δεν αφήνουν κάτι ατελές και προσπαθούν να το «μπαλώσουν» με ότι καλύτερο και φειδωλέστερο σκεφτούν. Κι έτσι εμείς, δεν έχουμε κάτι για να μας βοηθήσει στην αποκατάσταση του στίχου, όπως είχαμε στο προηγούμενο παράδειγμα.
Παραλείψεις λέξεων και φράσεων – Παράλληλες διηγήσεις
Σαν τελευταίο παράδειγμα αντιγραφικών λαθών βάζουμε τις παρακάτω 2 παράλληλες αφηγήσεις, που είναι πάλι απ’ τα 2 βιβλία, των Β΄ Βασιλειών και της Α΄ Παραλειπομένης. Βάζουμε λοιπόν πλάι πλάι σε πίνακα τις 2 παράλληλες αφηγήσεις και στις ίδιες αντίστοιχες σειρές (κατά το δυνατόν), και αμέσως από κάτω ταξινομούμε κατά κατηγορία τις διαφορές.
Ανακεφαλαιώνουμε στα εξής:
1. Όπως μας πληροφορούν οι τελευταίοι στίχοι και των 2 παράλληλων περικοπών, οι γίγαντες που σκοτώνονται στην μάχη απ’ τους πολεμιστές του Δαβίδ, είναι 4 και είναι από την Γεθ, απ’ το σόι κάποιου Ραφά.
Όμως ο στίχος της Παραλειπομένης έπρεπε να βάζει το άρθρο τῷ πριν το Ραφά (όπως το ‘χει και ο στίχος των Βασιλειών), γιατί αλλιώς ο αναγνώστης μπερδεύεται. Το βασικό αυτό άρθρο λοιπόν εξέπεσε.
2. Επομένως, η διήγηση που αφορά τον 1ο ήρωα (και αντίστοιχα τον 1ο γίγαντα) και η οποία λείπει απ’ την Παραλειπομένη (3-4 στίχοι) είναι αντιγραφικό λάθος (παράλειψη) αφού και η Παραλειπομένη μετράει 4 γίγαντες, ενώ διηγείται για 3. Και αυτή η παράλειψη πρέπει να συνέβη σε αρκετά πρώιμη εποχή (π.Χ.) αφού δεν υπάρχει ούτε στα Βυζαντινής παράδοσης χειρόγραφα που είναι τα πιο αξιόπιστα.
3. Οι τόποι μαχών που δίνονται με τις ονομασίες Γοβ και Γαζέρ, είναι αντιγραφικά λάθη, αφού όλες οι μάχες γίνονται στην Γεθ, δηλ. στην περιοχή της πόλης των γιγάντων.
4. Ο Γολιάθ ο Γεθθαίος που αναφέρεται εδώ, ξέρουμε ότι έχει σκοτωθεί απ’ τον Δαβίδ πριν από χρόνια (Α΄ Βα 17,4-51). Επομένως ο στίχος των Βασιλειών έχει 2 λάθη: α) έχει παραλειφτεί σ’ αυτόν τ’ όνομα του 3ου γίγαντα που το παραδίδει ο στίχος της Παραλειπομένης, Λαχμί, που ήταν ο αδερφός του Γολιάθ, και β) σε 2η φάση εξοβελίστηκε και η λέξη ἀδελφὸν, και η γενική πτώση μετατράπηκε σε αιτιατική, Γολιὰθ τὸν Γεθθαῖον.
5. Ο 2ος ήρωας του Δαβίδ είναι αυτός που είδαμε παραπάνω στις άλλες παράλληλες περικοπές των δύο βιβλίων, και που καταλήξαμε εκεί ότι το σωστό του όνομα είναι, Σοβοχαΐ ὁ ᾿Ασωθί (ή ὁ ᾿Ασωθίτης). Άρα και στις 2 περικοπές τ’ όνομά του έχει λάθη.
6. Ο αδερφός του Δαβίδ που αναφέρεται ως πατέρας του 4ου ήρωα (Σεμεΐ και Σαμαὰ), αναφέρεται σε άλλα σημεία και ως Σαμά (Α΄ Βα 16,9), και Σαμαὰ (Α΄ Πα 2,13). Άρα επικρατέστερο όνομα είναι το Σαμαὰ. Άλλωστε το Σεμεΐ διαφέρει μόνο στα φωνήεντα, δηλ. ελάχιστα.
Παρόμοια, διαφέρει στα φωνήεντα και τ’ όνομα του 2ου γίγαντα (Σὲφ και Σαφοὺ).
Επίσης τ’ όνομα Σαρουΐας πρέπει να γραφτεί χωρίς το τελικό ς, αφού αφορά τον πατέρα του 1ου ήρωα κι όχι την μητέρα.
Όπως βλέπουμε, δεν είναι λίγα κι εδώ τα λάθη με κυριότερο την παράλειψη (στο βιβλίο της Α΄ Παραλειπομένης) της διήγησης του 1ου ήρωα που σκοτώνει τον αντίστοιχο 1ο γίγαντα. Το λάθος αυτό όμως αποκαθίσταται, αφού έχουμε την διήγηση στο Β΄ Βασιλειών. Παρόμοια με την βοήθεια και άλλων σημείων της Γραφής, είδαμε ότι αποκαθίστανται όλα τα παραπάνω λάθη.
Το μόνο που δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά, είναι για τον πατέρα του 3ου ήρωα: (Ἐλεανὰν) υἱὸν Ἀριωργὶμ τὸν Βηθλεεμίτη ή υἱὸν Ἰαΐρ; Ή μήπως είναι και τα 2 λάθος και πρόκειται για τον Ἐλεανὰν υἱὸν Δουδὶ πατραδέλφου αὐτοῦ ἐν Βηθλεέμ (Β΄ Βα 23,24) που είδαμε στους 2 παράλληλους καταλόγους παραπάνω;
Συμπεράσματα
Μετά απ’ την ποικιλία ασυμφωνιών και λαθών που εξετάσαμε και αφορούν αποκλειστικά εβραϊκά ονόματα, έχουμε να πούμε μετά βεβαιότητας τα εξής ωφέλιμα συμπεράσματα:
1) Οι μεταφραστές των Ο΄ είχαν ο καθένας το δικό του μεταφραστικό στυλ που χαρακτηρίζει το βιβλίο που μετέφρασαν, όπως συμβαίνει με το διαφορετικό στυλ που συναντάμε στα βιβλία που περιέχουν τα εβραϊκά ονόματα που εξετάσαμε, δηλ. το Β΄ Βασιλειών και το Α΄ Παραλειπομένων. Αυτό βέβαια δείχνει καθαρά ότι το Άγιο Πνεύμα που διαπνέει του θεόπνευστους συγγραφείς δεν επεμβαίνει στα επουσιώδη γραμματικά και συντακτικά χαρακτηριστικά του καθενός, αλλ’ αφήνει αυτά να φανούν ως ιδιάζοντα και διακριτά ανθρώπινα στοιχεία, δίνοντας να φανούν μόνο τα ιστορικά και πνευματικά στοιχεία της αλήθειας.
2) Τα ξενόγλωσσα ονόματα όταν αντιγράφονται στα χειρόγραφα – και στην προκειμένη περίπτωση τα εβραϊκά ονόματα που έχουν μεταφραστεί στην ελληνική πριν από αιώνες (μετάφραση των Ο΄, 3ος αι. π.Χ.) – είναι δυνατόν να παρουσιάσουν και ευκολία και δυσκολία. Η ευκολία υπάρχει όταν τα ονόματα είναι γνωστά απ’ την λειτουργική παράδοση της εκκλησίας όπου ακούγεται συχνά η Καινή Διαθήκη αλλ’ όχι η Παλαιά (ειδικά μετά τον 8ο αι.), όπως τα Αβραάμ, Ισαάκ, Ιακώβ, Μωυσής, Δαβίδ, Ησαΐας, κ.ά.. Η δυσκολία προκύπτει όταν τα ονόματα δεν είναι γνωστά και αναφέρονται σπάνια στην λειτουργική ζωή της εκκλησίας. Κατά συνέπεια, τυχόν αντιγραφικά λάθη που οφείλονται ως συνήθως σε παραναγνώσεις και φθορά του κειμένου δεν μπορούν εύκολα ν’ αποκατασταθούν, διότι οι σκέτες αναφορές ονομάτων δεν αποτελούν κάποιο νόημα ώστε να δοθεί η ευκαιρία στον αντιγραφέα να κάνει μια στοιχειώδη αποκατάσταση βάσει του φραστικού αυτού νοήματος. Η μόνη βοήθεια που μας παρέχεται στα δύσκολα ονόματα είναι η αντιπαραβολή τους με παράλληλες αναφορές των ίδιων ονομάτων σε άλλες περικοπές της Γραφής.
3) Τόσο τ’ αντιγραφικά λάθη (και οι παραλείψεις) που δεν είναι δυνατόν ν’ αποκατασταθούν, όσο κι εκείνα που μπορούν ν’ αποκατασταθούν βάσει των παράλληλων διηγήσεων και καταλόγων σε άλλα σημεία της Γραφής, δεν επιβαρύνουν σε τίποτα το θεολογικό νόημα και άρα την θεοπνευστία του κειμένου. Η θεοπνευστία και άρα η σωτήρια αλήθεια που πηγάζει απ’ αυτήν, δεν εδράζει στα ονόματα ή στην καταγωγή των ηρώων, αλλά στην πίστη που δημιουργεί τους ήρωες, και που μόνο αυτή μπορεί να πετύχει μεγάλα κατορθώματα, όπως λέει και ο Παύλος:
«οἳ διὰ πίστεως κατηγωνίσαντο βασιλείας, ... ἐγενήθησαν ἰσχυροὶ ἐν πολέμῳ, παρεμβολὰς ἔκλιναν ἀλλοτρίων·», Εβ 11,33-34.
«χωρὶς δὲ πίστεως ἀδύνατον εὐαρεστῆσαι, πιστεῦσαι γὰρ δεῖ τὸν προσερχόμενον τῷ Θεῷ ὅτι ἔστιν καὶ τοῖς ἐκζητοῦσιν αὐτὸν μισθαποδότης γίνεται.», Εβ 11,6.
Τότε, ποιό είναι το νόημα αυτών των αντιγραφικών λαθών και των γενικότερων επουσιωδών ασυμφωνιών του θεοπνεύστου κειμένου; Γιατί ο Θεός τα επέτρεψε;
Απάντηση. Είναι η εξής διαπίστωση που θέλει ο Θεός να κάνουμε παρατηρώντας αυτά τα λάθη:
Ότι τα χειρόγραφα του κειμένου της Αγίας Γραφής παρουσιάζουν τα συνήθη λάθη αντιγραφής και άλλες εύλογες ασυμφωνίες, όπως κάθε σπουδαίο ιστορικό κείμενο που αντιγράφεται πολλές φορές – και η Αγία Γραφή είναι το μοναδικό κείμενο που έχει αντιγραφεί χιλιάδες φορές (!) – ακριβώς για να τεκμαίρεται μ’ αυτόν τον τρόπο η δια μέσου των αιώνων συνεχής, ζωντανή, και σωτήρια ιστορική αλήθεια της!