THE HISTORY OF THE TYPOGRAPHIC EDITIONS OF THE ORIGINAL GREEK BIBLE

Θεσσαλονίκη 31-10-2018

Η πρώτη έκδοση του βιβλικού κειμένου για τους έλληνες

Είδαμε στη σελίδα μας, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (ΜΕΡΟΣ Α΄) – ΤΑ ΔΙΑΛΥΤΙΚΑ ότι οι πρώτες τυπωμένες εκδόσεις του βιβλικού κειμένου στο αρχαίο ελληνικό πρωτότυπο αρχίζουν το 1514, αλλά δεν απευθύνονται σ’ έλληνες. Έπρεπε να περάσουν άλλα 120 χρόνια και πλέον, για να τυπωθεί η 1η Βίβλος (Καινή Διαθήκη) το 1638 στην ελληνική δημώδη γλώσσα της εποχής απ’ τον Μάξιμο Καλλιουπολίτη, μοναχό κι έλληνα λόγιο. Και αξίζει να πούμε λίγα λόγια γι αυτήν αμέσως παρακάτω.

Η έκδοση αυτή όμως πολεμήθηκε όσο καμία άλλη, από ορθόδοξους θεολόγους και πατριάρχες. Σ’ αυτό συνετέλεσε σ’ ένα βαθμό και το γεγονός ότι ο Μάξιμος από χρόνια πριν, είχε προσχωρήσει στην αίρεση των προτεσταντών. Δεν έχουμε όμως προς το παρόν κάποια δείγματα απ’ την μετάφρασή του που να δείχνουν κάποιες αιρετικές απόψεις. Έτσι επιφυλασσόμαστε, κι ελπίζουμε ν’ ασχοληθούμε άλλη φορά μ’ αυτό το θέμα. Εκείνο όμως που μπορούμε να πούμε μετά βεβαιότητας, είναι ότι την εποχή εκείνη μέσα στους πατριαρχικούς κύκλους επικρατούσε η αντίληψη ότι η Αγία Γραφή δεν επιτρέπεται να γίνει προσιτή στο λαό και να μεταφραστεί στην απλή νεοελληνική γλώσσα, με το αιτιολογικό ότι θα προξενούσε παρανοήσεις απ’ τον λαό! Ο δε πατριάρχης Κων/πόλεως Γαβριήλ το 1704 σε «Συνοδικό γράμμα» γράφει:

« ... ὥστε περιττὴ καὶ ἀνωφελής ἡ εἰς κοινὴν διάλεκτον μετάφρασις τῶν ἱερῶν Γραφῶν.»!!

(Απ’ την Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, σελ. 52-57, του καθηγητού Ι. Καραβιδόπουλου, που διδάσκεται στην Θεολογική Σχολή Θεσ/νίκης. Στις σελίδες του ο καθηγητής αναφέρει αρκετές διαφωτιστικές λεπτομέρειες για τις καταδικαστικές αποφάσεις των πατριαρχείων εις βάρος της μετάφρασης της Βίβλου, καθώς και άλλα δυσάρεστα επεισόδια σχετικά με το θέμα αυτό που έγιναν μέχρι και τον 20ό αι., που αμαυρώνουν την ορθόδοξη εκκλησιαστική ιστορία.).

Εμείς όμως επανερχόμαστε στο θέμα που μας αφορά πάνω στην έκδοση του Μάξιμου Καλλιουπολίτη, που είναι η τυπογραφική έκδοση του αρχαίου πρωτοτύπου που όπως είπαμε είναι η 1η που απευθύνεται στον ορθόδοξο ελληνικό λαό. Και πιστεύουμε ότι τελικά η γλωσσική μετάφραση του κειμένου στη δημώδη δεν ήταν μόνο επιλογή του Μάξιμου, αλλά και του Κυρίλλου Λουκάρεως, του τότε πατριάρχη Κων/πόλεως, που ήταν αυτός που επιμελήθηκε την έκδοση, και αποτελούσε εξαίρεση στην αντιβιβλική τακτική των τότε πατριαρχικών κύκλων. Ο Κύριλλος Λούκαρης που είχε μαρτυρικό θάνατο, είχε και μια απίστευτη ιστορία μ’ εκθρονίσεις κι εξορίες που μοιάζει με την ιστορία του Μεγάλου Αθανασίου. Κι ελπίζουμε να μας δοθεί η ευκαιρία να πούμε περισσότερα γι αυτόν τον πατριάρχη στο μέλλον.

Η έκδοση επομένως είναι δίγλωσση (δίγλωττη χαρακτηρίζεται στο εξώφυλλο) με 2 στήλες. Στην μια στήλη έχει το πρωτότυπο αρχαίο κείμενο, και στην άλλη το νεοελληνικό της εποχής.

Αυτή η έκδοση έχει σημασία εδώ για μας, γιατί 1ον) απευθύνεται στον ελληνικό λαό, και 2ον) η μετάφραση είναι γραμμένη με τα ίδια γράμματα (τυπογραφικά στοιχεία) που είναι γραμμένο το πρωτότυπο. Όπως αντιλαμβάνεται λοιπόν ο καθένας, η τυπογραφική αυτή έκδοση περιέχει την ίδια γραφή που θα είχε ένας χειρόγραφος κώδικας της εποχής αν γραφόταν απ’ τον ίδιο το Μάξιμο. Γι αυτό και η έκδοση περιέχει λίγες μόνο συντομογραφίες και λίγες καλλιγραφίες, οι οποίες μετά από λίγο διάβασμα γίνονται κατανοητές, κι έτσι δεν παρουσιάζει δυσκολία. Άλλωστε γι αυτό οι Λούκαρης και Μάξιμος επέλεξαν αυτήν την γραφή, για να μπορεί να διαβαστεί απ’ τον λαό που γνωρίζει στοιχειώδη ανάγνωση.

Μπορείτε να διαβάσετε και να κατεβάσετε την έκδοση του Μάξιμου στην σελίδα, Η Καινή Διαθήκη του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού .

Ας συγκρίνουμε τώρα αυτήν την τυπωμένη έκδοση που απευθύνεται στους έλληνες (παρόλο που έγινε με χορηγία της ολλανδικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη), με το παρακάτω χειρόγραφο της ίδιας περίπου εποχής.

Λεξιονάριο σε χαρτί, 1707.

http://www.csntm.org/Manuscript/View/noGA_NLG_4002 , αρχές του 18ου αι..

Δεν έχει πολλές καλλιγραφίες αλλ’ έχει πολλές συντομογραφίες, ακόμα και σε λέξεις που δεν έχουμε ξανασυναντήσει όπως στις λέξεις: μικρ τούτ (=> μικρῶν τούτων).

Δέστε την φωτογραφία (στη σελίδα του Κέντρου παραπάνω) που έχει υπότιτλο: Mark 1,1. Φαίνονται οι ευαγγελικές περικοπές που διαβάζονται στις αντίστοιχες εκκλησιαστικές ημέρες.

Μκ 2,23-3,5 (Σάββατο προ των Νηστειών) και

Ιω 1,44-46 (Α΄ Κυριακή των Νηστειών, Βηθσαἰδά) CSNTM Image Id: 191019

Σ’ αυτήν την φωτογραφία θα παρατηρήσουμε ότι η λέξη Βηθσαἰδά δεν γράφεται με διαλυτικά, αλλά παίρνει ψιλή πάνω απ’ το ι (προτελευταία σειρά του κειμένου).

Διαπιστώνουμε λοιπόν, ότι το τυπωμένο βιβλίο είναι πιο ευανάγνωστο απ’ το χειρόγραφο, κι ας είναι 70 χρόνια περίπου παλιότερο. Αυτό ήταν το μεγάλο καλό της τυπογραφίας, που δεν έγινε ευρέως γνωστό.

Διότι πέρα απ’ την πληθώρα των αντιτύπων, και άρα και την μείωση του κόστους του βιβλίου που έφερε η τυπογραφία, έκανε κι αυτό το σπουδαίο καλό:

Τυποποίησε τα γράμματα στον τέλειο βαθμό, μηδενίζοντας συν τω χρόνω τις καλλιγραφίες και τις συντομογραφίες, και δίνοντας έτσι στο κείμενο την απλότητα και καθαρότητα που είχε τους πρώτους αιώνες, αξιοποιώντας παράλληλα τους τόνους και τα σημεία στίξης που εφευρέθηκαν στην πορεία της εξέλιξης της χειρογράφου παράδοσης. Κι έτσι το βιβλίο έγινε προσιτό κι ευανάγνωστο στον καθένα.

Όμως ήταν τόσο φοβερή η πρόληψη των εκδοτών γύρω απ’ τα βιβλικά χειρόγραφα, ώστε όταν προσπαθούσαν ν’ αναπαραγάγουν το πρωτότυπο κείμενο της Καινής Διαθήκης μέσα απ’ αυτά, λειτούργησαν με υπερβολική θρησκευτική ευλάβεια βγάζοντας τις τυπογραφικές εκδόσεις να μοιάζουν στην γραφή (ή στην γραμματοσειρά όπως θα λέγαμε σήμερα) με τα χειρόγραφα. Και να περιέχουν έτσι τις συντομογραφίες και καλλιγραφίες των χειρογράφων!

Σταδιακά όμως επήλθε η μείωση αυτών των στοιχείων καθώς η ευκολία και απλότητα της ανάγνωσης του ευρέως διαδιδόμενου βιβλίου – που ήταν ο κύριος σκοπός της τυπογραφίας – νικούσε την καλαισθησία και πολυτέλεια που ήταν μεν περιττές, αλλά σκεπασμένες με θρησκευτική πρόληψη. Γι αυτό και χρειάστηκαν 4 αιώνες σχεδόν για να εξαφανιστούν τα περιττά αυτά στοιχεία, καθώς οι καθαρές απ’ αυτά τυπογραφικές εκδόσεις άρχισαν μετά το 1800!

Φυσικά ένας άρχοντας ή πλούσιος ευγενής μπορούσε πάντα να παραγγείλει ένα αριθμό τυπογραφικών αντιτύπων με ειδική καλλιγραφική γραμματοσειρά και άλλα πρόσθετα πολυτελή στοιχεία, όπως μπορεί να γίνει αυτό και σήμερα. Αλλά τα στοιχεία αυτά εξαφανίστηκαν απ’ τα βιβλία που προορίζονταν για τον λαό. Η απλότητα των γραμμάτων εξάλλου, απλούστευε με την σειρά της και την δουλειά του τυπογράφου (που έπρεπε να φτιάξει τα μεταλλικά τυπογραφικά στοιχεία), μειώνοντας παράλληλα και το κόστος του βιβλίου.

Ας κάνουμε τώρα μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση των πρώτων τυπογραφικών εκδόσεων της Βίβλου, πάντα στο ελληνικό πρωτότυπο.

Οι τυπογραφικές εκδόσεις της ελληνικής Βίβλου

Έτσι λοιπόν έχουμε τις εξής εκδόσεις (βλέπε την ιστοσελίδα της αγγλικής Wikipedia,

https://en.wikipedia.org/wiki/Textus_Receptus ):

Το 1514 η Κομπλουτιανή πολύγλωσση (Complutensian Polyglot).

Το 1516 η πρώτη έκδοση του Εράσμου (Novum Instrumentum omne).

Το 1518 η έκδοση του Aldine.

Οι επόμενες 4 εκδόσεις του Εράσμου αντίστοιχα στα έτη, 1519, 1522, 1527, 1535 (Novum Testamentum omne).

Το 1546 και το 1549 τυπώνονται η 1η και 2η του Στεφάνου (που το κανονικό του όνομα ήταν Robert Estienne).

Το 1550 η 3η έκδοση του Στεφάνου (Editio Regia).

Το 1551 η 4η έκδοση του Στεφάνου.

Το διάστημα 1565-1604 τυπώνονται 9 εκδόσεις του Beza.

Το 1624 η έκδοση του Elzevir.

Μέσα απ’ την διαδοχή των παραπάνω εκδόσεων ξεκινά και η επιστήμη της Κριτικής του Βιβλικού Κειμένου που έχει ως αντικείμενο την έρευνα των χιλιάδων χειρογράφων, ώστε να βρεθεί ποιό είναι το αυθεντικό κείμενο. Κι επειδή η Κομπλουτιανή είναι η μόνη έκδοση απ’ τις παραπάνω που περιέχει και την Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄, στα επόμενα θ’ αναφερόμαστε μόνο στο κείμενο της Καινής Διαθήκης προκειμένου να κάνουμε συγκρίσεις.

Η Κομπλουτιανή λοιπόν βγάζει το κείμενο της Καινής από 3 μόνο χειρόγραφα που ανήκουν στην Βυζαντινή παράδοση και η οποία είναι η παράδοση της πλειοψηφίας των χειρογράφων, και είναι γνωστή στην διεθνή Κριτική Βιβλικού Κειμένου ως Majority text (για τις διάφορες κατηγορίες παράδοσης του βιβλικού κειμένου, βλέπε και την σελίδα μας, ΠΏΣ ΓΡΑΦΕΤΑΙ Τ' ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ, ΔΑΥΙΔ Ή ΔΑΒΙΔ ; - Ο ΣΙΑΜΑΚΗΣ ΑΠΟΦΑΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΣΙΓΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΣΠΑΕΙ ΠΑΛΙ ΤΑ ΜΟΥΤΡΑ ΤΟΥ ).

Ο Έρασμος που μελετούσε επί αρκετά χρόνια τα χειρόγραφα, ενώ στην αρχή ήθελε να βγάλει μια κριτική έκδοση του λατινικού κειμένου της Βουλγάτας του Ιερώνυμου, μετά άλλαξε γνώμη κι έκανε κριτική έκδοση του ελληνικού κειμένου που ήταν και το πρωτότυπο. Έτσι, στην 1η του έκδοση βάζει στην μια στήλη το ελληνικό κείμενο και στην άλλη το κείμενο της Βουλγάτας. Και για το ελληνικό χρησιμοποιεί 6 χειρόγραφα της Βυζαντινής παράδοσης, κι ένα εκτός Βυζαντινής. Στην 2η έκδοσή του πρόσθεσε άλλο ένα χειρόγραφο της Βυζαντινής παράδοσης, ενώ για την Βουλγάτα αντικατέστησε το αρχικό κείμενό της με μια μετάφρασή του σε πιο εκλαϊκευμένα λατινικά που έκανε ο ίδιος. Την λατινική αυτή εκδοχή του Εράσμου χρησιμοποίησε ως βάση ο Λούθηρος για να μεταφράσει την Καινή Διαθήκη στα γερμανικά.

Η 4η έκδοση είχε 3 στήλες: 1) το ελληνικό πρωτότυπο, 2) την λατινική εκδοχή του Έρασμου, και 3) την Βουλγάτα. Και στην 5η έκδοση ο Έρασμος απέρριψε κι έβγαλε πάλι την Βουλγάτα.

Ο Στέφανος που βασίστηκε στην μέθοδο του Εράσμου όσον αφορά την επιλογή των χειρογράφων, προχώρησε ακόμα περισσότερο και τύπωσε την 3η του έκδοση βγάζοντας το κείμενο από 15 χειρόγραφα, που στην συντριπτική πλειοψηφία τους ήταν της Βυζαντινής παράδοσης. Επιπλέον έβαλε για πρώτη φορά κριτικό υπόμνημα (χωρία με διαφορετικές γραφές που παρουσίαζαν τα χειρόγραφα που χρησιμοποίησε).

Η 3η έκδοση του Στεφάνου έγινε η βάση για τις πρώτες αγγλικές μεταφράσεις, και για την γνωστή King James Version (1611), αλλά είχε αρκετές επιδράσεις κι απ’ την Βουλγάτα του Ιερώνυμου. Κι όπως ήδη έχουμε γράψει σε άλλη μας σελίδα, η Βουλγάτα βασίστηκε κυρίως στο εβραϊκό της εποχής του Ιερώνυμου.

Αλλά εδώ πρέπει να προσθέσουμε κάτι ακόμα για την 3η έκδοση του Στεφάνου. Ονομάστηκε Editio Regia εξαιτίας της πολύ καλλιγραφικής ελληνικής γραμματοσειράς που χρησιμοποίησε. Γράφει χαρακτηριστικά η αγγλική Βικιπαίδεια:

« It was named Editio Regia because of the beautiful and elegant Greek font it uses.», https://en.wikipedia.org/wiki/Editio_Regia .

O Beza για τις πολλές εκδόσεις του βασίστηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου στην 3η έκδοση του Στεφάνου, και πρόσθεσε μόνο στο κριτικό υπόμνημα της 2η έκδοσής του, τον Κλαρομοντάνιο κώδικα που δεν ανήκει στην Βυζαντινή παράδοση αλλά στην Δυτική παράδοση.

Τέλος ο Elzevir που βασίστηκε κι αυτός στην 3η έκδοση του Στεφάνου, σε μια επόμενη έκδοσή του το 1933 – και θέλοντας να τονίσει την αξεπέραστη ανωτερότητα της Βυζαντινής παράδοσης των χειρογράφων που παρέχει εκείνο το κείμενο που πλησιάζει περισσότερο στο αυθεντικό –, γράφει στον λατινικό της πρόλογο τις λέξεις: textum receptum, οι οποίες έκτοτε καθιέρωσαν τον όρο textus receptus (τέξτους ρεκέπτους) = παραδεδεγμένο κείμενο.

[Για τις παραπάνω πληροφορίες βλέπε την αγγλική Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Textus_Receptus ]

Όσον δε αφορά την Παλαιά Διαθήκη, οι κυριότερες ευρωπαϊκές μεταφράσεις είναι εξαρτημένες απ’ το επίσημο εβραϊκό κείμενο, το Μασοριτικό, και σε αρκετό ποσοστό (γύρω στο 25%) απ’ την Βουλγάτα, που κι αυτή είναι το ίδιο βασισμένη στο εβραϊκό της εποχής του Ιερώνυμου. Γι αυτό και αυτές οι μεταφράσεις περιέχουν πολλά λάθη.

Παρακάτω βάζουμε φωτογραφίες σελίδας της Αποκάλυψης από 2 ιστορικές τυπογραφικές εκδόσεις.

1η έκδοση του Εράσμου (1516)

Βλέπουμε ότι στο λατινικό κείμενο της Βουλγάτας (δεξιά στήλη) τα γράμματα είναι πιο απλά και πιο τυποποιημένα απ’ ότι στο ελληνικό κείμενο, καθώς το δεύτερο παρουσιάζει περισσότερες καλλιγραφίες και συντομογραφίες. Το λατινικό έχει μόνο την συντομογραφία του συνδέσμου καὶ => &, ενώ το ελληνικό έχει τις συντομογραφίες των άρθρων, τῶν (2η σειρά) τοῦ (6η σειρά), και τις καλλιγραφίες των άρθρων, τῷ (4η σειρά), τῆς (6η σειρά), και του συνδέσμου καὶ (2 φορές στην προτελευταία σειρά). https://en.wikipedia.org/wiki/Novum_Instrumentum_omne

3η έκδοση του Στεφάνου (Editio Regia, 1550)

Πρόκειται για την περικοπή Ιω 1,5-12. Βλέπουμε τις συντομογραφίες στις λέξεις, περὶ (4η και 5η σειρά), τοῦ (5η σειρά), τὸν (6η σειρά), δὲ (προτελευταία σειρά). Εδώ υπάρχουν και καλλιγραφικές συντομογραφίες, όπως για τον σύνδεσμο καὶ (1η σειρά), και για την κατάληξη -ος (=> ἐκεῖνος, 4η-5η σειρά). https://fr.wikipedia.org/wiki/Fichier:Gospel_Estienne_1550.jpg

Βλέπετε λοιπόν πόσο δυσκολεύουν την ανάγνωση όλ’ αυτά τα βραχυγραφικά και καλλιγραφικά στοιχεία.

Η τελευταία έκδοση που είχε ελάχιστες καλλιγραφίες και βραχυγραφίες (έλλειπαν ακόμα και στα ονόματα του Χριστού), ήταν του Elzevir το 1624. Βλέπε το αυθεντικό κείμενο της έκδοσης αυτής στην ιστοσελίδα, https://www.originalbibles.com/elzevir-testamentum-novum-graece-ex-reguus-aliis-1624-pdf/

Αλλά η πρώτη έκδοση που έδωσε απόλυτα καθαρό κείμενο, χωρίς δηλ. καλλιγραφίες και βραχυγραφίες, άργησε ακόμα 2 αιώνες περίπου, και παρουσίαζε μόνο μερικά επισεσυρμένα σύμφωνα όπως τα κ, ρ και χ, ήταν του Christian Frederick Matthaei [Novum Testamentum Graece.,  Wittenberg, 1803 (πατώντας το βιβλίο, εμφανίζεται στα δωρεάν ψηφιακά Google books)].

Εκείνη όμως η έκδοση που είχε το κείμενό της απλό στον τέλειο βαθμό όπως τα σημερινά βιβλία, ήταν των Samuel Bagster and Sons (Λονδίνο, 1841), με κείμενο που εξέδωσε ο Scholz λίγα χρόνια νωρίτερα. Η έκδοση αυτή είναι αξιοσημείωτα ιστορική, γιατί κάτω απ’ το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο παραθέτει τις 6 γνωστές αγγλικές μεταφράσεις που έγιναν μέχρι τότε. Γι αυτό και ονομάστηκε Αγγλικά Εξαπλά (English Hexapla). Βλέπε το αυθεντικό κείμενο της έκδοσης στην ιστοσελίδα, https://www.originalbibles.com/hexapla-bible-1841-pdf/ .

Περίληψη

Η χειρόγραφη παράδοση μετά από καθυστέρηση αρκετών αιώνων εξελίχθηκε σε σωστή πορεία με την εφεύρεση των τόνων (6ος αι.) και κατόπιν της μικρογράμματης γραφής (8ος-9ος αι.), και σχεδόν αμέσως των σημείων στίξης. Μόνο η άνω τελεία μπήκε αρκετά νωρίς (4ος αι.), αλλά έμπαινε σπάνια και κατά το δοκούν, ώσπου άρχισε να χρησιμοποιείται σωστά απ’ τον 6ο αι..

Πριν όμως προλάβει να τελειοποιήσει και τ’ άλλα απαραίτητα σημεία της γραφής, όπως τα διαλυτικά και την αραίωση των λέξεων που άρχισε να γίνεται με τα σημεία στίξης, έπεσε δυστυχώς στον κοραλλιογενή ύφαλο του χρηματικού κέρδους ή της τάσης για πολυτέλεια ή και των 2 αυτών ταυτόχρονων παραγόντων, οι οποίοι προώθησαν την καλλιγραφία και την καλαισθησία σε βάρος της πρακτικής απλότητας της ανάγνωσης. Δημιουργήθηκε έτσι μια καθυστέρηση προς το τέλειο, για 8 ακόμα αιώνες (10ος-17ος).

Στο μεταξύ όμως εφευρέθηκε η τυπογραφία (15ος αι.), η οποία απλούστευσε σιγά σιγά τα γράμματα στον τέλειο βαθμό, και παρέσυρε στην απλούστευση αυτή και τα χειρόγραφα. Η τυπογραφία ήταν αυτή που ξεκόλλησε οριστικά τις λέξεις καθώς παγίωσε μηχανικά το κενό ανάμεσά τους.

Οι συντομογραφίες απ’ την άλλη μεριά, ενώ μπήκαν στην αρχή για πρακτικούς λόγους ώστε να συντομεύεται το επίπονο έργο της αντιγραφής, στην πορεία αυξήθηκαν και μερικές απέκτησαν και καλλιγραφικό στυλ. Κι αυτό βέβαια ήταν μια οπισθοδρόμηση αφού λειτουργούσε εις βάρος του ευανάγνωστου κειμένου. Και μόνο 2 αιώνες με την τυπογραφία αυτές λιγόστεψαν αρκετά, και σε άλλους 2 αιώνες εξαφανίστηκαν, δίνοντας κείμενο απλό, καθαρό κι ευανάγνωστο.

Τα διαλυτικά απ’ την πλευρά τους, μας δείχνουν κι αυτά μια καθυστέρηση και οπισθοδρόμηση, όμως όχι ανεξάρτητες απ’ αυτές που περιγράψαμε παραπάνω (αφού και οι χρονολογίες είναι περίπου ίδιες). Κι αυτό γιατί σε μια εφεύρεση που εξελίσσεται προς το τέλειο, όταν κάποια στιγμή στην πορεία δίνεται περισσότερη σημασία στην εμφάνιση και καλαισθησία και όχι στην πρακτικότητα και απλότητα, τότε είναι επόμενο το τέλειο να παραμερίζεται και να καθυστερεί. Και μπορεί ακόμα να συμβεί και οπισθοδρόμηση όπως είδαμε.

Έτσι λοιπόν 17 αιώνες εξέλιξης στα χειρόγραφα (αρχίζοντας απ’ την Ελληνιστική εποχή που μας έδωσε την μετάφραση των Ο΄), δεν στάθηκαν αρκετοί για να φέρουν την γραφή στην πιο απλή, καθαρή κι ευανάγνωστη μορφή. Την τέλεια αυτή μορφή την πέτυχε η τυπογραφία σε 4 αιώνες. Διότι τόσο χρόνο χρειάστηκαν οι τυπογραφικοί εκδότες για ν’ απαλλαγούν απ’ την ανωφελή πολυτέλεια της γραφής των χειρογράφων που δημιουργήθηκε απ’ τον 10ο αι., και που σκεπαζόταν με θρησκευτική πρόληψη.

Αυτό το τελευταίο όμως μας οδηγεί στο θαυμαστό συμπέρασμα για το πώς λειτουργεί ο Θεός. Λειτουργεί με κάθε τρόπο. Και μέσω της απλότητας και μέσω της ανωφελής πολυτέλειας, και μέσω της τίμιας φτώχειας και μέσω του άτιμου κέρδους, και μέσω της δωρεάς και μέσω της εκμετάλλευσης, με κάθε μέσο ο Θεός κάνει την δουλειά του φυλάγοντας και διαδίδοντας το σωτήριο μήνυμά Του, την Βίβλο Του. Άλλο θέμα ότι θα τιμωρήσει όλους εκείνους που εκμεταλλεύτηκαν την διάδοση της Βίβλου, κι έβγαλαν κέρδος απ’ αυτό.

Εμείς θα μείνουμε στα σοφά λόγια του Παύλου που λέει:

«τινὲς μὲν καὶ διὰ φθόνον καὶ ἔριν, τινὲς δὲ καὶ δι' εὐδοκίαν τὸν Χριστὸν κηρύσσουσιν· 16 οἱ μὲν ἐξ ἐριθείας τὸν Χριστὸν καταγγέλλουσιν, οὐχ ἁγνῶς, οἰόμενοι θλῖψιν ἐπιφέρειν τοῖς δεσμοῖς μου· 17 οἱ δὲ ἐξ ἀγάπης, εἰδότες ὅτι εἰς ἀπολογίαν τοῦ εὐαγγελίου κεῖμαι. 18 τί γάρ; πλὴν παντὶ τρόπῳ, εἴτε προφάσει εἴτε ἀληθείᾳ, Χριστὸς καταγγέλλεται, καὶ ἐν τούτῳ χαίρω (!)», Φλπ 1,15-18.

Έτσι λοιπόν κι εμείς χαιρόμαστε για την θαυμαστή διατήρηση της χειρόγραφης βιβλικής παράδοσης δια μέσου των αιώνων, που έγινε ανεξαρτήτως τρόπων και κινήτρων, όπως χαιρόταν κι ο Παύλος για την διάδοση του ευαγγελίου ανεξαρτήτως τρόπου.

Πρέπει επίσης να παραδεχθούμε ότι καθ’ όλη την ιστορία της χειρόγραφης παράδοσης, ποτέ δεν είχαμε τόσο προσεγμένα χειρόγραφα κείμενα, όσο τα βιβλικά προ της τυπογραφίας, τα οποία ακόμα και σήμερα δημιουργούν έκπληξη και θαυμασμό για την αρτιότητα και ομοιότητα των γραμμάτων. Και σου δίνεται η εντύπωση ότι οι αντιγραφείς αυτών των προ-τυπογραφικών βιβλικών χειρογράφων δεν έγραφαν με τα δάχτυλα, αλλά με τυπογραφικά στοιχεία που τα πατούσαν με το χέρι τους, όπως πατάμε σήμερα τις σφραγίδες! Τόση είναι η ομοιομορφία και η αρμονία των γραμμάτων!

Τέλος παραθέτουμε φωτογραφία από ένα αρκετά αρχαίο βιβλικό χειρόγραφο.

Πάπυρος, 50 π.Χ. - 50 μ.Χ.

Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄, περιέχει κομμάτι του μικρού προφήτη Αββακούμ.

Πρόκειται για την περικοπή Αβ 2,18-20. Παρόλη την φθορά του παπύρου και παρόλη την αρχαιότητά του, φαίνεται πόσο ομοιόμορφα είναι τα γράμματα. Άξια προσοχής είναι 3 στοιχεία: 1) το γράμμα ω έχει την μικρογράμματη όψη του από τότε, παρόλο που είναι κεφαλαίο (φαίνεται στις λέξεις ΕΙΔΩΛΑ ΚΩΦΑ, 3η σειρά), 2) το βέλος κάτω δεξιά δείχνει τ’ όνομα του Κυρίου στα εβραϊκά, ΙΕΥΕ. 3) υπάρχουν 2 μεγάλα κενά, το πρώτο μετά τις λέξεις ΕΙΔΩΛΑ ΚΩΦΑ (3η σειρά), και το δεύτερο μετά την λέξη ΑΥΤΟΥ (8η σειρά). Αυτά τα κενά δεν οφείλονται σε σβησμένα γράμματα διότι το κείμενο συνεχίζεται κανονικά. Επομένως είναι πανάρχαια απόπειρα διαχωρισμού των προτάσεων. https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Septuaginta_manuscripts