Ο ΑΛΑΖΟΝΑΣ ΣΙΑΜΑΚΗΣ, ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΟ & Η ΕΞΑΗΜΕΡΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

 

black and brown wooden wall decor
black and brown wooden wall decor
THE ARROGANT SIAMAKIS, THE SECOND & THE SIX-DAY CREATION

Θεσσαλονίκη 6-10-2016 (αρχική δημοσίευση) 15-10-2021 (δημοσίευση με προσθήκες)

Στο βιβλίο του Ο Ουρανός και η Γη εκτός από τις ανυπόστατες αστρονομικές θεωρίες του – τις οποίες θα βάλουμε στη προσεχή μας σελίδα με τίτλο Ο ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΣ ΣΙΑΜΑΚΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ – ο Σιαμάκης αφιερώνει κι ένα μεγάλο τμήμα του βιβλίου του στην ιστορία της αστρονομίας στην αρχαία Ελλάδα. Προς το τέλος αυτού, που είναι και το τέλος του βιβλίου, ο αλαζόνας Σιαμάκης θέλησε να δώσει ένα εντυπωσιακό φινάλε για να καταπλήξει τους πάντες, «πραγματοποιώντας μια μεγάλη βιβλική ανακάλυψη»: τα δευτερόλεπτα.

Πρόκειται για άλλη μια προσπάθεια να προβληθεί με τη γνωστή μέθοδο της «πρωτοτυπίας» του, που είναι το ψέμα φυσικά!

Στα ψαλμικά χωρία 89,4-5 που παραθέτω:

«4 ὅτι χίλια ἔτη ἐν ὀφθαλμοῖς σου ὡς ἡμέρα ἡ ἐχθές, ἥτις διῆλθε, καὶ φυλακὴ ἐν νυκτί. 5 τὰ ἐξουδενώματα αὐτῶν ἔτη ἔσονται.»

μας «αποδεικνύει» ότι η λέξη ἐξουδενώματα σημαίνει δευτερόλεπτα, και άρα το δευτερόλεπτο είναι γνωστό απ’ την εποχή του Δαυίδ, τον 11ο αιώνα π.Χ. (!), αφού γράφει «είναι η αρχαιότερη στον κόσμο αναφορά του δευτερολέπτου» (!), σελ.409. Βλέπε και την ιστοσελίδα του όπου έχει αναρτημένο το εν λόγω βιβλίο σε pdf, Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ Η ΓΗ (philologus.gr) .

Πριν αναφέρω τα επιχειρήματά του και το λάθος του που εντοπίζεται πολύ εύκολα με την χρήση χωρίων της Γραφής και της γραμματικής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, αξίζει ν’ αναφέρω λίγα για τα δευτερόλεπτα και τις χρονικές υποδιαιρέσεις της ημέρας τα εξής:

Η μέτρηση του χρόνου στην αρχαιότητα – Οι ώρες

Τα λεπτά και τα δευτερόλεπτα ήταν εφεύρεση των επιστημόνων που ασχολούνταν με την μέτρηση του χρόνου λίγο πριν τον μεσαίωνα, και το δευτερόλεπτο ορίστηκε ως το κλάσμα 1/86.400 της χρονικής διάρκειας της μέσης ηλιακής μέρας που κρατάει 24 ώρες. Αυτή η διαίρεση της μέρας σε 24 ώρες είναι πανάρχαια και μάλλον ανήκει στους βαβυλώνιους, αλλά την πρωτιά διεκδικούν και οι αιγύπτιοι καθώς έχουν βρεθεί και στις 2 περιοχές πολύ αρχαία ρολόγια χωρισμένα σε 12 διαστήματα για την μέτρηση της διάρκειας της ημέρας με βάση τη σκιά του ήλιου. Η δε Βίβλος (Παλαιά Διαθήκη) περιέχει την αρχαιότερη καταγεγραμμένη αναφορά για ένα τέτοιο ηλιακό ρολόι, η οποία ανάγεται στην εποχή του προφήτη Ησαΐα (7ος αι. π.Χ.):

«καὶ εἶπεν ῾Ησαΐας· τοῦτο τὸ σημεῖον παρὰ Κυρίου, ὅτι ποιήσει Κύριος τὸν λόγον, ὃν ἐλάλησε· πορεύσεται ἡ σκιὰ δέκα βαθμούς, ἐὰν ἐπιστρέψῃ δέκα βαθμούς. … καὶ ἐβόησεν ῾Ησαΐας ὁ προφήτης πρὸς Κύριον, καὶ ἐπέστρεψεν ἡ σκιὰ ἐν τοῖς ἀναβαθμοῖς εἰς τὰ ὀπίσω δέκα βαθμούς.», Δ΄ Βα 20,9-11.

Παρόλο όμως ότι οι πολύ αρχαίοι χώριζαν την ημέρα σε 12 διαστήματα (και την νύχτα σε άλλα 12), τα διαστήματα αυτά δεν είχαν πάρει την ονομασία ώρα, καθώς η λέξη ώρα εμφανίζεται μ’ αυτή τη σημασία στην εποχή του Χριστού. Κατά την προ Χριστού εποχή η ώρα υπάρχει και αναφέρεται τόσο στη Βίβλο, όσο και στους Όμηρο και Ησίοδο (8ος-7ος αι. π.Χ.) και στους μετέπειτα κλασσικούς, αλλά σημαίνει κάποιο συγκεκριμένο χρόνο, ένα χρονικό διάστημα μικρό ή μεγάλο όπου συμβαίνει κάτι. Συνήθως οι εποχές καλούνταν ώρες, γι αυτό και στην ελληνική μυθολογία οι Ώρες ήταν 3 θεότητες που κανόνιζαν την αλλαγή των εποχών. Παραθέτω χαρακτηριστικό παράδειγμα απ’ την Παλαιά Διαθήκη όπου φαίνονται οι ώρες = εποχές (ἡλίου τροπὲς):

«ἀπὸ ὡρῶν οὐρανοῦ καὶ δρόσου καὶ ἀπὸ ἀβύσσων πηγῶν κάτωθεν καὶ καθ᾿ ὥραν γενημάτων ἡλίου τροπῶν καὶ ἀπὸ συνόδων μηνῶν», Δε 33,13-14.

Όταν όμως οι προ Χριστού αρχαίοι συγγραφείς, βιβλικοί και θύραθεν, ήθελαν ν’ αναφερθούν σε κάποιο συγκεκριμένο χρόνο της ημέρας ή της νύχτας, χρησιμοποιούσαν τη λέξη φυλακή. Η φυλακή είχε βέβαια και τότε τη σημερινή έννοια για τους κρατούμενους, αλλά επιπλέον είχε και την έννοια της φύλαξης, της βάρδιας, δηλ. του διαστήματος που κρατούσε 3 σημερινές ώρες. Πιο αναλυτικά, οι αρχαίοι που πολλές φορές λόγω βοσκής των ζώων, πολέμων (που ήταν πολύ συχνοί), ταξιδιών (που γίνονταν πεζή), και άλλων υπαίθριων εργασιών, στρατοπέδευαν για ύπνο στην ύπαιθρο. Η ύπαιθρος όμως τότε είχε πολύ αυξημένο τον κίνδυνο των ληστών και αγριμιών, γι αυτό και σε κάθε νυχτερινή (αλλά και ημερήσια στρατοπεδία), ανέθεταν υπηρεσία φύλαξης που αγρυπνούσε, ή γενικά είχε το καθήκον της φύλαξης. Έτσι, έμπαιναν οι βάρδιες (σκοπιές όπως θα λέγαμε σήμερα), και ήταν τρίωρες. Μ’ αυτόν τον τρόπο σε μια νυχτερινή στρατοπεδία, οι φυλάξεις ήταν 4, και η διαδοχή της κάθε μιας γνωρίζονταν απ’ τα σημεία του νυχτερινού ουρανού, δηλ. την θέση των αστερισμών και τον κύκλο που έκαναν αυτοί γύρω απ’ τον νοητό άξονα περιστροφής της γης – την οποία περιστροφή φυσικά δεν ήξεραν (πρώτος ο Αρίσταρχος ο Σάμιος την ανακάλυψε τον 3ο αι. π.Χ.) –. [Σήμερα οι αστερισμοί περιστρέφονται γύρω απ’ τον Πολικό αστέρα αλλά κατά την 1 χιλιετία π.Χ. περιστρέφονταν γύρω από ένα κενό διάστημα ανάμεσα στον Πολικό και στον Beta Ursae Minoris ή Kochab (/κόουκαμπ/). Η αλλαγή του αστρικού κέντρου περιστροφής οφείλεται στην μετάπτωση του άξονα της γης (precession of the equinoxes) της οποίας ο κύκλος διαρκεί 26.000 χρόνια.] Έτσι οι αρχαίοι αρκούνταν στην κυκλική κίνηση των αστερισμών γύρω απ’ το σταθερό σημείο του κέντρου και την είχαν σαν νυχτερινό οδηγό για προσανατολισμό και χρονομέτρηση.

stars around Polaris, by Udo Kügel
stars around Polaris, by Udo Kügel

Σύνθεση φωτό μετά από 45 λεπτών έκθεση στον νυχτερινό ουρανό. Στο κέντρο των κύκλων ο Πολικός αστέρας. https://en.wikipedia.org/wiki/Pole_star . By Udo Kügel - Own work, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=929549

Παρόμοια ήταν χωρισμένη και η διάρκεια της ημέρας σύμφωνα με τη θέση του ήλιου, σε 4 φυλάξεις. Κι έτσι είχαμε τις 4 φυλακές (φυλάξεις) της νύχτας και τις 4 φυλακές της ημέρας. Κι επικράτησαν οι λέξεις αυτές στην γλώσσα για τον προσδιορισμό κάποιου χρονικού διαστήματος ή σημείου, και τις συναντάμε έτσι στ’ αρχαία κείμενα ακόμα και μερικούς αιώνες μετά Χριστόν. Βάζω παρακάτω 3 παραδείγματα, 1 από την Παλαιά Διαθήκη, 1 απ’ την Καινή Διαθήκη, κι 1 απ’ τον Ηρόδοτο (5ος αι. π.Χ.), κι 1 απ’ τον Κύριλλο Αλεξανδρείας (5ος αι. μ.Χ.):

«ἐγενήθη δὲ ἐν τῇ φυλακῇ τῇ ἑωθινῇ (= πρώτη φυλακή της ημέρας, δηλ. πρώτο τρίωρο) καὶ ἐπέβλεψε Κύριος ἐπὶ τὴν παρεμβολὴν τῶν Αἰγυπτίων ἐν στύλῳ πυρὸς καὶ νεφέλης καὶ συνετάραξε τὴν παρεμβολὴν τῶν Αἰγυπτίων», Έξ 14,24.

«τετάρτῃ δὲ φυλακῇ τῆς νυκτὸς (= τελευταία της νύχτας και άρα λίγο πριν χαράξει) ἀπῆλθε πρὸς αὐτοὺς ὁ ᾿Ιησοῦς περιπατῶν ἐπὶ τῆς θαλάσσης.», Μθ 14,25.

«Μετακινέεσθαί τε ἐδόκεε τότε ἐπεὰν τῆς νυκτὸς ᾖ δευτέρη φυλακή, ὡς ἂν μὴ ἰδοίατο οἱ Πέρσαι ἐξορμωμένους καί   (15)
σφεας ἑπόμενοι ταράσσοιεν οἱ ἱππόται·», Ηρόδοτος. Ιστορία, 9,51,14.

«φυλακὴ ἐν νυκτὶ, τουτέστιν ὧραι τρεῖς ἢ τέσσαρες.», Κύριλλος, Εκθέσεις στους Ψαλμούς, PG 69,976.

Για την λέξη ώρα πρέπει να σημειώσουμε ότι η Καινή Διαθήκη είναι το πρώτο κείμενο που έχει και τις 2 έννοιες, όπως ακριβώς τις χρησιμοποιούμε σήμερα, και αυτήν του ρολογιού, και αυτή του χρονικού διαστήματος (ή της χρονικής στιγμής). Βάζω αμέσως 2 χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Ώρα του ρολογιού

«Ὁμοία γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ οἰκοδεσπότῃ, ὅστις ἐξῆλθεν ἅμα πρωΐ μισθώσασθαι ἐργάτας εἰς τὸν ἀμπελῶνα αὐτοῦ. καὶ συμφωνήσας μετὰ τῶν ἐργατῶν ἐκ δηναρίου τὴν ἡμέραν ἀπέστειλεν αὐτοὺς εἰς τὸν ἀμπελῶνα αὐτοῦ. καὶ ἐξελθὼν περὶ τρίτην ὥραν εἶδεν ἄλλους ἑστῶτας ἐν τῇ ἀγορᾷ ἀργούς, καὶ ἐκείνοις εἶπεν· ὑπάγετε καὶ ὑμεῖς εἰς τὸν ἀμπελῶνα, καὶ ὃ ἐὰν ᾖ δίκαιον δώσω ὑμῖν. οἱ δὲ ἀπῆλθον. πάλιν ἐξελθὼν περὶ ἕκτην καὶ ἐνάτην ὥραν ἐποίησεν ὡσαύτως. περὶ δὲ τὴν ἑνδεκάτην ὥραν ἐξελθὼν εὗρεν ἄλλους ἑστῶτας ἀργούς, καὶ λέγει αὐτοῖς· τί ὧδε ἑστήκατε ὅλην τὴν ἡμέραν ἀργοί; … », Μθ 20,1-6.

Ώρα του χρονικού διαστήματος (ή της χρονικής στιγμής)

«καθ᾿ ἡμέραν ὄντος μου μεθ᾿ ὑμῶν ἐν τῷ ἱερῷ οὐκ ἐξετείνατε τὰς χεῖρας ἐπ᾿ ἐμέ. ἀλλ᾿ αὕτη ἐστὶν ὑμῶν ἡ ὥρα καὶ ἡ ἐξουσία τοῦ σκότους.», Λκ 22,53.

Και η εισαγωγή αυτή που κάνει η Καινή Διαθήκη δημιουργεί το καθεστώς ώστε μετά 2-3 αιώνες η λέξη φυλακή να έχει χάσει την σημασία του χρονικού προσδιορισμού. Γι αυτό και ήδη βλέπουμε τον Κύριλλο στο παραπάνω χωρίο του να μην μπορεί να πει με ακρίβεια πόσες ώρες είχε κάποτε η κάθε φυλακή (ὧραι τρεῖς ἢ τέσσαρες) που αναφέρεται στη Βίβλο. Όμως ήδη φαίνεται στο παράδειγμα που δώσαμε πιο πάνω, στο περιστατικό όπου ο Χριστός περπατάει πάνω στα κύματα, που μιλάει για τέταρτη φυλακή, και άρα δεν θα μπορούσε η φυλακή να διαρκούσε 4 ώρες, διότι τότε έπρεπε η νύχτα να κρατάει 4x4=16 ώρες. Ενώ ο μέσος όρος διάρκειας της ημέρας και της νύχτας είναι ως γνωστό, 12 ώρες.

Γίνεται εύκολα αντιληπτό επίσης ότι οι 4 φυλακές της μέρας και της νύχτας δεν είχαν σταθερή διάρκεια αφού οι μέρες και οι νύχτες παίζουν σε διάρκεια ανάλογα με την εποχή. Γενικά οι αρχαίοι δεν μπορούσαν να υποδιαιρέσουν την φυλακή σε σταθερά μέρη, και σαν συνέπεια το ίδιο και η ώρα όπως προσδιορίζονταν στην αρχαιότητα δεν ήταν σταθερής διάρκειας, αφού οι 12 ώρες μιας θερινής ημέρας είχαν μεγαλύτερη διάρκεια απ’ τις 12 ώρες μιας χειμερινής, και αντιστρόφως ίσχυε για τις νύχτες. Κι αυτό είναι ένα επιπλέον στοιχείο που μας δηλώνει ότι οι αρχαίοι δεν ήξεραν τα λεπτά και πολύ περισσότερο τα δευτερόλεπτα.

Οι επιστήμονες λοιπόν λίγο πριν τον μεσαίωνα, όρισαν την ώρα σε σταθερή βάση που δεν αλλάζει με τις εποχές. Και μαζί με τις ώρες όρισαν τα λεπτά και τα δευτερόλεπτα, από τότε που άρχισε να γίνεται μετρήσιμη η έννοιά τους με τα μηχανικά ρολόγια. Αλλιώς πώς θα μπορούσε η επιστήμη να ορίσει κάτι όταν δεν μπορεί να το μετρήσει;! Αλλ’ ο φυσιωμένος (φουσκωμένος από αλαζονεία) Σιαμάκης που παριστάνει τον πολυμαθή στις θετικές επιστήμες, στην πραγματικότητα αγνοεί θεμελιώδεις αρχές των επιστημών αυτών. Έτσι, ο ορισμός του δευτερολέπτου έγινε, όταν αυτό μπορούσε να μετρηθεί. Και μόνο τα μηχανικά ρολόγια είχαν την δυνατότητα να μετράνε σταθερής διάρκειας ώρες, λεπτά και δευτερόλεπτα, με τους αντίστοιχους δείκτες που κάνουν κύκλους. Και παρόλο που σήμερα τα ρολόγια έχουν εξελιχθεί αρκετά, εξακολουθούν να μετράνε, ώρες, λεπτά και δευτερόλεπτα.

Έτσι τα πρώτα μηχανικά ρολόγια εμφανίστηκαν το 1275, και μέχρι το 1350 πολλές ευρωπαϊκές πόλεις διέθεταν μεγάλα ρολόγια σε ψηλά δημόσια κτίρια. Βλέπε και την σελίδα, www.nrich.maths.org/6070 , όπου θα βρείτε αξιόλογες πληροφορίες για την ιστορία μέτρησης του χρόνου.

Prague Astronomical Clock, by Steve Collis
Prague Astronomical Clock, by Steve Collis

Το αστρονομικό ρολόι της Πράγας. Χρονολογείται απ’ το 1410. https://en.wikipedia.org/wiki/Prague_astronomical_clock . By Steve Collis from Melbourne, Australia - Astronomical Clock, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=24306300 .

Τα δευτερόλεπτα του Σιαμάκη

Ας δούμε τώρα το λάθος του Σιαμάκη από πλευράς βιβλικής, ερμηνευτικής και γραμματικής της αρχαίας ελληνικής.

Αρχικά ο αλαζόνας και καταφρονητής των άλλων Κωνσταντίνος Σιαμάκης, με την γνωστή μέθοδό του, παραθέτει όλες τις ερμηνείες και μεταφράσεις αρχαίων και νεωτέρων για να τους βρίσει και να τους ειρωνευτεί: «…τις ανοησίες όλων των μεταφράσεων και ερμηνειών … με αποτέλεσμα να μην καταλάβει τον απλό στίχο ούτε ένας στον κόσμο.», σελ. 408. Συνεχίζοντας «… οι ηθικολογικές και καββαλιστικές ακροβασίες κι ανοησίες …», σελ.409, καταλήγει στο συνηθισμένο προσβλητικό σχόλιο: «γενικώς στην ερμηνεία αυτής της λέξης (εξουδενώματα) και όλου του στίχου επικρατεί ένα διαχρονικό και παγκόσμιο στραπάτσο.», σελ.409.

Κοροϊδεύει όλους τους ερμηνευτές που δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τα 2 ουσιαστικά εξουδένωσις και εξουδένωμα, ενώ αυτός σαν φιλόλογος ξεχωρίζει το ενεργητικό ρηματικό ουσιαστικό εξουδένωσις από το παθητικό ρηματικό ουσιαστικό εξουδένωμα, φέρνοντας και παραδείγματα για να δείξει ότι άλλο είναι η πλήξις, και άλλο το πλήγμα, άλλο είναι η πράξις και άλλο το πράγμα. Και καλά μέχρι εδώ, αλλά συμπεραίνει ότι εξουδένωσις = μείωση, ενώ εξουδένωμα = αυτό που μειώθηκε τόσο, ώστε να πλησιάσει στο ουδέν, δηλαδή στο μηδέν. Και καταλήγει ότι, εξουδενώματα = τα άκρως μειωμένα = δευτερόλεπτα (!), σελ. 408. Αποφεύγει όμως να μας πει, πόση είναι η μείωση που δείχνουν οι ομόριζες αυτές λέξεις που παράγονται απ’ το ρήμα εξουδενόω, και γιατί η μείωση αυτή πρέπει να νοηθεί πολύ κοντά στο μηδέν, και όχι μηδέν όπως δείχνει καθαρά η ετυμολογία της ρίζας εξουδεν- (εξ και ουδέν).

Η ρίζα εξουδεν- συναντάται 53 φορές στην Παλαιά Διαθήκη, και στην Καινή μόνο μία. Απ’ αυτές, οι 43 είναι διάφοροι χρόνοι του ρήματος εξουδενόω, 5 είναι η παθητική μετοχή εξουδενωμένος, 1 είναι πάλι η μετοχή αλλά εξουδενουμένος (λάθος γραφή του -ου- αντί του σωστού -ω-), 4 είναι το ουσιαστικό εξουδένωσις, και 1 το ουσιαστικό εξουδένωμα. που συναντάται στο εδώ ψαλμικό χωρίο. Όλοι οι άλλοι τύποι ανεξαιρέτως, χωρίς να παρουσιάζουν δυσκολία ερμηνείας έχουν την ίδια μεταφορική σημασία που δείχνει την απαξίωση, την μηδέν εκτίμηση, την περιφρόνηση, το πέταμα ή την αποβολή. Παραθέτω 2 χαρακτηριστικά χωρία όπου φαίνεται καθαρά αυτή η σημασία.

«ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν προσευχὴν τῶν ταπεινῶν καὶ οὐκ ἐξουδένωσε (= περιφρόνησε) τὴν δέησιν αὐτῶν», Ψα 101,18.

«ἐν τῷ Θεῷ ποιήσωμεν δύναμιν, καὶ αὐτὸς ἐξουδενώσει (= πετάξει, εξουδετερώσει, εκμηδενίσει) τοὺς θλίβοντας ἡμᾶς», Ψα 59,14.

Υπάρχουν και άλλοι 6 τύποι της ρίζας αλλά με θ, δηλαδή εξουθεν-, απ’ τους οποίους οι 5 είναι χρόνοι του ρήματος εξουθενόω, και 1 το ουσιαστικό εξουθένημα. Οι σημασίες κι εδώ είναι ίδιες με τις προηγούμενες, και το λεξικό LSK έχει τα 2 ρήματα εξουδενόω και εξουθενόω ταυτόσημα, όπως έχει και την μεταγενέστερη εκδοχή του ουδείς-ουδέν σε ουθείς-ουθέν. Επιπλέον στην Καινή Διαθήκη, η ρίζα με θ απαντάται 11 φορές, ενώ η ρίζα με δ απαντάται όπως είδαμε μόνο 1 φορά. Είναι φανερή με την πάροδο του χρόνου, η μετάπτωση του δ σε θ αφού και τα 2 είναι οδοντικά σύμφωνα. Συνολικά επομένως στην Βίβλο, η ρίζα αυτή συναντάται 71 φορές και πάντα με την ίδια έννοια.

Ας εξετάσουμε τώρα μόνο τα ουσιαστικά. Τα 4 εξουδένωσις συναντώνται μόνο στους ψαλμούς στα χωρία 106,40, 118,22, 122,3 και 122,4. Οι ερμηνείες της λέξης είναι ίδιες γι αυτό παραθέτω σκόπιμα μόνο ένα χωρίο, και από κάτω το μοναδικό χωρίο για το εξουθένημα.

«περίελε ἀπ᾿ ἐμοῦ ὄνειδος (= στίγμα ατίμωσης) καὶ ἐξουδένωσιν , ὅτι τὰ μαρτύριά (= εντολές της Γραφής) σου ἐξεζήτησα», Ψα 118,22.

«ἐγὼ δέ εἰμι σκώληξ καὶ οὐκ ἄνθρωπος, ὄνειδος ἀνθρώπων καὶ ἐξουθένημα λαοῦ», Ψα 21,7.

Και στα 2 χωρία φαίνεται καθαρά η ίδια σημασία, ότι αυτός που φέρει το όνειδος ή την εξουδένωση και άρα είναι ο ίδιος εξουθένημα, λογαριάζεται για σκουλήκι κι όχι για άνθρωπος. Η υπόληψή του ως ανθρώπου από τους γύρω του δεν έχει καμιά αξία. Η τιμή του έχει χαθεί και δεν υπάρχει, είναι μηδέν. Μια ωραία εικόνα γι αυτό μας δίνει και το χωρίο Ψα 72,20 που έχει το ρήμα εξουδενόω:

«Θα τους κάνεις να χάσουν την τιμή τους (εξουδενώσεις την εικόνα αυτών) Κύριε, σαν όνειρο ανθρώπου που ξυπνάει απ’ τον ύπνο του». Δηλαδή η τιμή τους έσβησε σε μια στιγμή και δεν υπάρχει πλέον. Άρα για έναν άνθρωπο που κάποιοι τον περιφρονούν και κάποιοι τον εκτιμούν, υπάρχει ελπίδα χαράς όταν είναι μαζί μ’ αυτούς που τον εκτιμούν. Όταν όμως δοκιμάζει την περιφρόνηση απ’ όλους, η τιμή του και η υπόληψή του είναι μηδέν και δεν υπάρχει χαρά γι αυτόν. Άρα η ρίζα εξουδεν- δεν δείχνει απλώς πολλή μεγάλη μείωση, αλλά μείωση στο μηδέν, στον αφανισμό. Δείχνει ό,τι ακριβώς και η ετυμολογία της.

Ο Σιαμάκης δεν πρόσεξε σημαντικά πράγματα στον ψαλμό 89. Ότι κατ’ αρχήν ο ψαλμός χωρίζεται εμφανώς σε 2 μέρη. Το 1ο από την αρχή μέχρι και το στίχο 9, και το 2ο από τον στίχο 10 μέχρι τέλους. Το κάθε μέρος απ’ αυτά έχει διαφορετικό θέμα. Το 1ο μιλάει για το πόσο μηδαμινή (στην ουσία μηδενική) και απατηλή είναι η χρονική διάρκεια της ανθρώπινης ζωής συγκριτικά με την αιωνιότητα του Θεού, και το 2ο μιλάει για την παιδαγωγική ταλαιπωρία που υφίσταται ο άνθρωπος εκ μέρους του Θεού στην ζωή των 70-80 ετών, προκειμένου να ζήσει με λίγα διαλείμματα χαράς και ευλογίας. Μας ενδιαφέρει το 1ο μέρος στο οποίο ο Σιαμάκης δεν πρόσεξε ότι αναφέρει 6 φορές την έννοια του αφανισμού. Παραθέτω τους στίχους που ενδιαφέρουν:

«4 ὅτι χίλια ἔτη ἐν ὀφθαλμοῖς σου ὡς ἡμέρα ἡ ἐχθές, ἥτις διῆλθε, καὶ φυλακὴ ἐν νυκτί. 5 τὰ ἐξουδενώματα αὐτῶν ἔτη ἔσονται. τὸ πρωΐ ὡσεὶ χλόη παρέλθοι, 6 τὸ πρωΐ ἀνθήσαι καὶ παρέλθοι, τὸ ἑσπέρας ἀποπέσοι, σκληρυνθείη καὶ ξηρανθείη. 7 ὅτι ἐξελίπομεν ἐν τῇ ὀργῇ σου καὶ ἐν τῷ θυμῷ σου ἐταράχθημεν. 8 ἔθου τὰς ἀνομίας ἡμῶν ἐναντίον σου· αἰὼν ἡμῶν εἰς φωτισμὸν τοῦ προσώπου σου. 9 ὅτι πᾶσαι αἱ ἡμέραι ἡμῶν ἐξέλιπον, καὶ ἐν τῇ ὀργῇ σου ἐξελίπομεν· τὰ ἔτη ἡμῶν ὡσεὶ ἀράχνη ἐμελέτων

Από την στιγμή που ο στίχος 4 συγκρίνει την αιωνιότητα του Θεού, εφόσον τα χίλια χρόνια στα μάτια του Θεού είναι σαν μια μέρα που πέρασε (διήλθε), αναζητείται κατόπιν το υποκείμενο, δηλ. ποιο πράγμα είναι εκείνο που θα παρέλθει σαν χλόη, θ’ ανθήσει το πρωί και το απόβραδο θα πέσει, θα σκληρύνει και θα ξεραθεί. Και γιατί αμέσως μιλάει για μας τους ανθρώπους που ταραχθήκαμε και αφανιστήκαμε μπροστά στον θυμό του Θεού; Και τα έτη μας και οι ζωές μας αφανίστηκαν.

Οι μαυρισμένες λέξεις δείχνουν την απώλεια της αξίας και τον αφανισμό. Είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι μπροστά στον Θεό η ανθρώπινη διάρκεια ζωής πάνω στη γη περνάει σαν σκιά και χάνεται. Γίνεται μηδέν. Το ίδιο λέει και στο Ιώβ.

«ὥσπερ ἄνθος ἀνθῆσαν ἐξέπεσεν, ἀπέδρα δὲ ὥσπερ σκιὰ καὶ οὐ μὴ στῇ», Ιώβ 14,2.

Χαρακτηριστικά παρόμοια είναι και τα χωρία:

«ἄνθρωπος, ὡσεὶ χόρτος αἱ ἡμέραι αὐτοῦ· ὡσεὶ ἄνθος τοῦ ἀγροῦ, οὕτως ἐξανθήσει· ὅτι πνεῦμα διῆλθεν ἐν αὐτῷ, καὶ οὐχ ὑπάρξει», Ψα 102,15.

Μετάφραση: «ο άνθρωπος και οι μέρες της ζωής του είναι σαν το χορτάρι. Σαν το άνθος του αγρού, έτσι θ’ ανθήσει. Διότι η ζωή του έρχεται και πέρασε, και δεν υπάρχει πλέον.»

«καὶ πάντα τὰ ἔθνη ὡς οὐδέν εἰσι καὶ εἰς οὐθὲν ἐλογίσθησαν», Ησ 40,17.

Μετάφραση: «όλα τα έθνη (μπροστά στον Θεό) είναι σαν μηδέν, και για μηδέν λογαριάζονται.»

Ο Σιαμάκης για να στηρίξει την ερμηνεία του για τα δευτερόλεπτα, αναφέρει στην αρχή το χωρίο του αποστόλου Πέτρου: «μία ἡμέρα παρὰ Κυρίῳ ὡς χίλια ἔτη, καὶ χίλια ἔτη ὡς ἡμέρα μία», Β΄Πε 3,8. Αλλά ενώ ο ψαλμός μιλάει για τα χίλια έτη των ανθρώπων που είναι μπροστά στα μάτια του Κυρίου ως μια μέρα (στίχος 4), ο Πέτρος λέει μεν και αυτό, αλλά λέει πρώτα το αντίστροφο. Εννοεί δηλαδή ότι στα μάτια του Κυρίου ο χρόνος, μπορεί να συμπιεστεί σε μεγάλο βαθμό αφού αυτός είναι αιώνιος, αλλά μπορεί και να διασταλεί σε μεγάλο βαθμό, ώστε μια μέρα να μοιάζει με χίλια χρόνια για τον Θεό. Διότι αν διαβάσει κάποιος την συνάφεια στο 3ο κεφ. της Β΄ Επιστολής του Πέτρου, θα καταλάβει για ποιο λόγο ο απόστολος κάνει αυτήν την αντιστροφή, ή μάλλον επαναλαμβάνει τον εν λόγω ψαλμικό στίχο βάζοντας επίτηδες πρώτα το αντίστροφο σε νόημα ημιστίχιο. Παραθέτουμε την συνάφεια του Πέτρου:

«τοῦτο πρῶτον γινώσκοντες, ὅτι ἐλεύσονται ἐπ' ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν ἐμπαῖκται, κατὰ τὰς ἰδίας ἐπιθυμίας αὐτῶν πορευόμενοι 4 καὶ λέγοντες· ποῦ ἐστιν ἡ ἐπαγγελία τῆς παρουσίας αὐτοῦ; ἀφ' ἧς γὰρ οἱ πατέρες ἐκοιμήθησαν, πάντα οὕτω διαμένει ἀπ' ἀρχῆς κτίσεως. 5 λανθάνει γὰρ αὐτοὺς τοῦτο θέλοντας, ὅτι οὐρανοὶ ἦσαν ἔκπαλαι καὶ γῆ ἐξ ὕδατος καὶ δι' ὕδατος συνεστῶσα τῷ τοῦ Θεοῦ λόγῳ, 6 δι' ὧν ὁ τότε κόσμος ὕδατι κατακλυσθεὶς ἀπώλετο· 7 οἱ δὲ νῦν οὐρανοὶ καὶ ἡ γῆ τῷ αὐτοῦ λόγῳ τεθησαυρισμένοι εἰσὶ πυρί τηρούμενοι εἰς ἡμέραν κρίσεως καὶ ἀπωλείας τῶν ἀσεβῶν ἀνθρώπων. 8 Ἓν δὲ τοῦτο μὴ λανθανέτω ὑμᾶς, ἀγαπητοί, ὅτι μία ἡμέρα παρὰ Κυρίῳ ὡς χίλια ἔτη, καὶ χίλια ἔτη ὡς ἡμέρα μία. 9 οὐ βραδύνει ὁ Κύριος τῆς ἐπαγγελίας, ὥς τινες βραδύτητα ἡγοῦνται, ἀλλὰ μακροθυμεῖ εἰς ἡμᾶς, μὴ βουλόμενός τινας ἀπολέσθαι, ἀλλὰ πάντας εἰς μετάνοιαν χωρῆσαι. 10 Ἥξει δὲ ἡ ἡμέρα Κυρίου ὡς κλέπτης ἐν νυκτί, ἐν ᾗ οὐρανοὶ ῥοιζηδὸν παρελεύσονται, στοιχεῖα δὲ καυσούμενα λυθήσονται, καὶ γῆ καὶ τὰ ἐν αὐτῇ ἔργα κατακαήσεται.», Β΄ Πε 3,3-10.

Ο απόστολος Πέτρος στην συνάφεια αυτή, κάνει λόγο για την πλανεμένη πεποίθηση των ασεβών που πιστεύουν ότι έτσι ατιμώρητα θα παραμείνουν τα παραπτώματά τους. Πιστεύουν δηλ. αυτοί ότι ο κόσμος ήταν πάντα έτσι και θα παραμείνει έτσι, διαστελλόμενος επ’ άπειρον, αιώνιος και ατιμώρητος. Και δεν καταλαβαίνουν ότι ο Θεός είναι αυτός που διαστέλλει επίτηδες τον χρόνο αφήνοντας να περάσουν χιλιάδες χρόνια εξ αιτίας της μακροθυμίας του. Ο Θεός είναι αυτός που ενώ θα μπορούσε την ανθρωπότητα να την αφήσει να ζήσει μια μέρα και να την κρίνει για την συμπεριφορά της σ’ αυτήν την μοναδική μέρα, δεν το κάνει αλλά διαστέλλει την ζωή τους για χρόνια περιμένοντας την μετάνοιά τους.

Τονίζει λοιπόν ο Πέτρος ότι αυτή η διαστολή του χρόνου που νομίζουν οι ασεβείς ότι είναι αυτόματη και αιώνια, γίνεται απ’ τον Θεό επίτηδες, γι αυτό φέρνει το ψαλμικό χωρίο για τα χίλια χρόνια πρώτα με την διαστολή του χρόνου, και μετά με την συμπίεση του χρόνου. Και αμέσως προειδοποιεί ότι η συμπίεση ακολουθεί την διαστολή, και έρχεται ξαφνικά και σε μια στιγμή, γι αυτό φέρνει το παράδειγμα του κατακλυσμού που ήρθε ξαφνικά όταν όλοι αμάρταναν αμέριμνοι, όπως το λέει και ο Κύριος (Λκ 17,27-29, εδώ ο Χριστός θυμίζει και την καταστροφή των Σοδόμων). Και τονίζει ότι ο Θεός «ου βραδύνει» αλλά μακροθυμεί για την μετάνοια των ασεβών και θα έρθει σύντομα. Σε αντίθεση με τους ασεβείς που υπόσχονται αιώνια και ατιμώρητη ηθική κατάσταση (ὥς τινες βραδύτητα ἡγοῦνται). Και παρακάτω μιλάει για την συμπίεση του χρόνου που θα έρθει ξαφνικά με την καταστροφή του σύμπαντος και την τελική κρίση. Και είναι εύκολο να καταλάβει κανείς όλο το παραπάνω νόημα της περικοπής αυτής, αλλιώς πώς θα κολλούσε μέσα σ’ αυτό το νόημα, να βάλει ο απόστολος το ψαλμικό χωρίο για τα χίλια χρόνια;

Ο Σιαμάκης όμως δεν το πρόσεξε αυτό στην Επιστολή του Πέτρου για την διαστολή και την συμπίεση του χρόνου. Ούτε πρόσεξε στον ψαλμό τις αλλεπάλληλες εικόνες του αφανισμού των ετών της ανθρώπινης ζωής που δεν μειώνουν τον χρόνο, αλλά τον μηδενίζουν.

Και το αντίστροφο ημιστίχιο που αφορά την διαστολή του χρόνου, ο Πέτρος το παίρνει απ’ το ίδιο στίχο 5 του ψαλμού, όχι όμως με την έννοια που θέλει ο Σιαμάκης.

Στον στίχο 5 λοιπόν, αμέσως μετά τα εξουδενώματα που «έσονται έτη» λέει ότι «τὸ πρωΐ ὡσεὶ χλόη παρέλθοι». Το ερώτημα είναι λοιπόν, ποιος ή τι θα παρέλθει σαν χλόη; Και αμέσως στον στίχο 6 λέει πάλι, «το πρωΐ ἀνθήσαι καὶ παρέλθοι, τὸ ἑσπέρας ἀποπέσοι, σκληρυνθείη καὶ ξηρανθείη». Τί είναι αυτό λοιπόν που θ’ ανθήσει και μετά θα πέσει και θα ξεραθεί; Τα δευτερόλεπτα ή τα έτη που εννοεί ο Σιαμάκης; Δεν πρόσεξε ο παριστών τον μεγάλο φιλόλογο ότι κανένα απ’ αυτά δεν ταιριάζει για υποκείμενο των ανθήσαι, αποπέσοι, σκληρυνθείη και ξηρανθείη; Κάτι που θα το πρόσεχε κι ένας μαθητής γυμνασίου! Την απάντηση για το ποιο είναι το ζητούμενο υποκείμενο, μας την δίνει το σχεδόν πανομοιότυπο χωρίο Ψα 102,15 που παρέθεσα παραπάνω, όπου μιλάει καθαρά για τον άνθρωπο και την διάρκεια ζωής του, που πέρασε και δεν υπάρχει πλέον.

Άρα ο στίχος 5 του ψαλμού 89 δεν μιλάει για χρόνο γενικά, όπως διατείνεται ο Σιαμάκης, αλλά για τον μηδενικής αξίας χρόνο της ζωής του ανθρώπου που περνάει σαν σκιά και χάνεται μπροστά στην αιωνιότητα του Θεού, όπως το επαναλαμβάνει συνεχώς στο 1ο μέρος του ψαλμού. Επομένως εξουδενώματα είναι οι μηδενικές και χωρίς χρονική αξία ζωές των ανθρώπων, που περνάνε και χάνονται, και η λέξη αυτών εννοεί των ανθρώπων όπως καλά κατάλαβαν το αυτών οι περισσότεροι των ερμηνευτών τους οποίους ο Σιαμάκης κοροϊδεύει. Και η διαστολή του χρόνου δεν είναι από δευτερόλεπτα σε έτη όπως εννοεί ο Σιαμάκης, αλλά από τον συγκριτικό μηδέν χρόνο μιας ανθρώπινης ζωής στον απατηλό και φαινομενικό χρόνο που φαίνεται ότι διαρκεί 70-80 έτη, όπως το λέει παρακάτω ο ψαλμός (στίχος 10). Και αυτή είναι μια διαστολή που την κάνει ο Θεός. Διαστολή μακροθυμίας για την μετάνοια των ανθρώπων όπως περιγράφει ο απόστολος Πέτρος. Γι αυτό και ο προηγούμενος στίχος 3 του ψαλμού λέει «μὴ ἀποστρέψῃς ἄνθρωπον εἰς ταπείνωσιν· καὶ εἶπας· ἐπιστρέψατε υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων». Με το ἐπιστρέψατε ο Θεός που μιλάει μέσω του ψαλμωδού, επιθυμεί την μετάνοια των αμαρτωλών και την ελπίδα τους σ’ Αυτόν, ώστε ο φόβος του θανάτου και η φθορά και ο αφανισμός του σώματος που τον συνοδεύουν, ν’ απομακρυνθούν απ’ τους ελπίζοντες στον Κύριο και Αφέντη της ζωής και του θανάτου.

Η κλιμάκωση της μείωσης ή συμπίεσης του χρόνου που ζωγραφίζει ο ψαλμωδός σε σχέση με την αιωνιότητα του Θεού, φαίνεται κι απ’ την φράση «ὅτι χίλια ἔτη ἐν ὀφθαλμοῖς σου ὡς ἡμέρα ἡ ἐχθές, ἥτις διῆλθε, καὶ φυλακὴ ἐν νυκτί.» (στ. 4). Η κλιμάκωση επομένως πάει ως εξής: χίλια έτη => μια μέρα => μια φυλακή νυκτός. Αυτή η φυλακή είναι η φύλαξη που είδαμε στην αρχή, και που κρατάει 3 ώρες. Ο ψαλμωδός μειώνει την χρονική αξία της ανθρώπινης ζωής σταδιακά, μέχρι που την μηδενίζει εντελώς, και σ’ αυτόν τον μηδενισμό είναι που θέλει να καταλήξει και τον σχολιάζει κατόπιν εκτενέστερα σε περισσότερους στίχους για έμφαση, όπως είδαμε.

Η εξαήμερος δημιουργία και η βραδύτητα του Σιαμάκη

Επιπλέον ο Σιαμάκης γράφει (σελ.401) ότι «οι θρήσκοι λοιπόν άνθρωποι … μέσα στο πλαίσιο της θρησκομανίας των φαντάζονται και απαιτούν τον χρόνο γενέσεως του σύμπαντος πολύ μικρό, κι ότι αυτό το φαντασιοκόπημά τους το διδάσκει η Βίβλος. Εν τούτοις η Βίβλος λέει για έξι μέρες δημιουργίας συμβατικά και συμβολικά, αφού ήδη ο Δαυίδ στον ψαλμό 89,4-5 λέει …».

Δηλαδή κατά τον νεωτεριστή Σιαμάκη που ασπάζεται τις θεωρίες των άθεων επιστημόνων – όπως αφήνει να φανεί στις θεωρίες του περί γενέσεως του ηλιακού συστήματος και των γαλαξιών που βάζει στο ίδιο βιβλίο (θα δεις προσεχή ανάρτηση) –, όποιος πιστεύει ότι η δημιουργία κράτησε πραγματικά 6 μέρες, είναι θρησκομανής και φαντασιόπληκτος!

Και δεν πρόσεξε ότι σε καμιά απ’ τις 2 περικοπές αυτές που αναφέρονται τα χίλια χρόνια δεν μιλάει για τις 6 μέρες δημιουργίας ή για την μια μέρα δημιουργίας, αλλά για μια μέρα (σκέτη) που ισούται χίλια χρόνια και που πέρασε (διήλθε). Διότι οι θεόπνευστοι συγγραφείς δεν κάθονται ν’ ασχοληθούν με το πόσο κράτησε μια μέρα δημιουργίας, αλλά μ’ αυτά που είναι απαραίτητα να ξέρουν οι πιστοί για την σωτηρία τους: ότι ο Θεός συμπιέζει και διαστέλλει τον χρόνο κατά την βούλησή του, και κανείς άνθρωπος δεν πρέπει να επαναπαύεται.

Ούτε πρόσεξε ο Σιαμάκης ότι ο απ. Πέτρος στην συνάφεια που ανέφερα, ελέγχει τους ασεβείς που «ξεχνάνε ότι ο Θεός έφτιαξε τον ουρανό και την γη μ’ έναν του λόγο (συνεστώσα τω του Θεού λόγω, στίχος 5) –, που σημαίνει σε χρόνο μηδέν, και δείχνει την πρώτη και αρχική συμπίεση του χρόνου. Διότι για τον Θεό που όταν λέει κάτι και γίνεται, δεν χρειάζεται να περάσει κάποιος γήινος χρόνος. Δημιούργησε τα πάντα σε χρόνο μηδέν! Για να καταλήξει ο Πέτρος στην τελική συμπίεση του χρόνου, που θα γίνει στην τελική κρίση και τότε όλο το σύμπαν θα καεί.

Ή μάλλον ο Σιαμάκης δεν ήθελε να προσέξει, όπως δεν ήθελε να προσέξει το σωστό υποκείμενο των 4 ρημάτων του στίχου 6 του ψαλμού, όπως είδαμε. Διότι ζήλεψε τις δήθεν επιστημονικές θεωρίες των αθέων που μιλάνε για δισεκατομμύρια χρόνια, κι ήθελε κι αυτός να προβληθεί σαν φυσικός λέγοντας τα ίδια, και «ανακαλύπτοντας» το δευτερόλεπτο.

Και είναι φανερό ότι ο Σιαμάκης δεν μπορεί να ξεχωρίσει την παντοδυναμία του Θεού που τα δημιούργησε όλα μ’ έναν λόγο του σε χρόνο μηδέν, από τον συμβολισμό του χρονικού διαστήματος των 6 ημερών που καταλήγουν στην 7η ημέρα που είναι μέρα του Κυρίου και της ανάπαυσης. Αυτές τις 7 αυτές μέρες τις έδωσε ο Θεός κυρίως για παράδειγμα στον άνθρωπο για τον οποίο έφτιαξε και όλο το σύμπαν, για να του δείξει πόσο πρέπει να εργάζεται και πόσο να ξεκουράζεται, και πόσο να λατρεύει τον Κύριο. Και γι αυτό άξιζε να χωρίσει τον λόγο του σε 7 διαστήματα που τα ονόμασε ημέρες, αφού ο ίδιος δημιούργησε την διάρκεια της ημέρας. Κι επιπλέον δεν είναι ψεύτης, διότι δεν χρειάζεται ο Θεός να πει ψέματα για να φτιάξει ένα τύπο, ένα υπόδειγμα. Κι ας θεωρεί ο νεωτεριστής Σιαμάκης ότι ενώ λέει μέρες, όμως εννοεί μεγάλα διαστήματα.

Ούτε είναι ο Θεός ψεύτης όπως είναι ο Σιαμάκης, που άλλα έλεγε παλιά όταν πριν το 1980 έγραφε στο περιοδικό της Απολύτρωσης (με τ’ όνομα του Σάκκου) ερμηνευτικά σχόλια στην Γένεση, και μιλούσε για διαφορετικό κατασκευαστικό χρόνο και διαφορετικό λειτουργικό χρόνο, και άλλα λέει τώρα. Τότε δεχόταν τις 6 μέρες δημιουργίας ως πραγματικές. Ενώ τώρα, λόγω της φιλόδοξης προβολής του ως μεγάλου και μοντέρνου αστρονόμου, τις απαρνείται ο ιδιοτελής προδότης! Και βρίζει αυτούς που τις δέχονται, ο καταφρονητής και υβριστής.

Και ρωτάω:

Δεν θα μπορούσε η Βίβλος ν’ αναφέρει μόνο, ότι όλα δημιουργήθηκαν με τον λόγο του Θεού χωρίς ν’ αναφέρει χρονική διάρκεια; Γιατί έπρεπε ν’ αναφέρει 7 μέρες; Είναι απλό. Για να σκοντάφτουν όλοι αυτοί που κατά βάθος δεν πιστεύουν, οι άθεοι κι ο Σιαμάκης, με το πρόσχημα της επιστήμης. Και καλά οι άθεοι που διακηρύσσουν δισεκατομμύρια χρόνια δημιουργίας, το κάνουν για να ελπίζουν και σε μελλοντικά δισεκατομμύρια χρόνια σταθερότητας, ελεύθερης ηθικής και ατιμωρησίας, όπως ακριβώς το λέει και ο Πέτρος ότι ηγούνται βραδύτητα.

Ο Σιαμάκης όμως γιατί ηγείται βραδύτητα; Μα για να προβάλει τον τίτλο του ως νεωτεριστή επιστήμονα και αστρονόμου. Και δεν κατάλαβε ο φυσιωμένος, ότι επειδή ανακατεύτηκε με τα πίτουρα, τον έφαγαν οι κότες. Τον έφαγε η αλαζονεία του που τον έπεισε ότι είναι μεγάλος φυσικός και αστρονόμος, κι έτσι πέφτει συνεχώς σε «πρωτότυπες» γκάφες. Και γι αυτόν ισχύει η φράση του αποστόλου Παύλου: «αυτόν που θέλει (ο Θεός) ελεεί κι αυτόν που θέλει σκληρύνει», Ρω 9,18.