Βάζουμε την Εισαγωγή στ' Αγγλικά και ακολουθεί το ελληνικό κείμενο.

Thessaloniki 6-1-2022, Epiphany Day

Abstract

The subject of the star of the magi (or the star of Christmas, or the star of Bethlehem), preoccupied the ancient church fathers and the newer interpreters, but also attracted the interest of many astronomers, some of whom with faith in God and others not, tried to shed light on the explanation of the "star phenomenon" (φαινομένου αστέρος, Mt 2:7). And from the astronomers, the former wanted to match their explanation with science, while the latter wanted to prove that this is not a supernatural and miraculous case but something that can be explained in a natural and astronomical way. But it is becoming clear that both groups of astronomers are wrong in their interpretation, and the correct interpretation of the "star phenomenon" has already been given by the ancient fathers, and especially by John Chrysostom, who gave it in detail and very nicely. But because the fathers failed to give a satisfactory and complete explanation, i.e. how it is possible for the star to show a small town or a house, we give it here.

Some of the astronomical interpretations contain a lot of astrology (in its current meaning), because we must note that from antiquity to the time of Kepler (17th century), the two concepts, astronomy and astrology, did not stand out. And the interpretations of the star are as many and varied as the types of celestial bodies. Some of them have already been said by some fathers, who tried to go a little further in determining the nature of the Christmas star. But the point that all interpretations agree on, is that a star cannot show a town because of its vast distance, much less a house. But with some simple geometry, it is easily proven that this is possible, for a miraculous star of course, and not for a normal astronomical phenomenon!

In PART I we will examine the issue of the magi and their journey, and how it all started, and we will give an approximate reconstruction of their story. In PART II we will do the same for the events surrounding the Nativity, including the flight to Egypt and the return. In PART III we will see mainly the paternal opinions on the subject of the star. In PART ΙV we will see mainly the opinions of the astronomers, as they saw it from their own scientific point of view. Finally, in PART V we will give our opinion about the star. We will also put opinions of fathers, astronomers and other researchers in between, when examining the stories and the reason that motivated the magi to start their long journey. We will also respond to the views of various scholars we met during our research, always in the light of biblical theology. Also, in PART A we will see in passing (necessarily because it was claimed to have played a role in the motivation of the magi) the very interesting prophecy of Daniel about the truly wonderful dating of the coming of Christ.

We hope that at least in terms of interest, the journey in which we invite you to participate, will not be far behind the interesting journey of the magi! Enjoy your reading!

Θεσσαλονίκη 6-1-2022 Θεοφάνεια

Εισαγωγή

Το θέμα του αστέρα των μάγων (ή του αστέρα των Χριστουγέννων, ή του αστέρα της Βηθλεέμ) απασχόλησε τους αρχαίους πατέρες της εκκλησίας και τους νεότερους ερμηνευτές, αλλά επιπλέον έλκυσε το ενδιαφέρον πολλών αστρονόμων, εκ των οποίων άλλοι με πίστη στον Θεό και άλλοι όχι, προσπάθησαν να ρίξουν φως στην εξήγηση του «φαινομένου αστέρος» (Μθ 2,7). Και απ’ τους αστρονόμους, οι μεν πρώτοι ήθελαν να ταιριάξουν την εξήγησή τους με την επιστήμη, οι δε δεύτεροι ν’ αποδείξουν ότι δεν πρόκειται για κάποιο υπερφυσικό και θαυματουργικό σημείο αλλά για κάτι που μπορεί να εξηγηθεί με φυσικό και αστρονομικό τρόπο. Γίνεται όμως φανερό ότι και οι 2 ομάδες των αστρονόμων κάνουν λάθος στην ερμηνεία τους, και η σωστή ερμηνεία του «φαινομένου αστέρος» έχει ήδη ειπωθεί απ’ τους αρχαίους πατέρες, και ιδιαίτερα απ’ τον Ιωάννη Χρυσόστομο, που την έδωσε αναλυτικά και πολύ ωραία. Επειδή όμως οι πατέρες δεν κατάφεραν να δώσουν μια ικανοποιητική και πλήρη εξήγηση, δηλ. πώς είναι δυνατόν το αστέρι να δείξει μια πόλη ή ένα σπίτι, την δίνουμε εμείς εδώ.

Μερικές απ’ τις αστρονομικές ερμηνείες περιέχουν και αρκετή αστρολογία (με τη σημερινή έννοιά της), διότι πρέπει να σημειώσουμε ότι απ’ την αρχαιότητα μέχρι και την εποχή του Κέπλερ (17ος αι.) οι 2 έννοιες, αστρονομία και αστρολογία δεν ξεχώριζαν. Και οι ερμηνείες για το αστέρι είναι τόσες πολλές και διαφορετικές, όσα περίπου και τα είδη των ουρανίων σωμάτων. Μερικές απ’ αυτές έχουν ήδη ειπωθεί από πατέρες, όσοι προσπάθησαν να προχωρήσουν λίγο περισσότερο στον προσδιορισμό της φύσης του αστέρα των Χριστουγέννων. Όμως, σ’ εκείνο το σημείο που συμφωνούν όλες οι ερμηνείες, είναι ότι ένα αστέρι δεν μπορεί να δείξει μια πόλη λόγω της τεράστιας απόστασης, και πολύ περισσότερο δεν μπορεί να δείξει ένα σπίτι. Όμως, με λίγα και απλά στοιχεία γεωμετρίας αποδεικνύεται εύκολα ότι αυτό είναι δυνατόν να γίνει, για ένα θαυματουργικό αστέρι φυσικά, και όχι για ένα φυσιολογικό αστρονομικό φαινόμενο.

Να θυμίσουμε εδώ, ότι την γέννηση του Κυρίου διηγούνται οι ευαγγελιστές Ματθαίος και Λουκάς, ενώ οι άλλοι 2, Μάρκος και Ιωάννης, ξεκινούν την διήγησή τους απ’ την βάπτισή Του. Και ο μεν Λουκάς αναφέρει μόνο την επίσκεψη των ποιμένων που έγινε την ίδια νύχτα της Γέννησης όταν οι τελευταίοι ειδοποιήθηκαν απ’ τους αγγέλους, ο δε Ματθαίος διηγείται μόνο την επίσκεψη των μάγων που οδηγήθηκαν απ’ το αστέρι. Έτσι η μόνη πηγή πληροφόρησης για το συγκεκριμένο αστέρι είναι το Ευαγγέλιο του Ματθαίου. Αλλ’ ας πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή.

Στο ΜΕΡΟΣ Α΄ θα εξετάσουμε το ζήτημα των μάγων και του ταξιδιού τους και πώς ξεκίνησαν όλα, και θα δώσουμε μια κατά προσέγγιση ανάπλαση της ιστορίας τους. Στο ΜΕΡΟΣ Β΄ θα κάνουμε το ίδιο για τα γεγονότα περί την Γέννηση, συμπεριλαμβανομένης της φυγής στην Αίγυπτο και της επιστροφής. Στο ΜΕΡΟΣ Γ΄ θα δούμε κυρίως τις πατερικές γνώμες για το θέμα του αστέρα. Στο ΜΕΡΟΣ Δ΄ θα δούμε κυρίως τις γνώμες των αστρονόμων, όπως το είδαν απ’ την δική τους επιστημονική σκοπιά. Τέλος, στο ΜΕΡΟΣ Ε΄ θα δώσουμε τη δική μας άποψη για το αστέρι. Γνώμες πατέρων, αστρονόμων και άλλων ερευνητών θα βάζουμε κι ενδιάμεσα κατά την εξέταση των ιστοριών, και της αιτίας που στάθηκε το κίνητρο των μάγων για να ξεκινήσουν αυτοί το μεγάλο ταξίδι τους. Θ’ απαντήσουμε επίσης και σε απόψεις διαφόρων ερευνητών που συναντήσαμε κατά την διάρκεια της έρευνάς μας, πάντα υπό το πρίσμα της βιβλικής θεολογίας. Επίσης, στο παρόν ΜΕΡΟΣ Α΄ θα δούμε ως εν παρόδω (και αναγκαστικά, διότι υποστηρίχθηκε ότι έπαιξε ρόλο στο κίνητρο των μάγων) την πολύ ενδιαφέρουσα προφητεία του Δανιήλ για την αληθινά θαυμαστή χρονολόγηση της έλευσης του Χριστού.

Ελπίζουμε ότι τουλάχιστον από πλευράς ενδιαφέροντος, το ταξίδι στ’ οποίο σας καλούμε να συμμετέχετε, δεν θα υπολείπεται σε μεγάλο βαθμό απ’ το ταξίδι των μάγων! Καλή ανάγνωση!

ΟΙ ΜΑΓΟΙ ΚΑΙ Ο ΑΣΤΕΡΑΣ (ΜΕΡΟΣ Α΄)

Οι μάγοι

Θα προσπαθήσουμε πρώτα να ρίξουμε φως στην ιδιότητα και στις ασχολίες των μάγων. Γιατί λέγονταν έτσι, και ποια η γενικότερη ιστορία τους. Τα σχόλια του Ωριγένη (3ος αι., Κατά Κέλσου) μας βοηθούν να ξεκινήσουμε.

Ένα ενδιαφέρον θέμα που πιάνει ο Ωριγένης σχετίζεται με την ιδιότητα των μάγων. Λέει λοιπόν ότι αυτοί μιλούσαν με τα δαιμόνια, εννοώντας ότι αυτή ήταν μια απ’ τις κύριες ασχολίες τους, και με τις συμβουλές των δαιμονίων εξηγούσαν, έλυναν και βίωναν τα θεωρητικά ή πρακτικά ζητήματα, τα δικά τους ή των πελατών τους (PG 11,771-772). Θεωρεί επίσης, ότι γνώριζαν την προφητεία του Βαλαάμ (θα δούμε την ερμηνεία της προφητείας αυτής πιο αναλυτικά στο ΜΕΡΟΣ Γ΄), και κατάλαβαν ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο, ένα βασιλιά, που είναι ανώτερος απ’ τα δαιμόνια, γι αυτό και πήγαν να τον προσκυνήσουν «ἐστοχάσαντο τὸν μετὰ τοῦ ἄστρου προφητευόμενον άνθρωπον ἐπιδεδημηκέναι τῶ βίω, καὶ ὡς πάντων δαιμόνων καὶ τῶν ἐν ἔθει αὐτοῖς φανταζομένων καὶ ἐνεργούντων κρείττονα προλαβόντες, προσκυνῆσαι ἠθέλησαν.», PG 11,768.

Αμέσως παρακάτω, τον προφητευμένο άνθρωπο θα τον κάνει κάτι σύνθετο μεταξύ ανθρώπου και Θεού (!), διότι λέει:

«Ἧκον οὖν ἐπὶ τὴν Ἰουδαίαν, ὅτι μὲν βασιλεύς τις γεγένηται πειθόμενοι, τίνα δὲ βασιλείαν βασιλεύσων, οὐκ ἐπιστάμενοι, ἤ ποῦ γεννηθήσεται, οὐ γιγνώσκοντες· φέροντες μὲν, δῶρα, ἅ (ἵν’ οὕτως ὀνομάσω) καὶ συνθέτω τίνι ἐκ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου θνητοῦ προσήνεγκαν σύμβολα μὲν, ὡς βασιλεὶ τὸν χρυσὸν, ὡς δὲ τεθνηξομένω τὴν σμύρναν, ὡς δὲ Θεῶ τὸν λιβανωτόν·»! Μετάφραση. «Έφτασαν λοιπόν στην Ιουδαία (οι μάγοι), πεπεισμένοι ότι κάποιος βασιλιάς γεννήθηκε, μη γνωρίζοντας ποια είναι η βασιλεία που θα βασιλεύσει. Ναι μεν έφεραν δώρα, τα οποία προσέφεραν ως σύμβολα μεν (ας τα ονομάσω έτσι) σε κάποιον σύνθετο εκ Θεού και θνητού ανθρώπου, (δηλ.) ως βασιλιά τον χρυσό, ως ετοιμοθάνατο δε, την σμύρνα, και ως Θεό το λιβάνι.»!

Λίαν υπερβολική θα χαρακτηρίζαμε την ερμηνεία του Ωριγένη στα σύμβολα που χρησιμοποιεί, καθώς κανείς δεν γνώριζε την θεία φύση του Χριστού όσο Αυτός ζούσε, ούτε και αυτοί οι μαθητές του – αν κι Εκείνος τους το είπε έμμεσα –, αλλά το αντιλήφθηκαν μόνο μετά την Ανάσταση. Την φράση του, «συνθέτω τίνι ἐκ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου θνητοῦ» που χρησιμοποιεί, δεν θα τη σχολιάσουμε εδώ διότι δεν είναι της ώρας, παρά μόνο θα πούμε ότι ο όρος σύνθετη φύση για τον Χριστό δεν παραδίδεται στην Καινή Διαθήκη, γι αυτό και δεν μπήκε ποτέ στη διατύπωση του χριστολογικού δόγματος, όπως αυτό συστηματοποιήθηκε απ’ τις οικουμενικές συνόδους.

Εδώ μας ενδιαφέρουν κυρίως τα σύμβολα που αποδίδει ο Ωριγένης – αν και ο Ειρηναίος (2ος αι.) προηγείται με τον ίδιο συμβολισμό, στο λατινικό σωζόμενο κείμενό του [Adversus Haereses (Κατά Αιρέσεων), 3,9,2] – στα 2 απ’ τα 3 δώρα των μάγων, το λιβάνι και τη σμύρνα, και που είναι κι αυτά λίαν υπερβολικά, καθώς ούτε για Θεό γεννηθέντα, όπως είδαμε, ούτε για ετοιμοθάνατο, μπορούσαν να γνωρίζουν οι μάγοι. Επιπλέον νομίζω, είναι εντελώς αταίριαστο να πηγαίνει κάποιος δώρο σε ένα νεογέννητο, και μάλιστα βασιλιά, κάτι που προορίζεται για τον θάνατό του! Η συμβολική επομένως ερμηνεία που δίνουν οι Ειρηναίος και Ωριγένης για τα 2 αυτά δώρα, δεν στέκει κατά τη γνώμη μας τόσο θεολογικά όσο και πραγματολογικά! Συμφωνούν μαζί μας οι Ν. Δαμαλάς (Ερμηνεία εις την Καινήν Διαθήκην, Αθήνα 1892, τόμ. Β΄, σελ. 240), Α. Plummer (An exegetical commentary on the Gospel of Matthew, Λονδίνο 1911, σελ. 15), T.H. Robinson (The Gospel of Matthew, Λονδίνο 1928, σελ. 8). Απορούμε μάλιστα για το γεγονός ότι αυτός ο συμβολισμός, άρεσε τόσο πολύ σε πολλούς αρχαίους και νεότερους ερμηνευτές, έτσι ώστε αυτοί να τον επαναλάβουν στις αντίστοιχες ερμηνείες τους!

Ακολούθως θα κάνουμε λίγα σχόλια που χρειάζονται για την ιδιότητα και το επάγγελμα των μάγων, τόσο για να δούμε αν ο Ωριγένης έχει δίκιο σ’ αυτά που είδαμε να λέει, όσο και για να ξεκαθαρίσουμε αυτήν την ιδιότητα των συγκεκριμένων μάγων. Γενικά οι μάγοι είχαν βέβαια διάφορες ασχολίες γύρω απ’ τη μαντική και την οιωνοσκοπία, καθώς η μαντεία είχε σχέση με τα δαιμόνια [1], αλλά υπήρχαν πολλά είδη μάγων.

Οι μάγοι της περικοπής μας είναι αστρολόγοι [2] κι έρχονται πιστεύω απ’ την Χαλδαία ή Μηδο-Περσία [3]. Ως αντικείμενα μελέτης είχαν και τα 2, δηλ. και αυτό της θετικής παρατηρησιακής αστρονομίας και αυτό της μαντικής αστρολογίας, αλλά πιστεύουμε ότι εξασκούσαν το δεύτερο περισσότερο για λόγους εθιμοτυπικούς και διπλωματικούς, ώστε να τα έχουν καλά με τους βασιλείς και άρχοντες που ενδιαφέρονταν για την μαντική και γι αυτό συμβουλεύονταν τους μάγους συχνά. Παρόμοιους διπλωματικούς λόγους κι επιπλέον λόγους βιοπορισμού και καριέρας (που δεν είχαν οι μάγοι) είχε ο αστρονόμος Κέπλερ που θα τον δούμε παρακάτω, καθώς για μεγάλο διάστημα προσέφερε τις αστρολογικές υπηρεσίες του (πρόβλεψη μελλοντικών γεγονότων) σε αυλές πριγκίπων και βασιλιάδων (Σ. Θεοδοσίου & Μ. Δανέζης, Στα Ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ. - Αστρονομία-Ιστορία-Φιλοσοφία, Αθήνα 2000, σελ. 505-506).

Λειτουργώντας με τον τρόπο αυτό, οι μάγοι μπορούσαν να εξασφαλίζουν άνεση κι έγκριση για τις δραστηριότητές τους, καθώς και πρόσβαση σε παλιότερες καταγραφές παρατηρήσεων που βρίσκονταν μέσα σε βασιλικά ή κρατικά αρχεία και σε βασιλικές βιβλιοθήκες που ήταν πάντοτε μεγαλύτερες απ’ τις ιδιωτικές. Μπορούσαν έτσι να εξασφαλίζουν την κατασκευή αστεροσκοπείων (πρωτόγονων παρατηρητηρίων αφού δεν υπήρχαν τηλεσκόπια) σε ψηλά μέρη λόφων ή βουνών, ή όπου υπήρχε η ξηρότερη ατμόσφαιρα για καθαρότητα των παρατηρήσεών τους. Μπορούσαν τέλος να εξασφαλίζουν βασιλικές παραγγελίες βιβλίων και αστρονομικών οργάνων που αντίστοιχα δημοσιεύονταν και κατασκευάζονταν μακριά, ακόμα και στο εξωτερικό, π.χ. στην Ελλάδα. Ένα τέτοιο γνωστό αστρονομικό όργανο της αρχαιότητας ήταν ο αστρολάβος [4]. Έτσι λοιπόν αυτό το είδος των μάγων που έκλινε περισσότερο προς την επιστήμη της αστρονομίας, δεν έδινε και πολύ σημασία σ’ αυτά που έλεγε η μαντική «τέχνη» αλλά μάλλον σ’ αυτά που … ήθελε ο ενδιαφερόμενος ν’ ακούσει!

Υποσημειώσεις παραγράφου

[1] Η μαντεία συνδέεται άμεσα με τα δαιμόνια καθώς αυτά αποτελούν την πηγή της. Όχι όμως για να προβλέπει το μέλλον, διότι αυτό δεν μπορεί να το κάνει κανείς παρά μόνον ο Θεός. Εκείνο μόνο που μπορούν να κάνουν οι φορείς των δαιμονίων είναι να εκφράζουν ή να εξηγούν την αλήθεια σε μερικά πράγματα ή γεγονότα του παρόντος καθώς η αλήθεια αυτή δεν φαίνεται εύκολα ή δεν γίνεται αντιληπτή. Και μ’ αυτόν τον αληθινό μεν αλλά δαιμονικό τρόπο παραπλανούν τους ανθρώπους και περνιούνται για φορείς πραγματικών υπερφυσικών δυνάμεων (Πρξ 8,10). Γενικά να πούμε ότι η μαγεία κάθε είδους είναι εξ ορισμού απορριπτέα απ’ την Αγία Γραφή, καθώς στον μωσαϊκό Νόμο ο Θεός καταδικάζει σε θάνατο όλους τους επαοιδούς (τους ασκούντες μαγεία κάθε είδους) και οιωνοσκόπους (Λε 20,27), και μαζί και τον κάθε πολίτη που θα ζητήσει συμβουλή ή οιωνοσκοπία από ένα τέτοιο πρόσωπο (Λε 20,6, Δε 18,9-14). Τέτοια συγκεκριμένη μαντεία ασκούσαν οι εγγαστρίμυθοι που φαίνονται περισσότερο στην Παλαιά Διαθήκη και το είδος των μάγων που φαίνεται περισσότερο στην Καινή Διαθήκη: η εγγαστρίμυθος γυναίκα στην οποία κατέφυγε ο Σαούλ για να ζητήσει μαντεία (Α΄ Βα κεφ. 28), ο Σίμων ο μάγος πριν γίνει χριστιανός (Πρξ 8,9-11), ο Ελύμας ο μάγος (Πρξ 13,8) και η παιδίσκη των Φιλίππων που είχε πνεύμα πύθωνος (Πρξ 16,16-18).

[2] Η αστρολογία τότε είχε το θετικό της αντικείμενο που ήταν η παρατήρηση, μελέτη και περιγραφή της κίνησης των ουράνιων σωμάτων, είχε επίσης και το μαντικό αντικείμενο με τ’ οποίο συνδύαζε τις κινήσεις αυτές με την ζωή των ανθρώπων. Στο τελευταίο συχνά εισέρχονταν και οι διάφορες ειδωλολατρικές θεότητες και βάσει αυτών ερμηνεύονταν τα διάφορα γεγονότα στον κόσμο. Όταν δηλ. οι αστερισμοί δεν βρίσκονταν σε καλή … θέση, αυτό σήμαινε ότι κάποιος θεός δεν είχε την διάθεση να φέρει αίσια έκβαση στο εγχείρημα του ενδιαφερόμενου (!), και κατά συνέπεια δεν θα ευοδώνονταν. Κάποτε όμως (17ος αι.) η θετική αστρονομία ξεχώρισε για τα καλά απ’ την αστρολογία, και η τελευταία κράτησε μόνο την μαντική «τέχνη» που τη συνεχίζει μέχρι και σήμερα, χωρίς φυσικά να μιλάει για θεότητες, αφού αυτές τις κατάντησε γελοίες η εξάπλωση του Χριστιανισμού.

[3] Το αν οι μάγοι ήταν Βαβυλώνιοι ή Χαλδαίοι ή Μήδοι ή Πέρσες, έχει ελάχιστη σημασία καθώς αυτά τα έθνη υπέστησαν μεγάλη μίξη μεταξύ τους και οι βασιλείες τους αντίστοιχα διαδέχτηκαν η μια την άλλη στους ίδιους περίπου τόπους. Πάντως οι μάγοι ήταν σίγουρα απ’ αυτά τα μέρη καθώς αυτά βρίσκονται ακριβώς ανατολικά της Παλαιστίνης. Την άποψη ότι οι μάγοι ήταν απ’ την Αραβία, που είπε πρώτος ο Ιουστίνος (ερμηνεύει για τη Γέννηση τη μεσσιανική φράση του Ησαΐα «λήψεται δύναμιν Δαμασκοῦ» και θεωρεί τη Δαμασκό ως ανήκουσα στην Αραβία, PG 6,660-661) και μετά ο Επιφάνειος Κύπρου (θεωρεί ότι οι μάγοι είναι απόγονοι του Αβραάμ απ’ την Χεττούρα που κατοίκησαν στην Αραβία, PG 42,785-788), απορρίπτουμε τόσο ως προς τις λανθασμένες συνοδευτικές ερμηνείες της όσο και απ’ το ότι η Αραβία έχει σχετικά με την Παλαιστίνη, συνισταμένη διεύθυνση περισσότερο νότια (με μέση απόκλιση απ’ τον ακριβή νότο 30 μοίρες) και λιγότερο ανατολική (με μέση απόκλιση απ’ την ακριβή ανατολή 60 μοίρες). Τον Ιουστίνο ακολουθούν και οι νεότεροι Ν. Δαμαλάς (όπως παραπάνω, σελ. 225) και Π. Τρεμπέλας (Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, Αθήνα 1951, σελ. 44) λέγοντας ότι η αναφορά του Ιουστίνου δεν επιδέχεται αντίρρηση ως αρχαιότερη. Όμως, η αυθεντία δεν συμβαδίζει πάντα με την αρχαιότητα. Για παράδειγμα, οι αρχαιότεροι κώδικες της Αγίας Γραφής, Σιναϊτικός (4ος αι.), Βατικανός (4ος αι.) και Αλεξανδρινός (5ος αι.) έχουν πολλά περισσότερα λάθη απ’ τους κώδικες του Βυζαντινού κειμένου που ανήκουν στους 8ο-12ο αιώνες.

[4] Ο αστρολάβος ήταν όργανο μέτρησης της ακριβούς θέσης των αστέρων. Είχε ευρεία χρήση στην αστρονομία και ναυσιπλοΐα (Κλαύδιος Πτολεμαίος, Γεωγραφία, 1,2,2,15). Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων που βρέθηκε το 1900 σε αρχαίο ναυάγιο και χρονολογείται τον 1ο αι. π.Χ., ήταν αστρολάβος πολύπλοκης κατασκευής με γρανάζια, και μπορούσε να προβλέψει με μεγάλη ακρίβεια τις ουράνιες κινήσεις και τις εκλείψεις ηλίου και σελήνης. Ο δε Ιωάννης Φιλόπονος (490-570), χριστιανός φιλόσοφος και φυσικός επιστήμων, έγραψε ειδικό σύγγραμμα με τίτλο, Εις την χρήσιν και κατασκευήν του αστρολάβου.

Αστρολάβος απ’ το Σουλτανάτο των Μαμελούκων που χρονολογείται στα 1282. By Mustafa-trit20 - Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=87535408 , Astrolabe - Wikipedia

_________________________

Πιστεύουμε λοιπόν πως οι συγκεκριμένοι μάγοι φαίνονται περισσότερο ως επιστήμονες αστρονόμοι παρά ως οιωνοσκόποι και αστρομάντες. Μάλιστα, είναι πολύ αμφίβολο να είναι λάτρεις ή υπηρέτες των δαιμονίων, όπως λέει ο Ωριγένης, καθώς αποδίδουν μεγάλο σεβασμό στους χρησμούς και στη βούληση του αληθινού Θεού. Γι αυτό η γενικότερη συμπεριφορά των μάγων σχολιάζεται θετικά απ’ τους πατέρες. Αξίζει εδώ ν’ αναφέρουμε την γνώμη που διατυπώνει ο Ιουστίνος, που τους περιγράφει ως αποστάτες της υπηρεσίας-λατρείας των δαιμονίων: «οἱ γὰρ μάγοι, οἵτινες ἐσκυλευμένοι ἦσαν πρὸς πάσας κακὰς πράξεις, τὰς ἐνεργουμένας ὑπὸ τοῦ δαιμονίου ἐκείνου, ἐλθόντες καὶ προσκυνήσαντες τῷ Χριστῷ φαίνονται ἀποστάντες τῆς σκυλευσάσης αὐτοὺς δυνάμεως ἐκείνης», PG 6,660. Και ο Χρυσόστομος θα πει κάτι ανάλογο: «Καὶ γὰρ μάγοι καὶ βάρβαροι τὴν πατρῴαν δεισιδαιμονίαν ἀφέντες, ἔρχονται προσκυνήσοντες·», PG 57,87.

Αξιέπαινοι λοιπόν οι μάγοι, και η όλη τους επίσκεψη από τόσο μακριά για να προσκυνήσουν κάποιο ξένο παιδί και αλλοεθνές προς αυτούς, και να του προσφέρουν πανάκριβα δώρα, κάνοντας ένα κοπιαστικό, δαπανηρό κι επικίνδυνο ταξίδι. Και μάλιστα για ένα παιδί που όχι μόνο δεν το βρήκαν σε βασιλικό παλάτι, αλλ’ αντιθέτως, το βρήκαν σε ταπεινή οικία με τους φτωχούς γονείς του. Παρόλ’ αυτά λοιπόν, δεν τους δημιουργήθηκε η παραμικρή αμφιβολία ότι το Παιδί αυτό θα γινόταν κάποτε ένας πολύ δίκαιος και ξεχωριστός βασιλιάς. Σε αντίθεση με τον Βαλαάμ, ο οποίος καίτοι αναγκάστηκε με το ζόρι απ’ τον Θεό να προφητέψει καλά υπέρ του Ισραήλ, λίγο αργότερα όμως, συμβούλεψε τους Μωαβίτες να στείλουν γυναίκες Μωαβίτισσες και Μαδιανίτισσες στην κατασκήνωση των Ισραηλιτών για να τους διαφθείρει με ειδωλολατρική πορνεία [Αρ κεφ. 25, οδός Βαλαάμ (Β΄ Πε 2,15), πλάνη Βαλαάμ (Ιδ 11), διδαχή Βαλαάμ (Απ 2,14)].

Σύμφωνα λοιπόν με την παραπάνω αντιδιαστολή που φαίνεται στη Γραφή, απορρίπτουμε τις απόψεις που λένε ότι:

1)      Οι μάγοι ήταν διάδοχοι και μαθητές της τέχνης του Βαλαάμ και διέσωζαν την προφητεία του για το άστρο εξ Ιακώβ. Την είπε πρώτος ο Ωριγένης (Φασὶ τὸν Βαλαὰμ ἔχειν φοιτητὰς τῆ τέχνη, μαθητεύσαντας αυτῶ τῆ μαγικῆ, … Ἤ καὶ ἐκ τῆς πατρικῆς παραδόσεως τοῦτο καὶ διαδοχῆς παραλαβόντες οἱ Μάγοι, ἐπὶ τὴν Βηθλεὲμ παρεγένοντο, Εκλογαί εις τους Αριθμούς, PG 17,21-24). Τον ακολουθεί ο Ευσέβιος Καισαρείας (Ευαγγελική Προπαρασκευή, PG 22,652). Ο Γρηγόριος Νύσσης ακολουθεί κι αυτός και προσθέτει ότι οι μάγοι ήταν απ’ το ίδιο γένος με τον Βαλαάμ (ὁρᾷς τοὺς ἀπ’ ἐκείνου τὸ γένος κατάγοντας μάγους ἐπιτηροῦντας κατὰ τὴν πρόρρησιν τοῦ προπάτορος τὴν τοῦ καινοῦ ἀστέρος ἐπιτολὴν, Εις το Γενέθλιον του Σωτήρος, PG 46,1133). Ο Θεοφύλακτος αναφέρει απλώς τη φήμη ότι οι μάγοι ήταν απόγονοι του Βαλαάμ. Θεωρεί όμως ότι ψάχνοντας οι μάγοι, βρήκανε την προφητεία με το άστρο εξ Ιακώβ, και κατανόησαν το μυστήριο της Γέννησης (Λέγουσι τούτους τοὺς Μάγους, τοῦ Βαλαὰμ ἀπογόνους εἶναι τοῦ μάντεως, εὑρόντας δὲ τὸν ἐκείνου χρησμὸν, τὸ, Ἀνατελεῖ ἄστρον ἐξ Ἰακώβ, νοῆσαι τὸ κατὰ Χριστὸν μυστήριον, Ερμηνεία στο κατά Ματθαίον, PG 123,161 & 168). Νεότεροι ερμηνευτές ακολουθούν τους παραπάνω αρχαίους: Οι Β. Γεωργιάδης (Ερμηνεία εις τα 4 Ευαγγέλια, 1883, σελ. 16) και Α. Μακράκης (Ερμηνεία του Κατά Ματθαίον, Αθήνα 1973, σελ. 62-63) θεωρούν τους μάγους απόγονους και διαδόχους του Βαλαάμ. Οι W.D. Davies & D.C. Allison (A critical and exegetical commentary on the Gospel according to Saint Matthew, Λονδίνο, 2004), Σ. Τοπάλης (Κείμενα πνευματικής επίγνωσης, 2012, σελ. 416) τους θεωρούν απλώς διαδόχους του Βαλαάμ.

2)      Η ιστορία του Βαλαάμ είναι το βιβλικό υπόβαθρο της ιστορίας των μάγων της οποίας αποτελεί αντίγραφο (R.E. Brown, The Birth of the Messiah: A Commentary on the Infancy Narratives in the Gospels of Matthew and Luke, New York 1993, σελ. 52 & 187, Α. Γούρου, Η διήγηση της προσκύνησης των Μάγων στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο και η πρόσληψή της στον χριστιανικό κόσμο, Μεταπτυχιακό, Θεσ/νίκη 2015, σελ. 42, Ε. Βουρδά, Η σημασία των αστέρων στο κείμενο της Καινής Διαθήκης, Διδακτορικό, Θεσ/νίκη 2015, σελ. 98. Με διαφορετικές λέξεις αλλά με το ίδιο νόημα ο J. Meier λέει, ότι ο Ματθαίος παίρνει το μοτίβο της ιστορίας των μάγων απ’ την προφητεία του Βαλαάμ (Matthew, Δουβλίνο 1980, σελ. 11). Παρόμοια ο Yu Βοn-Κοn λέει ότι οι μάγοι είχαν ως βιβλικό πρότυπο τον Βαλαάμ (Ιστορία, θεολογία, ιεραποστολή στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, Διδακτορικό, Θεσ/νίκη 2005, σελ. 274-275). Και σημειώνει ότι ο Βαλαάμ εκεί χαρακτηρίζεται με θετικό τρόπο απ’ τη Γραφή, ενώ ισχύει το αντίθετο, όπως είδαμε.

Καμιά σχέση λοιπόν δεν είχαν οι μάγοι με τον μάντη κι εχθρό του Ισραήλ Βαλαάμ. Αυτός πιστεύουμε ήταν και ο λόγος που ο Θεός διάλεξε τους συγκεκριμένους μάγους για να προσφέρουν τις ευαγγελικές υπηρεσίες τους. Δηλ. είδε ο καρδιογνώστης Θεός ότι αυτοί δεν ήταν σαν τους άλλους μάγους που απορρίπτονταν ασυζητητί απ’ την Γραφή, και ήταν κυρίως επαοιδοί, εγγαστρίμυθοι (αυτοί που μιλούν μέσω της κοιλιάς τους, Λε 19,31), τερατοσκόποι (αυτοί παρατηρούσαν εντυπωσιακά ουράνια και μετεωρολογικά φαινόμενα, Δε 18,11), ορνιθοσκόποι (αυτοί παρατηρούσαν τις όρνιθες, Λε 19,26), οιωνοσκόποι (Λε 19,26) και φαρμακοί (παρασκευαστές μαγικών συνταγών ως φάρμακα, Εξ 22,18), αλλά έτρεφαν μεγαλύτερο σεβασμό στην επιστημονική παρατήρηση απ’ ότι στην ανούσια μαντική «τέχνη». Και το κυριότερο, αυτοί εκτιμούσαν τον Θεό των Ιουδαίων, αφού κίνησαν για να προσκυνήσουν τον πρόσφατα γεννηθέντα βασιλιά τους, που είχε προφητευθεί στην Βίβλο τους απ’ τον Μιχαία (όπως έμαθαν όταν ήρθαν στα Ιεροσόλυμα).

Συνδέονται επίσης από πολλούς, τα δώρα των μάγων με την προφητεία του Ψαλμού 71 που μιλάει για δώρα προς τον Μεσσία απ’ την χώρα του Σαβά και τους Άραβες,. Γι αυτό και μερικοί υπέθεσαν ότι οι μάγοι έρχονται απ’ την Αραβία. Παραθέτουμε την ψαλμική περικοπή:

«ἀνατελεῖ ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ δικαιοσύνη καὶ πλῆθος εἰρήνης, ἕως οὗ ἀνταναιρεθῇ ἡ σελήνη. 8 καὶ κατακυριεύσει ἀπὸ θαλάσσης ἕως θαλάσσης καὶ ἀπὸ ποταμῶν ἕως περάτων τῆς οἰκουμένης. 9 ἐνώπιον αὐτοῦ προπεσοῦνται Αἰθίοπες, καὶ οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ χοῦν λείξουσι. 10 βασιλεῖς Θαρσὶς καὶ νῆσοι δῶρα προσοίσουσι, βασιλεῖς ᾿Αράβων καὶ Σαβᾶ δῶρα προσάξουσι. 11 καὶ προσκυνήσουσιν αὐτῷ πάντες οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, πάντα τὰ ἔθνη δουλεύσουσιν αὐτῷ.», Ψα 71,7-11.

Όπως όμως βλέπουμε, η προφητεία μιλάει επίσης και για δώρα απ’ την Θαρσίς κι απ’ τις νήσους, καθώς και για τους Αιθίοπες, αλλά και για όλα τα έθνη της γης, και για κυριαρχία του μεσσία επάνω τους. Επομένως η ερμηνεία της δέον ν’ αφορά το γενικότερο χριστιανικό κήρυγμα που θα κερδίσει πολλά έθνη, και όχι τους μάγους με τα δώρα τους, που είναι ένα μεμονωμένο και ειδικό περιστατικό που συνέβη μόνο στη Γέννηση. Έτσι πιστεύουμε ότι, τα δώρα των μάγων ήταν μια υλική προσφορά την οποία ο Θεός εκτάκτως προνόησε ως μια οικονομική βοήθεια στον Υιό Του – που αργότερα θα έμενε γνωστός ως ένας φτωχός που δεν έχει που να κλίνει την κεφαλή (Μθ 8,20, Λκ 9,58) – ώστε να εξασφαλιστούν τα έξοδα ενός ταξιδιού στο εξωτερικό για την σωτηρία Του απ’ την φονική μανία του Ηρώδη.

Το κίνητρο των μάγων για να κάνουν το ταξίδι

Το πρόβλημα της σύνδεσης του αστέρα με τον μεσσία Χριστό (ή με τον ερχόμενο βασιλιά των Ιουδαίων) όμως παραμένει ανοικτό για να εξηγήσουμε το κίνητρο των μάγων, και οι ερμηνείες που προτάθηκαν είναι κυρίως αστρολογικές, περιέχουν δηλ. αστρολογικές προβλέψεις, κάτι που δεν συμβιβάζεται με την Βίβλο, η οποία αποκλείει πλήρως και απολύτως, όπως είδαμε, τέτοια ερμηνεία.

Αρκετοί ερευνητές φέρνουν στο προσκήνιο την προφητεία του Μωυσή που μιλάει για κάποιον που αναμένεται ως προσδοκία εθνών (Γε 49,10), θεωρώντας έτσι ότι ο αναμενόμενος Μεσσίας δεν ήταν μόνο προσδοκία των Ιουδαίων αλλά και πολλών άλλων εθνών, όπως Ελλήνων, Ρωμαίων, Γαλατών, Περσών, Ινδών, Κινέζων, γηγενών Αμερικανών κι Ευρωπαίων. Επικαλούνται για το θέμα αυτό Σιββυλικούς χρησμούς απ’ την προ Χριστού εποχή, καθώς και μαρτυρίες από φιλοσόφους και μια φράση από ποίημα του ρωμαίου ποιητή Βιργιλίου (70-21 π.Χ.). Ο πρώτος που βρήκαμε ν’ αναφέρει χρησμούς από τη Σίβυλλα και άλλες ειδωλολατρικές παραδόσεις για τον μεσσία, που κατάγονται απ’ την προ Χριστού εποχή είναι ο άγγλος W. Greene (Μemento’s to the World, Λονδίνο 1680, σελ. 4). Αυτός αναφέρει το νόημα ενός Σιβυλλικού χρησμού για το άστρο της ημέρας που θα εμφανιστεί πριν απ’ τον Ήλιο της Δικαιοσύνης, δηλ. τον μεσσία, και αυτός θα είναι ο Λόγος του Υψίστου που θα φέρει σάρκα, όμοιος με τους θνητούς (Σιβυλ. Χρ. Λόγος ΙΒ΄, 286-290). Παραθέτει επίσης, την ποιητική φράση του Βιργίλιου που μιλάει για ένα θαυμαστό παιδί που είναι να γεννηθεί σύντομα και θα φέρει τον χρυσό αιώνα σε όλο τον κόσμο (Εκλογή 4). Όμως, ο Βιργίλιος δεν ήταν μάντης ο ίδιος, αλλά επικαλείται τον χρησμό της Κυμαίας Σίβυλλας. Γράφει δε το ποίημα του, για να κολακέψει τους στρατηγούς Οκταβιανό και Μάρκο Αντώνιο, για ένα παιδί που θα γεννούσε η Οκταβία, γυναίκα του Αντώνιου και αδερφή του Οκταβιανού.

Αργότερα, πολλοί άλλοι αναφερόμενοι στην προσδοκία των εθνών παραθέτουν τους παραπάνω χρησμούς, και άλλους επίσης από αρχαία ελληνικά μαντεία (Λ. Φιλιππίδης, Ιστορία της εποχής της Καινής Διαθήκης, Αθήνα 1958, σελ. 787-802, Δ. Κωτσάκης, Το Άστρον της Βηθλεέμ και η επιστήμη, Αθήνα 1980, σελ. 10-16, Θεοδοσίου & Δανέζης, όπως παραπάνω, σελ. 204-226). Έναν σιβυλλικό χρησμό επίσης γνωρίζει ο Κικέρων, ρωμαίος πολιτικός και ρήτορας (106-43 π.Χ.), για την αιώνια βασιλεία ενός αθάνατου βασιλιά που προσδοκάται (Σιβυλ. Χρ. Λόγος Γ΄, 46-50), και αναρωτιέται σε ποιο πρόσωπο αναφέρεται και σε ποιο χρόνο [De Divinatione (Περι Μαντικής), 2,54). Επίσης, ο Φιλιππίδης κάνει λόγο για προφητεία του Κομφούκιου περί ενός αγίου, ουράνιου άνδρα και βασιλιά, όπως επίσης ότι οι Άρειες φυλές ανέμεναν έναν θεάνθρωπο, και οι Ινδοί ένα λυτρωτή και σωτήρα τον οποίο πρόβλεψε και ο Βούδας (όπως παραπάνω, σελ. 769-781). Αλλά οι πληροφορίες αυτές δεν βασίζονται σε πολύ αρχαία χειρόγραφα, και είναι πολύ πιθανό να είναι αρκετά μεταγενέστερες κι επηρεασμένες από χριστιανικές παραδόσεις.

Υπάρχουν και οι παραδόσεις που μεταδίδουν οι ρωμαίοι ιστορικοί Τάκιτος (56-120 μ.Χ., Χρονικά, 8,4) και Σουητώνιος (69-140 μ.Χ., Βίοι των 12 καισάρων, 5,13), οι οποίοι μιλούν για κάποιον που μέλλει να έρθει δίκην βασιλιά και αναμορφωτή. Όμως, δεν μπορούμε με σιγουριά να πούμε ότι ανάγονται στην προ Χριστού εποχή. Εξάλλου, και οι 2 αυτοί ιστορικοί δρουν κατά την εποχή αμέσως μετά τους αποστόλους και δεν είναι παράξενο να γνωρίζουν το βιβλικό μεσσιανικό κλίμα που υπήρχε στις ιουδαϊκές και στις νεοϊδρυθείσες χριστιανικές κοινότητες, οι οποίες ήταν διάσπαρτες σε πολλά σημεία της αυτοκρατορίας και φιλοξενούσαν στους κόλπους τους αρκετούς προσήλυτους διαφόρων εθνικοτήτων, και ρωμαίους.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι γενικά, οι προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης που αποτελούσε την Βίβλο των εβραίων, δεν ήταν γνωστές σε άλλους παρά μόνο στον Ισραήλ και στους προσήλυτους από άλλα έθνη που πίστευαν στον ένα και αληθινό Θεό. Όλοι οι άλλοι δεν ασπάζονταν την Βίβλο των εβραίων και φυσικά, δεν έδιναν σημασία στις προφητείες της (αν τύχαινε να τις γνωρίζουν). Άλλωστε, την προφητική φράση του Μωυσή, προσδοκία εθνών, πρέπει να την δούμε υπό το γενικότερο πρίσμα των δεκάδων προφητειών για τον Χριστό που υπάρχουν στην Παλαιά Διαθήκη και οι οποίες θέτουν ένα τέλος στην απελπισία των ανθρώπων για όλα τα κακά της επίγειας ζωής, όπως η φτώχεια, η εκμετάλλευση, ο πόλεμος, ο θάνατος. Ο μεσσίας-Χριστός όμως, δεν ήρθε για να φέρει επίγεια ειρήνη, ευημερία, δικαιοσύνη και μακροημέρευση, αλλά επουράνια. Μόνο αν ο άνθρωπος πιστέψει σ’ αυτήν την εγγύηση του Χριστού, μπορεί να ξεπερνάει ακόμα και τις μεγαλύτερες επίγειες δυσκολίες με γαλήνη. Στην αγωνία όλων των εθνών λοιπόν που ρωτούν, «πότε θα πάψουν τα βάσανα;», ο Χριστός ήρθε και απάντησε, «ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοι. ὃς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ᾿ ἂν ἀπολέσῃ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν.», Μθ 16,24-25, Μκ 8,34-35, Λκ 9,23-24.

Για τους χρησμούς της Σίβυλλας έχουμε να πούμε, ότι μερικοί χρησμοί ενδέχεται να είναι αληθινοί, κι ας είναι ειδωλολατρικές μαντείες. Διότι ο Θεός για να δείξει τη δύναμή Του, διατάζει το στόμα των μάντεων να προφητέψει. Αρκεί να θυμηθούμε πάλι τις προφητείες του Βαλαάμ, αυτού του ειδωλολάτρη μάντη εκ του έθνους του Μωάβ, τον οποίο ο Θεός ανάγκασε να προφητεύσει καλά υπέρ του Ισραήλ και για τον μεσσία-Χριστό. Και την εγγαστρίμυθο στην οποία κατέφυγε ο Σαούλ για να μάθει την έκβαση της προσεχούς μάχης με τους Φιλισταίους, αλλά ο Θεός εμφάνισε το αληθινό πνεύμα του νεκρού Σαμουήλ που προφήτεψε αληθινά την ήττα του Ισραήλ και τον θάνατο του Σαούλ (Α΄ Βα κεφ. 28).

Τέλος, ν’ αναφέρουμε την ιστορία της επίσκεψης και προσκύνησης μάγων μ’ επικεφαλής τον Τιριδάτη στον Νέρωνα, η οποία σχετίζεται από πολλούς με την ευαγγελική ιστορία, αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καμιά συσχέτιση [5]. Να σημειώσουμε επίσης εδώ, ότι στους παραπάνω χρησμούς, παραδόσεις και μαρτυρίες, δεν συμπεριλαμβάνουμε τα περιεχόμενα των αποκρύφων, διότι είναι όχι μόνο μεταγένεστερα της Καινής Διαθήκης, αλλά επιπλέον είναι σκόπιμα παραποιημένες και κακέκτυπες μιμήσεις των ευαγγελικών διηγήσεων.

Ακόμα όμως κι αν δεχτούμε την άποψη ότι τον Μεσσία τον ανέμεναν όλα τα έθνη, ένα ερώτημα παραμένει: πώς συνδέεται η εμφάνιση του αστέρα που είδαν οι αλλοεθνείς μάγοι με τις προφητείες για τον αναμενόμενο βασιλιά-μεσσία; Θα αρκούσε ο Σιβυλλικός χρησμός που είδαμε παραπάνω, όταν ξέρουμε ότι οι όλες οι προφητείες εξηγούνται πολύ αργότερα απ’ τα γεγονότα που περιγράφουν; Κι έπειτα, ο χρησμός δεν μιλάει για ιουδαίο βασιλιά παρά για Λόγο Υψίστου. Θα αρκούσε λοιπόν για να ξεκινήσουν οι μάγοι αυτό το μακρινό κι επίπονο ταξίδι; Και να πάνε πού; Και είναι δυνατόν ένα αστρονομικό φαινόμενο, έστω και σπάνιο ή πρωτόγνωρο, να σημαίνει οπωσδήποτε την γέννηση ενός βασιλιά σ’ ένα συγκεκριμένο έθνος και μέρος; Όχι φυσικά! Πρέπει επίσης να πούμε ότι δεν υπάρχει μεσσιανική προφητεία της Παλαιάς Διαθήκης που να περιέχει τον αστέρα!

Πολλοί ερευνητές ξεπερνούν αυτήν τη δυσκολία με συνοπτικές διαδικασίες, οι οποίες δεν δίνουν καθαρή εξήγηση. Ο R. E. Brown που κατέχει σημαντική θέση στην έρευνα πάνω στο θέμα της Γέννησης, στο 750 σελ. έργο του (The Birth of the Messiah: a commentary on the Infancy narratives in the Gospels of Matthew and Luke, Νέα Υόρκη 1993) λέει ότι το αστέρι λειτούργησε στους μάγους ως εκ Θεού αποκάλυψη κι έτσι ειδοποιήθηκαν για την γέννηση του βασιλιά των Ιουδαίων. Ή αν ήταν βαβυλώνιοι, θα μπορούσαν να μάθουν απ’ τους εκεί εναπομείναντες απ’ την αιχμαλωσία Ιουδαίους τις μεσσιανικές προσδοκίες και να συνδέσουν έτσι τον αστέρα με τον βασιλιά των Ιουδαίων. Και στις 2 εκδοχές που προτείνει ο Brown, αλλά και στην πιο πάνω υποτιθέμενη προσδοκία των εθνών έχουμε ν’ απαντήσουμε το εξής: τα αστέρια δεν μιλάνε για να συνδέσουν την εμφάνισή τους με κάποιο συγκεκριμένο βασιλιά-μεσσία, όσες παραδόσεις κι αν γνωρίζουν οι μάγοι!

Την πρώτη εκδοχή του Brown υιοθετούν πολλοί, άλλοτε συνδέοντας τις μεσσιανικές προσδοκίες των εβραίων που πιθανόν γνώριζαν, και άλλοτε το υποτιθέμενο παγκόσμιο κλίμα του αναμενόμενου δίκαιου άντρα. Αρκετά συχνά εμπλέκονται στις ερμηνείες, σημάδια αστρολογικής φύσεως. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του αδιέξοδου είναι το εξής. Οι θεολόγοι Β. Καραγιάννης (Μετανάστης από τον ουρανό: η Γέννηση του Ιησού Χριστού, 2013, σελ. 43) και Τοπάλης (όπως παραπάνω, σελ. 418) αντιστοιχίζουν την εμφάνιση του αστέρα ως αποκάλυψη όμοια μ’ εκείνη των ποιμένων που συνέβη λίγο μετά τη Γέννηση, παραβλέποντας το γεγονός ότι στους ποιμένες μίλησε ο άγγελος!

Όπως βλέπουμε, το «μαγείρεμα» των διαφόρων εκδοχών αποδεικνύεται στο τέλος ανεπιτυχές, διότι ούτε τ’ αστέρια μιλάνε, ούτε η αστρολογία επιτρέπεται απ’ τη Βίβλο.

Ο Κωτσάκης απορρίπτει την προφητεία του Βαλαάμ ως εξήγηση ή σύνδεση με τον αστέρα των μάγων, όπως την απορρίπτουμε κι εμείς βέβαια, διότι είναι φανερό ότι δεν αναφέρεται σε αστέρι αλλά μόνο μεταφορικά στον ίδιο τον μεσσία. Κι επειδή δεν μπορεί να δώσει μια ξεκάθαρη απάντηση πάνω σ’ αυτό, λέει: «Η απόφασις των Μάγων να κάνουν το μακρινό ταξίδι ήτο κατά πάσα πιθανότητα αποτέλεσμα τελικόν, εσωτερικής προσωπικής τους επιθυμίας και πόθου προς τον αναμενόμενο Μεσσίαν, των αστρονομικών τους γνώσεων, βάσει των οποίων διέκριναν τον εξαιρετικόν αστέρα και της ιδιότητάς τους ως αστρολόγων. … εξετέλεσαν το μακρινό αυτό ταξίδι για ν’ ανταποκριθούν εις μίαν ψυχικήν έφεσιν, να προσκυνήσουν τον τεχθέντα βασιλέα, εις τον οποίον απέδιδαν Μεσσιανικήν αποστολήν.», όπως ανωτ., σελ. 24 & 26.

Όπως βλέπουμε, ο Κωτσάκης ρίχνει το βάρος στην προσωπική επιθυμία και ψυχική έφεση των μάγων, όπως λέει, και δεν μας ξεκαθαρίζει την σύνδεση του αστέρα με τον Μεσσία. Τον βλέπουμε επίσης να διακρίνει τις αστρονομικές τους γνώσεις (βάσει των οποίων διέκριναν τον αστέρα, όπως λέει) απ’ την ιδιότητά τους ως αστρολόγων. Αν εννοεί μ’ αυτό ότι η μαντική αστρολογία βοήθησε τους μάγους στο μεσσιανικό συμπέρασμα, τότε πέφτει σε αντίφαση διότι σε προηγούμενη σελίδα του βιβλίου του λέει: «Οι μάγοι … εκαλλιεργούσαν την αστρολογίαν. Η αστρολογία ήταν τότε όπως και σήμερα ψευδεπιστήμη η οποία παραδέχεται την επίδρασιν των σχημάτων ομάδων αστέρων … επί του προορισμού του ανθρώπου. Είναι ουσιαστικά μια πρωτόγονος θρησκεία …» (όπως παραπάνω, σελ. 18). Απορρίπτει λοιπόν την μαντική αστρολογία, και κατά συνέπεια δεν δίνει επαρκή εξήγηση για το πως συνέδεσαν οι μάγοι τον αστέρα με τον Μεσσία.

Υποσημείωση παραγράφου

[5] Ο Τιριδάτης Α΄, ιερέας του Ζωροαστρισμού, υπήρξε αρκετά επιτυχημένος και διπλωμάτης ώστε να βασιλεύσει στην Αρμενία επί 32 χρόνια. Ξεκίνησε με την υποστήριξη του αδερφού του Βολογάση Α΄, βασιλιά της γειτονικής Παρθίας, ο οποίος κατά τον Ρωμαιο-Παρθικό πόλεμο που έγινε για την κατάκτηση της Αρμενίας (58-63) νίκησε μια φορά τους Ρωμαίους διαλύοντας 2 ρωμαϊκές λεγεώνες και αναγκάζοντας τους να παραδοθούν (62). Έτσι η Αρμενία, απαλλαγμένη προσωρινά απ’ τον ρωμαϊκό ζυγό φέρνει τον Τιριδάτη σ’ ευνοϊκή θέση έτσι ώστε μετά από διαπραγματεύσεις με τους ρωμαίους στρατηγούς, να ζητήσει τον απευθείας διάλογο με τον Νέρωνα. Και το 66 επισκέπτεται τον Νέρωνα στην Νεάπολη με μεγάλη συνοδεία, την οικογένειά του, 3000 ιππείς, πλήθος αρχόντων και αρκετούς μάγους (Δίων Κάσσιος, Ρωμαϊκή Ιστορία, 63,1-7, Πλίνιος πρεσβύτερος, Φυσική Ιστορία, 30,6). Αντί όμως να κάνει διαπραγματεύσεις όπως αρχικά ζήτησε, δήλωσε στον Νέρωνα πλήρη υποταγή και τον προσκύνησε ως θεό και σωτήρα (!) κερδίζοντας έτσι την εύνοιά του και την ειρηνική συνέχιση της βασιλείας του μέχρι τον θάνατό του (88). Αυτή είναι η ιστορία του Τιριδάτη με την περίφημη προσκυνηματική επίσκεψή του με τους μάγους. Αλλά δεν έχει καμιά σχέση με την προσκύνηση των μάγων στη Γέννηση, διότι ούτε νεογέννητο βρέφος ήταν τότε ο Νέρωνας, ούτε αστέρας τότε εμφανίστηκε.

________________________

Οι αστρονόμοι Σ. Θεοδοσίου & Μ. Δανέζης εξετάζοντας κι αυτοί το πρόβλημα του κινήτρου των μάγων, θεωρούν ως πιθανότερη λύση να γνώριζαν την προφητεία του Δανιήλ (Δα 9,24-27) που χρονολογεί την έλευση του μεσσία (Στα Ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ. - Αστρονομία-Ιστορία-Φιλοσοφία, Εκδόσεις Δίαυλος, 2000, σελ. 419). Η προφητεία βέβαια το κάνει μ’ έναν έμμεσο και πολύ ιδιαίτερο τρόπο, όπως θα δούμε, μετρώντας εβδομάδες σε 4 παραλλαγές που αθροιστικά μας πάνε μέχρι το 70 μ.Χ.. Για να την δούμε λοιπόν λίγο αναλυτικά.

H προφητεία του Δανιήλ (Δα 9,24-27)

[υπολογίζουμε στρογγυλεμένες τις χρονολογίες διότι εδώ ο σκοπός μας δεν είναι να ερμηνεύσουμε ακριβώς και χρονολογικά την προφητεία, αλλά μόνο βοηθητικά για το θέμα μας]

Η 1η παραλλαγή αφορά τον χρόνο που χρειάζεται για τον επαναπατρισμό των ιουδαίων μετοίκων της Βαβυλώνας και οι εβδομάδες είναι στην πραγματικότητα έτη (ἑβδομήκοντα ἑβδομάδες συνετμήθησαν ἐπὶ τὸν λαόν σου καὶ ἐπὶ τὴν πόλιν τὴν ἁγίαν σου τοῦ συντελεσθῆναι ἁμαρτίαν, Δα 9,24). Άρα, μιλάει για 70 έτη, όσο δηλ. κράτησε η αιχμαλωσία (Β΄ Πα 36,21, Ιερ 25,11, Δα 9,2). Επομένως μέχρι το 540 π.Χ. (στρόγγυλα), όπως ξέρουμε απ’ την χρονολόγηση της ιστορίας.

Οι 2 μεσαίες παραλλαγές, 2η και 3η, αφορούν αντίστοιχα τον χρόνο απ’ την ώρα της προφητείας έως την ανέγερση της κατεστραμμένης Ιερουσαλήμ, και απ’ την ανέγερση έως τον μεσσία (ἀπὸ ἐξόδου λόγου τοῦ ἀποκριθῆναι καὶ τοῦ οἰκοδομῆσαι ῾Ιερουσαλὴμ ἕως χριστοῦ ἡγουμένου ἑβδομάδες ἑπτὰ καὶ ἑβδομάδες ἑξηκονταδύο, Δα 9,25). Η διάκριση που κάνει η προφητεία ανάμεσα στις 7 εβδομάδες και στις 62 εβδομάδες, μας δείχνει ότι πρέπει να τις ερμηνεύσουμε διαφορετικά στο χρόνο. Έτσι, η 2η παραλλαγή που μετράει 7 εβδομάδες, πολλαπλασιάζεται επί 10 έτη, και γίνεται, 7 x 10 = 70 έτη. H προφητεία λέχθηκε το 1ο έτος βασιλείας του Δαρείου (Δα 9,1) που ήταν το 520 π.Χ. (στρόγγυλα). Επομένως 520 – 70 = 450 π.Χ. (στρόγγυλα). Τότε περίπου άρχισε η ανοικοδόμηση της πόλης και του τείχους της με τον Νεεμία στο 20ό έτος της βασιλείας του Αρταξέρξη Α΄ (Νε 2,1). Η 3η παραλλαγή που μετράει 62 εβδομάδες επαναλαμβάνεται μόνη της τώρα (καὶ μετὰ τὰς ἑβδομάδας τὰς ἑξηκονταδύο ἐξολοθρευθήσεται χρῖσμα, καὶ κρίμα οὐκ ἔστιν ἐν αὐτῷ·, Δα 9,26), στοιχείο που ενισχύει την διάκριση από τις προηγούμενες 7 εβδομάδες. Αυτές οι 62 είναι τώρα εβδομάδες ετών, δηλ. επτάδες ετών, και άρα πολλαπλασιάζονται επί 7, και γίνεται 7 x 62 = 434 έτη. Αν σε αυτά προσθέσουμε και τα 12 χρόνια της διάρκειας ανέγερσης των τειχών (Νε 5,14-6,1), φτάνουμε σχεδόν στα 450 έτη που υπολογίσαμε στρόγγυλα παραπάνω.

Γνωρίζουμε όμως απ’ την ιστορία, ότι ο Αρταξέρξης Α΄ άρχισε να βασιλεύει το 465 π.Χ. περίπου. Άρα, το 20ό έτος της βασιλείας του ήταν το 445 π.Χ. περίπου. Επομένως πολύ κοντά στο 450 π.Χ. που υπολογίσαμε στρόγγυλα! Επομένως, φτάσαμε κοντά στο πλασματικό έτος 0, δηλ. στην γέννηση του Χριστού, ή χριστού ηγουμένου, όπως λέει η προφητεία.

Η 4η παραλλαγή αφορά τον χρόνο της ζωής του Χριστού μέχρι την καταστροφή από πόλεμο, και η μια εβδομάδα που αναφέρει πολλαπλασιάζεται επί 70 έτη (καὶ τὴν πόλιν καὶ τὸ ἅγιον διαφθερεῖ σὺν τῷ ἡγουμένῳ τῷ ἐρχομένῳ καὶ ἐκκοπήσονται ἐν κατακλυσμῷ, καὶ ἕως τέλους πολέμου συντετμημένου τάξει ἀφανισμοῖς. καὶ δυναμώσει διαθήκην πολλοῖς, ἑβδομὰς μία· καὶ ἐν τῷ ἡμίσει τῆς ἑβδομάδος ἀρθήσεταί μου θυσία καὶ σπονδή, Δα 9,26-27). Επομένως, η μισή εβδομάδα που αναφέρει, αφορά τον χρόνο ζωής του Χριστού, τον οποίο οι Ιουδαίοι σταύρωσαν, και με την πράξη τους αυτή κατέλυσαν το τυπολογικό καθεστώς της Παλαιάς Διαθήκης με τις θυσίες και σπονδές, αφού το καταπέτασμα του ναού που ξεχώριζε τα άγια των αγίων σκίστηκε στα 2 (Μθ 27,51, Μκ 15,38, Λκ 23,45). Άρα η μισή εβδομάδα είναι 0,5 x 70 = 35 έτη (~33,5 που έζησε ο Χριστός), και σε άλλη μισή, δηλ. σε άλλα ~35 έτη έρχεται η καταστροφή από πόλεμο (τέλους πολέμου, κατακλυσμός και αφανισμός). Εννοεί φυσικά τον 1ο ιουδαϊκό πόλεμο που έφερε την μεγάλη καταστροφή (66-70 μ.Χ.) [6].

Η χρονολόγηση όμως αυτή του Δανιήλ είναι χρήσιμη σε κάποιον που γνωρίζει ακριβώς ποιο έτος ανοικοδομήθηκε η Ιερουσαλήμ και το τείχος της, και ποιο έτος λέχθηκε η προφητεία. Και αυτή η ανοικοδόμηση έγινε επί Νεεμία – όπως περιγράφεται στ’ ομώνυμο βιβλίο της Γραφής – 7 δεκαετίες μετά τον επαναπατρισμό των ιουδαίων. Επομένως οι μάγοι δεν μπορούσαν να ξέρουν τον ακριβή χρόνο έλευσης του μεσσία. Γενικότερα όμως, αν υποθέσουμε ότι οι μάγοι γνώριζαν τόσο καλά τις προφητείες της ιερής Γραφής των ιουδαίων, έτσι ώστε να μπορούν με ακρίβεια να υπολογίσουν πότε γεννάται ο μεσσίας-βασιλιάς τους, τότε όχι μόνο έπρεπε να γνωρίζουν και την προφητεία του Μιχαία για τη Βηθλεέμ (την οποία δεν ήξεραν κι έμαθαν στα Ιεροσόλυμα), αλλά επιπλέον, δεν θα χρειάζονταν και το αστέρι!

Υποσημείωση παραγράφου

[6] Ο θαυμασμός μας για την ακρίβεια της προφητείας του Δανιήλ γίνεται ακόμα μεγαλύτερος διότι επιβεβαιώνει ότι δεν υπάρχει κάποιος στάνταρ αριθμός σαν κλειδί ας πούμε, με το οποίο να «ξεκλειδώνονται» (εξηγούνται) οι προφητείες που περιέχουν αριθμούς. Διότι βλέπουμε ότι οι αριθμητικοί συντελεστές με τους οποίους πρέπει να πολλαπλασιαστούν οι αντίστοιχες εβδομάδες της προφητείας του Δανιήλ, για να επαληθεύσουμε τις ιστορικές χρονολογήσεις είναι κατά σειρά: 1, 10, 7, 70! Δηλ. όλοι είναι διαφορετικοί, ενώ και στις 4 παραλλαγές η προφητεία μιλάει μόνο για εβδομάδες! Άρα η μοναδικότητα της Γραφής στο να μην παρουσιάζει κλειδιά αποκρυπτογράφησης – αφού κάθε προφητικός αριθμός της έχει διαφορετική ερμηνεία –, είναι αξιοθαύμαστη. Σε αντίθεση, όπως γνωρίζουμε, κάθε κρυπτογραφημένο μήνυμα έχει μόνο ένα κλειδί, το οποίο εφαρμόζεται σε όλο το μήνυμα. Ας το ‘χουν αυτό υπόψιν τους αυτοί που προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν τους αριθμούς της Αποκάλυψης και ιδιαίτερα το 666 (Απ 13,18), για να μην ματαιοπονούν!

_________________________

Αφού λοιπόν η εμφάνιση του άστρου από μόνη της δεν αρκεί, η αστρολογία δεν επιτρέπεται, και η εσωτερική επιθυμία των μάγων δεν επαρκεί ως κίνητρο για να ξεκινήσουν (και να πάνε πού;), τότε ποιο γεγονός στάθηκε το αναμφισβήτητο κίνητρο των μάγων για το μεγάλο ταξίδι;

Ας δούμε όμως πρώτα, τί ακριβώς γνώριζαν οι μάγοι. Αυτά που γνώριζαν, νομίζω ότι μπορούμε να τα συμπεράνουμε απ’ την ιστορία της πατρίδας τους. Αυτοί λοιπόν θυμόνταν καλά απ’ την ιστορία τους ότι, το έθνος των Ιουδαίων ήταν ο περιούσιος λαός του Θεού, καθώς και αυτός συνδέθηκε πολύ στενά με την ιστορία των δικών τους χωρών και τόπων πριν από μερικούς αιώνες, όταν χιλιάδες απ’ αυτούς ήρθαν αιχμάλωτοι στην Βαβυλώνα (Δ΄ Βα κεφ. 24, Β΄ Πα κεφ. 36, Β΄ Έσδ 2,1, Νε 7,6).

Σαν μορφωμένοι λοιπόν κι επιστήμονες που ήταν οι μάγοι, ήξεραν ή μπορούσαν να διαβάσουν στα βασιλικά ιστορικά αρχεία την ιστορία που συνέδεε πρώτα τους Ναβουχοδονόσορα, Δανιήλ και 3 παίδες, αργότερα την βίαιη αιχμαλωσία των Ιουδαίων και την αρπαγή των ιερών σκευών του Ναού των Ιεροσολύμων, πιο μετά την επιστροφή κάποιων Ιουδαίων στην πατρίδα τους μέσω του διατάγματος του Κύρου (1ο έτος της βασιλείας του, Β΄ Έσδ κεφ.1) όπου επίσης διέταξε να επιστραφούν σ’ αυτούς τα ιερά σκεύη του Ναού, αργότερα πάλι την ιστορία με τον Δανιήλ στο λάκκο των λεόντων επί Δαρείου και την ανέγερση του Ναού των Ιεροσολύμων μέσω του διατάγματος πάλι του Δαρείου (2ο έτος της βασιλείας του, Β΄ Έσδ 4,24), και τέλος την ιστορία που συνέδεε τους Αρταξέρξη και Νεεμία. Όλες αυτές οι ιστορίες ήταν κοινό κτήμα και των 2 πλευρών: των Ιουδαίων απ’ τη μια, και των Βαβυλωνίων-Μηδοπερσών απ’ την άλλη.

Όπως λοιπόν οι βασιλείς Ναβουχοδονόσωρ, Κύρος, Δαρείος και Αρταξέρξης έδειξαν σεβασμό και θαυμασμό για τον αληθινό Θεό και τον περιούσιο λαό Του – και τον τρόπο με τον οποίο ο τελευταίος έπεσε στη δυσμένεια του Θεού λόγω των ανομιών του και της παράβασης των Δέκα Εντολών Του με συνέπεια να δοκιμάσει τα πικρά δεινά της ήττας και της αιχμαλωσίας –, έτσι και οι μάγοι μιμούμενοι τους προειρημένους βασιλείς τους, έδειξαν απ’ τη μια τον ανάλογο σεβασμό στον αληθινό Θεό της δικαιοσύνης που δεν χαρίζεται σε κανέναν ανάξιο – ακόμα κι αν αυτός είναι ο περιούσιος λαός –, κι απ’ την άλλη, τον εξαιρετικό θαυμασμό τους για το υπερφυσικό γεγονός του φαινομένου αστέρα, τον οποίο απέδωσαν φυσικά στον αληθινό Θεό! Αλλά, δεν ήξεραν ακόμα τί σημαίνει! Και αναρωτιόντουσαν: Γιατί το θαυμαστό αυτό σημείο φαίνεται να δείχνει δυτικά, προφανώς προς την Ιουδαία; Τί μπορεί να συμβαίνει εκεί; Ποιο θαυμαστό γεγονός;

Κατά τη γνώμη μας, οι μάγοι τότε δέχθηκαν χρηματισμό απ’ τον Θεό! Ο ευαγγελιστής Ματθαίος δεν μας αναφέρει την αρχή της ιστορίας, παρά ξεκινάει την διήγησή του απ’ την ώρα που οι μάγοι έφτασαν στα Ιεροσόλυμα, λίγο μετά το γεγονός της Γέννησης στη Βηθλεέμ, διαδίδοντας την εμφάνιση του αστέρα στην πατρίδα τους, στην ανατολή, και ψάχνοντας έτσι τον πρόσφατα γεννηθέντα βασιλιά των Ιουδαίων (Μθ 2,2). Έτσι νομίζω, είναι ευνόητο να δεχτούμε ότι όταν εμφανίστηκε ο υπερφυσικός αστέρας στην ανατολή πριν κάποιο χρονικό διάστημα [θα υπολογίσουμε παρακάτω πόσο ήταν αυτό το διάστημα] κι έγινε αντιληπτός απ’ τους μάγους, δέχθηκαν τότε τον πρώτο χρηματισμό απ’ τον Θεό: ότι ο αστέρας αυτός δείχνει την γέννηση του βασιλιά των Ιουδαίων, και τους καλεί να τον προσκυνήσουν!

Προφητεία λοιπόν, χρηματισμός, υπερφυσικός αστέρας, το έθνος των Ιουδαίων ως περιούσιος λαός του αληθινού Θεού όπως γνώριζαν απ’ την ιστορία, κι όλα αυτά κορυφώνονται στο πρόσωπο του γεννηθέντα βασιλιά! Πόσα λοιπόν στοιχεία και μάλιστα συνδυασμένα μεταξύ τους είναι δυνατόν ν’ αγνοήσει κάποιος προκειμένου να μην πιστέψει ότι εδώ πρόκειται για θεϊκή επέμβαση; Οι μάγοι όμως πίστεψαν, γι αυτό και χάρηκαν «χαρὰν μεγάλην σφόδρα» (Μθ 2,10) όταν ξαναείδαν το αστέρι με το που βγήκαν απ’ τα Ιεροσόλυμα.

Συνεπώς οι μάγοι δεν ήξεραν τίποτ’ άλλο απ’ αυτό, όπως φαίνεται απ’ το Ευαγγέλιο που περιγράφει την πληροφορία-ομολογία τους (Μθ 2,2). Δεν μπορούμε λοιπόν να δεχτούμε αυτό που λέει ο Ωριγένης, ότι γνώριζαν την προφητεία του Βαλαάμ ή άλλες προφητείες, αλλά δεν γνώριζαν την προφητεία του Μιχαία που μιλάει για την Βηθλεέμ ως τόπο γέννησης του ηγούμενου του Ισραήλ (Μιχ 5,1, Μθ 2,6) και την οποία έμαθαν στα Ιεροσόλυμα.

Το ταξίδι των μάγων ξεκινάει

Μόλις λοιπόν δέχτηκαν τον πρώτο χρηματισμό για την σημασία του αστέρα (αυτόν που δεν εξιστορεί ο Ματθαίος), χωρίς να χάσουν καιρό, ξεκίνησαν τις ετοιμασίες και την οργάνωση του ταξιδιού τους. Και καθώς ήταν επιστήμονες αστρονόμοι, είμαι σίγουρος ότι απ’ την ώρα εκείνη διαπνέονταν από μεγάλο δέος κι ενδιαφέρον γι αυτό το ταξίδι, στ’ οποίο θα είχαν για οδηγό ένα … αστέρι! Καταλαβαίνουμε λοιπόν τώρα, ότι δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο απροσπέλαστο για τους μάγους προκειμένου να πραγματοποιήσουν ένα ταξίδι περίπου 1.000-2.000 χιλιομέτρων [7].

Υποσημείωση παραγράφου

[7] Παρακάτω υπολογίζουμε χονδρικά την ευρύτερη περιοχή καταγωγής των μάγων. 1.000 χλμ. απέχει περίπου η Βαγδάτη (Ιράκ) απ’ την Ιουδαία, και 2.000 χλμ. απέχει περίπου το Ισπαχάν (Ιράν). Οποιαδήποτε σημείο που βρίσκεται μέσα στον κύκλο που σχηματίζεται ανάμεσα στις 2 αυτές πόλεις (με αυτές να κατέχουν 2 αντιδιαμετρικές θέσεις του κύκλου), θεωρούμε ότι ήταν πιθανή αφετηρία των μάγων. Βλέπε παρακάτω χάρτη.

_________________________

Πριν όμως αναλογιστούμε τις συνθήκες ενός μεγάλου ταξιδιού με τα μέσα μεταφοράς εκείνης της εποχής – κάτι που είναι κατανοητό απ’ τον καθένα και δεν χρειάζεται περαιτέρω σχολιασμό – θα πρέπει να σταθούμε λίγο σ’ έναν άλλο παράγοντα του ταξιδιού που ήταν αναγκαίος μεν, αλλά συγχρόνως αποτελούσε αίτιο της αργής καθ’ οδόν ταχύτητας των ταξιδιωτών. Πρόκειται για τον αριθμό των μάγων. Ναι, όσο κι αν δεν λαμβάνεται συχνά σήμερα υπόψη ο αριθμός των συνταξιδιωτών λόγω των ταχειών μέσων μεταφοράς που χρησιμοποιούμε, στην αρχαιότητα ο αριθμός αυτός όσο μεγαλύτερος ήταν, τόσο δυσκόλευε την πορεία και καθυστερούσε τον χρόνο του ταξιδιού.

Εδώ τώρα μπορεί να ρωτήσει κάποιος: μα δεν ήταν 3 οι μάγοι; Όχι φυσικά! Η κλασσική εικόνα των 3 μάγων πάνω σε μια καμήλα ο καθένας, που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε από παιδιά, μέσα σε θεατρικές παραστάσεις ή απλώς σε βιβλία, είναι μεν γραφικότατη (όπως συμφωνούν όλοι φαντάζομαι), αλλά για ένα τόσο μακρινό ταξίδι, αυτή δεν ανταποκρίνεται στα πραγματολογικά και ταξιδιωτικά δεδομένα της εποχής. Άρα ανήκει στο μύθο, και δεν χρειάζεται να πούμε πως προήλθε. Αλλά επικράτησε, διότι όπως είπαμε, είναι πολύ γραφική! Ένα τόσο μεγάλο ταξίδι και μάλιστα με μεγάλα τμήματα της πορείας να βρίσκονται σε τελείως ερημικά μέρη, απαιτούσε πλήθος συνταξιδιωτών γι ασφάλεια. Η ληστεία στους δρόμους που διέρχονται από ερημιές ήταν ένα σύνηθες φαινόμενο για την αρχαιότητα. Αρκεί να θυμηθούμε την παραβολή του καλού Σαμαρείτη. Και το μέτρο εκείνο που αποθάρρυνε τους ληστές, ήταν το μεγάλο πλήθος των συνταξιδιωτών. Ας θυμηθούμε εδώ τα καραβάνια των πιονιέρων ευρωπαίων αποίκων που διέσχιζαν τις άγνωστες περιοχές της Βόρειας Αμερικής, για να βρουν μια καλή γη να εγκατασταθούν και μια καλύτερη τύχη απ’ αυτήν που δοκίμασαν στις πατρίδες τους. Αυτοί μαζεύονταν πολλοί και απάρτιζαν το καραβάνι κυρίως για τον κίνδυνο των ινδιάνων, όχι βέβαια των φιλήσυχων, αλλά των αιμοβόρων που σκότωναν και λήστευαν. Το ίδιο έκαναν και οι ληστές, όχι μόνο στην αρχαιότητα αλλά μέχρι και τις μέρες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Έπρεπε λοιπόν οι μάγοι στο ταξίδι να είναι όσο γίνεται περισσότεροι γι ασφάλεια. Ο Ηρόδοτος μας παραδίδει ότι ένα ολόκληρο γένος (μεγάλο σόι) των Μήδων λέγονταν μάγοι («ἔστι δὲ Μήδων τοσάδε γένεα· Βοῦσαι, Παρητακηνοί, Στρούχατες, Ἀριζαντοί, Βούδιοι, Μάγοι.», Ιστορίαι, 1,101,1). Για ν’ αποκλείσουμε όμως το ενδεχόμενο το γένος αυτό να φέρει συμπτωματικά τ’ όνομα μάγοι – οπότε η λέξη πρέπει να γραφτεί με κεφαλαίο το Μ (Μάγοι) –, βρήκαμε 3 παραπομπές του Ηρόδοτου όπου φαίνεται ότι μόνο κάποια μερίδα της φυλής αυτής είχαν μαγικές (= μαντικές) ασχολίες. Τις παραθέτουμε:

«ὑπερθέμενος δὲ τῶν μάγων τοῖσι ὀνειροπόλοισι τὸ ἐνύπνιον,», Ιστορίαι, 1,107,1.

«ἐκ γάρ οἱ τῆς ὄψιος τῶν μάγων οἱ ὀνειροπόλοι ἐσήμαινον ὅτι μέλλοι …», Ιστορίαι, 1,108,2.

«Κύρου δὲ πέρι βουλεύων ἐκάλεε τοὺς αὐτοὺς τῶν μάγων οἳ τὸ ἐνύπνιόν οἱ ταύτῃ ἔκριναν.», Ιστορίαι, 1,120,1.

Βλέπουμε λοιπόν παραπάνω τον Ηρόδοτο να εκφράζεται μόνο για μια μερίδα του γένους των Μάγων που είναι ονειροπόλοι, δηλ. ονειροκρίτες.

Ο Διόδωρος Σικελιώτης (80 – 20 π.Χ.) μας πληροφορεί για μια τάξη Χαλδαίων παρόμοια με ιερείς που επιδίδονται στην αστρολογία και στη μαντική, χωρίς όμως να τους ονομάζει μάγους. Αναφέρει επίσης κι έναν πέρση ονόματι Αρβάκη του ίδιου είδους (Ιστορική Βιβλιοθήκη, 2,29).

Ο δε Ξενοφών μας παραδίδει ότι οι ιερείς στην αυλή του Κύρου λέγονταν μάγοι, και αυτοί υποδείκνυαν στον Κύρο σε ποιους θεούς πρέπει να θυσιάζει :

«καὶ τότε πρῶτον κατεστάθησαν οἱ μάγοι …ὑμνεῖν τε ἀεὶ ἅμα τῇ ἡμέρᾳ τοὺς θεοὺς καὶ θύειν ἀν’ ἑκάστην ἡμέραν οἷς οἱ μάγοι θεοῖς εἴποιεν. οὕτω δὴ τὰ τότε κατασταθέντα ἔτι καὶ νῦν διαμένει παρὰ τῷ ἀεὶ ὄντι βασιλεῖ.», Κύρου Παιδεία, 8,1,23-24.

Δέον λοιπόν να συμπεράνουμε ότι αρχικά οι Μάγοι ήταν μηδικό γένος, και όταν κάποιοι απ’ αυτούς ασχολήθηκαν με την μαντική και ονειροκρισία, το όνομα μάγοι μεταπήδησε ειδικά σ’ αυτούς. Αργότερα επί Κύρου (560-530) τους βλέπουμε να ασκούν ιερατεία, και όχι μόνο, αλλά να προλέγουν και τους θεούς που πρέπει να τιμώνται κάθε φορά. Έτσι, δεν ήταν απλώς ένα ακόμα ιερατείο όπως συνέβαινε στ’ άλλα έθνη και στην Ελλάδα, όπου η κάθε θεότητα είχε τον ναό και το ιερατείο της αποκλειστικά και σταθερά δικά της, αλλά οι μάγοι του Κύρου ήταν ένα εθνικό υπερ-ιερατείο των Περσών που επέβαλλε κατά την κρίση του διάφορους θεούς, τους οποίους άλλαζε όποτε ήθελε! Κι αυτό βέβαια δείχνει ότι η επιρροή τους ήταν πολύ μεγαλύτερη απ’ τα κοινά ιερατεία. Απ’ τα παραπάνω μπορούμε να υποθέσουμε βάσιμα, ότι οι μάγοι της Γέννησης ήταν ένα είδος ευγενών-αρχόντων με ιερατική ιδιότητα και με μεγάλη έφεση στην επιστήμη ειδικά της αστρονομίας. Συνδύαζε δηλ. την αρχοντιά, ιερατική ιδιότητα και επιστήμη, και γι αυτό απήλαυνε μεγάλο σεβασμό. Δικαίως χαρακτηρίστηκαν ως σοφοί της εποχής τους.

Το γεγονός ότι ο Ματθαίος τους αναφέρει χωρίς αριθμό, ενισχύει το συμπέρασμα ότι ήταν μια μεγάλη ομάδα που συνδέονταν μεταξύ τους όχι μόνο με δεσμούς συνεργασίας πάνω στο ίδιο αντικείμενο, αυτό της αστρονομίας ή αστρολογίας όπως την έλεγαν τότε, αλλά και με δεσμούς φιλίας. Αυτοί λοιπόν ένωσαν τότε την επιστημονική και την θρησκευτική ιδεολογία τους, η οποία τότε κατευθύνθηκε απ’ τον Θεό προς ένα και μοναδικό επίκεντρο: τον βασιλιά των Ιουδαίων που γεννάται! Παράτησαν τότε όλους τους άλλους θεούς – που δεν τους είχαν και σε μεγάλη εκτίμηση αφού τους άλλαζαν όποτε ήθελαν – και κατόπιν ένωσαν τις δυνάμεις τους για το ταξίδι απ’ τη μια, και την οικονομική τους επιφάνεια για τα δώρα απ’ την άλλη, για τα οποία δώρα αποφάσισαν να είναι λίγα μεν και αντιπροσωπευτικά, πρακτικά δε με μικρό όγκο και πανάκριβα! Πιστεύουμε λοιπόν πως ήταν τουλάχιστον 10-20, μόνο οι μάγοι. Για ένα όμως τόσο θαυμαστό ταξίδι με τέτοιο πνευματικό σκοπό, νομίζω πως είναι ευνόητο να υποθέσουμε ότι οι μάγοι πήραν και τις οικογένειές τους, διότι όλα τα μέλη μιας οικογένειας μάγου-αστρολόγου θα ήθελε να δει αυτόν τον μεγάλο βασιλιά για τον οποίο συμβαίνει το πρωτόφαντο στην ιστορία αστρονομικό γεγονός, αυτό της εμφάνισης ολόκληρου αστέρα.

Αν τώρα υπολογίσουμε τις προμήθειες για ένα τόσο μεγάλο ταξίδι, δεν θα επαρκούσαν μόνο τα ζώα ίππευσης και τα φορτηγά ζώα, αλλά θα χρειάζονταν οπωσδήποτε άμαξες που θα ενισχύονταν με το αντίστοιχο υπηρετικό προσωπικό. Ξαναλέμε ότι οι μάγοι δεν ήταν απλώς αστρολόγοι, αλλά και άρχοντες με μια σεβαστή οικονομική επιφάνεια, η οποία να δικαιολογεί όχι μόνο αυτό το μεγάλο και δαπανηρό ταξίδι, αλλά και τα πανάκριβα δώρα που πρόσφεραν στο μικρό Χριστό. Και στην όλη συνοδεία θα χρειάζονταν και κάποιοι σωματοφύλακες, οπλισμένοι κι εμπειροπόλεμοι, για να ενισχύσουν την άμυνα και να ηγηθούν ικανότερα και πιο αποτελεσματικά σε περίπτωση σύγκρουσης με ληστές. Πρέπει λοιπόν να προσθέσουμε άλλους 1-2 υπηρέτες για τον κάθε μάγο και την οικογένειά του, και στο σύνολο μερικούς σωματοφύλακες. Όλα τα παραπάνω μας δίνουν έναν αριθμό 80-100 ατόμων κι ένα μεγάλο καραβάνι από 15-25 άμαξες. Ο υπολογισμός μας ενισχύεται απ’ τον λόγο του ευαγγελιστή: «ἀκούσας δὲ Ἡρῴδης ὁ βασιλεὺς ἐταράχθη καὶ πᾶσα Ἱεροσόλυμα μετ' αὐτοῦ», Μθ 2,3.

Για να ταραχθεί επομένως ολόκληρη πόλη με πληθυσμό 100.000 κατοίκων, δεν θα μπορούσε το καραβάνι των μάγων που έφτασε κι έστειλε αμέσως αντιπροσώπους σε όλους τους κεντρικούς δρόμους της πόλης ρωτώντας για τον γεννηθέντα βασιλιά, να είναι μικρότερο απ’ αυτό που μετριοπαθώς υπολογίσαμε.

Ας έρθουμε τώρα να υπολογίσουμε τον χρόνο του ταξιδιού. Είναι νομίζω εύκολο να υποθέσουμε ότι ένα ταξίδι με άμαξες και μάλιστα στους αμαξιτούς μεν αλλά πρωτόγονους δρόμους γεμάτους σκόνη σ’ εκείνα τα ξηρά μέρη, πρέπει να έχει μαζί με τα διαλείμματα μια μέση ταχύτητα 30-50 χλμ. την ημέρα. Αυτό μας δίνει σύνολο ταξιδιού χωρίς καθυστερήσεις 2-3 μήνες. Αν όμως σκεφτούμε πιο ρεαλιστικά και βάλουμε καθυστερήσεις λόγω έκτακτων βλαβών στις άμαξες, ανεφοδιασμό τροφής σε μεγάλους σταθμούς, και μακρά διαλείμματα ξεκούρασης που χρειάζονταν για ένα μακρύ ταξίδι, ειδικά όταν βρίσκονταν σε παραποτάμιες ή παραλίμνιες περιοχές για ανεφοδιασμό νερού που ήταν το πιο αναγκαίο αγαθό προς πόση και καθαριότητα, τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τα ζώα, τότε θα πρέπει το ταξίδι να κράτησε 4-5 μήνες.

Πριν το ταξίδι όμως χρειάζονταν η προετοιμασία του. Τροφές, αποσκευές για ρούχα και άλλα αντικείμενα απαραίτητα όπως εργαλεία, χάρτες, χρήματα. Οι άμαξες έπρεπε να συντηρηθούν και να ελεγχθούν καλά για τυχόν επισκευές και βελτιώσεις, τα ζώα έπρεπε να είναι νεαρά σε άριστη φυσική κατάσταση, και να εξασφαλιστεί το ανθρώπινο δυναμικό που ήταν απαραίτητο για να τους συνοδέψει. Νομίζω πως ένας μήνας τουλάχιστον χρειάζονταν για την προετοιμασία.

Μας μένει ακόμη κάτι για να υπολογίσουμε. Ο χρόνος που μεσολάβησε απ’ την ώρα που εμφανίστηκε το αστέρι στην πατρίδα τους, στην ανατολή, μέχρι την ώρα που αποφασίστηκε το ταξίδι. Αυτό είναι το πιο δύσκολο σημείο, αλλ’ αξίζει να κάνουμε μια προσπάθεια. Όταν λοιπόν οι μάγοι αντίκρισαν για πρώτη φορά το αστέρι, προσπαθούσαν να καταλάβουν ποιο γνωστό αστέρι είναι. Κι εδώ τώρα θα πρέπει αναγκαστικά και πριν τα ΜΕΡΗ Γ΄-Ε΄ (όπου κυρίως ασχολούμαστε με το αστέρι) να κάνουμε μια έκτακτη και μικρή αστρονομική ανάλυση, χάριν της ακολουθίας της ιστορίας που εδώ θέλουμε να περιγράψουμε.

Οι μάγοι και το αστέρι

Οι περισσότεροι ερευνητές κι ερμηνευτές, αν όχι όλοι, θέλουν το αστέρι να είναι εκτάκτως λαμπρό ή και μεγάλο, νομίζοντας έτσι ότι δικαιολογούν καλύτερα την ερμηνεία του παράξενου αυτού και υπερφυσικού φαινομένου, ή του σπάνιου (για εκείνους τους αστρονόμους που το θεωρούν μη υπερφυσικό). Όμως ξαναλέμε εδώ ότι, επειδή η μόνη πηγή που έχουμε είναι ο ευαγγελιστής Ματθαίος, η μόνη σωστή προσέγγιση στην ερμηνεία του άστρου ξεκινάει απ’ την απόλυτη προσοχή στα λόγια του Ευαγγελίου. Το Ευαγγέλιο λοιπόν δεν μιλάει για μεγάλη λάμψη του άστρου ή άλλο ιδιαίτερα εξέχον χαρακτηριστικό του που είναι δυνατόν να φανεί με γυμνό μάτι στον νυχτερινό ουρανό. Εδώ συμφωνούν και οι Τρεμπέλας (όπως παραπάνω, σελ. 44-45) και D. Collins (The Star of Bethlehem, Αγγλία 2012, googlebook).

[Το ότι φαίνεται και την ημέρα θα το σχολιάσουμε στο ΜΕΡΟΣ Ε΄]. Το παράξενο του άστρου δεν είναι δυνατόν να το αντιληφθεί ο απλός κόσμος, όχι επειδή δεν φαίνεται σ’ αυτούς, αλλά επειδή μόνο οι επιστήμονες αστρολόγοι που γνώριζαν τις θέσεις των αστέρων και αστερισμών, και είχαν ήδη από αιώνες κατασκευασμένους χάρτες του ουρανού, μπορούσαν να το ξεχωρίσουν.

Για να γίνουμε περισσότερο κατανοητοί ας υποθέσουμε την εξής εικόνα: φανταστείτε ότι κοιτάζετε τον ουρανό σε μια καθαρή από νέφη και υγρασία (όσο καθαρή μπορεί να είναι), και άρα ξάστερη νύχτα. Καθώς παρατηρείτε λοιπόν όλο τον ουράνιο θόλο, βλέπετε πολλά αστέρια, άπειρα θα λέγαμε, άλλα περισσότερο λαμπερά και άλλα λιγότερο. Μέχρι εδώ δεν υπάρχει τίποτα το παράξενο, έτσι δεν είναι; Φανταστείτε τώρα έναν αστρονόμο που κάθεται μπροστά στο φακό του τηλεσκοπίου του την ίδια εκείνη στιγμή που παρατηρείτε κι εσείς, και καθώς αυτός είναι επικεντρωμένος σε μια συγκεκριμένη περιοχή – οι αστρονόμοι συχνά παρατηρούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ακόμα και για χρόνια, την ίδια περιοχή του ουρανού – ξαφνικά διαπιστώνει ότι εκεί που έπρεπε να υπάρχει κενός χώρος, δηλ. σκοτεινός, λάμπει ένα αστέρι, και μάλιστα λάμπει με αρκετή ένταση, όσο ας πούμε λάμπουν μερικά δυνατά αστέρια, όπως τα Σείριος και Βασιλίσκος. Αν τελικά η παρατήρηση του αστρονόμου αυτού αποδειχτεί σωστή, δηλ. σύμφωνη με τα δεδομένα των αστρονομικών χαρτών που λένε ότι σ’ αυτό το σημείο δεν έπρεπε να υπάρχει τίποτα, μπορείτε να φανταστείτε τι έχει να γίνει τις επόμενες μέρες; Να σας πω: όλα τα τηλεσκόπια του κόσμου θα στοχεύσουν στο σημείο εκείνο, και όλοι οι αστρονόμοι γεμάτοι δέος θα προσπαθούν να διαλευκάνουν το έκτακτο φαινόμενο του νέου αστέρα. Και το πιθανότερο είναι, αυτός να είναι ένας καινοφανής που εξερράγη και για αυτό έγινε ορατός με καλή λάμψη, ενώ η κανονική του λάμψη λόγω της μακρινής του απόστασης δεν γινόταν προηγουμένως ορατή με τα υπάρχοντα τηλεσκόπια.

Καταλάβατε τώρα την διαφορά της δικής σας παρατήρησης απ’ αυτήν των αστρονόμων; Εσείς δεν πήρατε χαμπάρι για το έκτακτο αυτό αστρονομικό γεγονός παρόλο που το κοιτάξατε, και θα το μάθετε απ’ τις επιστημονικές ανακοινώσεις που θα γίνουν αργότερα. Κάτι ανάλογο συνέβη τότε και με το αστέρι των μάγων. Εδώ τώρα κάποιος μπορεί να παρατηρήσει: «Μα οι αρχαίοι δεν είχαν τηλεσκόπια, και έβλεπαν τον ουρανό όπως τον έβλεπε και ο απλός κόσμος.». Απάντηση: Σωστά, όμως είχαν τα έμπειρα μάτια των επιστημόνων που η δουλειά τους ήταν να παρατηρούν καθημερινά και επί ώρες τον ουρανό. Και είχαν τους χάρτες όπως είπαμε, με τους οποίους μπορούσαν να επαληθεύσουν ανά πάσα στιγμή τις θέσεις των άστρων και των αστερισμών, όπως ακριβώς και οι σημερινοί επιστήμονες. Η διαφορά με τους αρχαίους αστρολόγους ήταν ότι σήμερα οι χάρτες περιέχουν πολλά περισσότερα αστέρια λόγω των τηλεσκοπίων. Και τα τηλεσκόπια συνεχώς βελτιώνονται στο οπτικό βεληνεκές τους, και άρα συνεχώς εμπλουτίζουν τους χάρτες με νέα αστέρια, τα οποία προηγουμένως δεν ήταν δυνατόν να φανούν. Παρόλη όμως την οπτική «φτώχεια» των αρχαίων επιστημόνων, οι αστέρες που περιέχονταν στους αστρονομικούς χάρτες τους ήταν αποτυπωμένοι με μεγάλη ακρίβεια. Και αυτή η ακρίβεια επαληθεύονταν συνεχώς και για αιώνες στην αρχαιότητα. Επομένως μπορούσαν να παρατηρήσουν ένα νεοφανές αστέρι (που είχε δυνατή μεν λάμψη, αλλ’ απολύτως φυσιολογική για λαμπερά αστέρια), εκεί που δεν έπρεπε να υπάρχει τίποτα! Και το κυριότερο: το αστέρι αυτό ήταν ακίνητο! Αυτό ήταν και το πιο παράξενο στο αστέρι μας! Και φυσικά, αυτή του την ακινησία δεν θα μπορούσε ποτέ να την καταλάβει ένα άπειρο μάτι. Κι εδώ αξίζει να θυμηθούμε μια παροιμία: «Άλλα τα μάτια του λαγού και άλλα της κουκουβάγιας.».

Όταν όμως με παρατήρηση μιας μόνο μέρας ή μάλλον μιας μόνο νύχτας αντιλήφθηκαν ότι το αστέρι δεν κινείται, τότε κατάλαβαν ότι δεν πρόκειται για συνηθισμένο αστέρι. Για να σιγουρευτούν ότι δεν τους γελούν τα μάτια τους (!), άφησαν να περάσουν μερικές μέρες. Πράγματι, το αστέρι δεν κινούνταν όπως κινούνται όλοι οι απλανείς αστέρες, δηλ. κάνοντας κύκλο γύρω απ’ το σημείο που κατέχει το κέντρο του κύκλου των απλανών και που αποτελεί την προέκταση του νοητού άξονα περιστροφής της γης. Σήμερα το κέντρο αυτού του κύκλου κατέχει ο Πολικός αστέρας (Polaris), αλλά τότε το κέντρο αυτό ήταν ανάμεσα σε 2 αστέρια, τα β και γ του αστερισμού της Μικρής Άρκτου [λέμε περισσότερα στο ΜΕΡΟΣ Γ΄]. Το αστέρι των μάγων έμενε ακίνητο κι έδειχνε σταθερά μια διεύθυνση: δυτικά! Πιθανολογώ ότι βρίσκονταν σε πλάγια θέση, δηλ. αρκετά μακριά απ’ την κατακόρυφο, αλλά όχι και πολύ πλάγια ώστε να νομίσουν ότι δεν είναι άστρο αλλά κάτι άλλο, π.χ. κομήτης, διότι οι κομήτες μερικές φορές κατεβαίνουν αρκετά χαμηλά στον ορίζοντα. Έτσι πιστεύω ότι η κλίση του ήταν σταθερά γύρω στις 35-45 μοίρες.

Οι μάγοι σίγουρα θα θέλησαν πρώτα να ξεκαθαρίσουν ότι δεν πρόκειται για κάποιο προσωρινό μετεωρολογικό φαινόμενο. Οι μέρες όμως περνούσαν και το αστέρι στέκονταν εκεί, προς μεγάλο θαυμασμό των μάγων, καθώς σε όλα τα επιστημονικά βιβλία τους και σε άλλα που έψαξαν σε μεγάλες βιβλιοθήκες πόλεων της πατρίδας τους, δεν βρήκαν τίποτα σχετικό. Ούτε και κάποια άλλη πληροφορία που να μπορούσε να διαφωτίσει το πρωτοφανές αυτό φαινόμενο από άλλους γειτονικούς ή μακρινούς επιστήμονες με τους οποίους σίγουρα θ’ αντάλλαξαν επιστολές. Θα πρέπει να πέρασαν μερικοί μήνες και δεν υπήρχε η παραμικρή εξήγηση, ενώ το άστρο συνέχιζε να τους χαμογελά απ’ την ακίνητη θέση του! [Εδώ πρέπει να πούμε ότι το άστρο δεν φαίνονταν την ημέρα όλο αυτό το αρχικό διάστημα. Φάνηκε την ημέρα μόνο κατά το πολύ σύντομο διάστημα του ταξιδιού από Ιερουσαλήμ προς Βηθλεέμ. Λεπτομέρειες γι αυτό θα δούμε στο ΜΕΡΟΣ Ε΄.]

Και τότε ήρθε ο πρώτος χρηματισμός απ’ τον Θεό: «το άστρο είναι σημάδι του Θεού και δείχνει ότι έφτασε ο καιρός όπου ο αναμενόμενος βασιλιάς των Ιουδαίων γεννάται. Πηγαίνετε λοιπόν να τον προσκυνήσετε!». Ο χρηματισμός θα πρέπει να έγινε ταυτόχρονα σε πολλούς μάγους, και η αλήθεια ήταν υπεράνω κάθε αμφιβολίας. Χαρά, δέος και αγωνία, θα πρέπει να δοκίμασαν οι μάγοι, μετά τον χρηματισμό. Τους μίλησε ο Θεός! Και τους αξίωσε για μια μεγάλη αποστολή! Και πόσο μεγάλος μπορεί να ήταν αυτός ο βασιλιάς για να εμφανιστεί ένα άστρο προς τιμήν Του, κάτι που ήξεραν ότι δεν ξανάγινε; Και αυτοί θα είχαν την τιμή να τον δουν! Αντιλαμβάνεστε την μεγάλη ψυχολογική αλλά και χαρούμενη αναστάτωση γι αυτούς; Αμέσως άρχισαν να καταστρώνουν τις ετοιμασίες του ταξιδιού.

Συνολικά λοιπόν ο χρόνος που χρειάστηκαν οι μάγοι να φτάσουν στην Ιουδαία απ’ την ώρα της εμφάνισης του άστρου, ήταν: 3-4 μήνες της αρχικής εμφάνισης του άστρου, + 1-2 μήνες προετοιμασίας + 4-5 μήνες ταξιδιού = 10-11 μήνες. Κι επειδή τα υπολογίσαμε όλα πολύ μετριοπαθώς, δεν θα ήταν καθόλου άτοπο να πούμε ότι ο συνολικός χρόνος όλων των παραπάνω έφτανε τους 13-14 μήνες.

Μάγοι & Ηρώδης, Σφαγή νηπίων, Φυγή στην Αίγυπτο, Σαραντισμός – Χρονική σύνδεση των γεγονότων

Όταν λοιπόν έφτασαν οι μάγοι στον Ηρώδη, του είπαν ότι όλα ξεκίνησαν πριν 14 μήνες. Ο Ηρώδης το κράτησε αυτό και ξεπροβόδισε τους μάγους που θα πήγαιναν τώρα νότια προς τη Βηθλεέμ. Μετά, και αφού οι μάγοι εκτέλεσαν την αποστολή τους, πήραν τον δρόμο της επιστροφής στην πατρίδα τους ακολουθώντας τον δεύτερο χρηματισμό, αυτόν που αναφέρει ο Ματθαίος (2,12), ενώ ο Ηρώδης ακόμα περιμένει τους μάγους. Μετά 10 μέρες ο Ηρώδης αντιλαμβάνεται ότι οι μάγοι τον κορόιδεψαν, καθώς δεν είναι δυνατόν να χρειάζονται οι μάγοι παραπάνω από 1 εβδομάδα για να βρουν το Παιδί, να το προσκυνήσουν, να ξεκουραστούν, ν’ ανεφοδιαστούν και να γυρίσουν, διότι η Βηθλεέμ είναι μόλις 10 χιλιόμετρα μακριά! Εξοργισμένος λοιπόν, και καθώς συνολικά έχουν περάσει 15 μήνες (στρόγγυλα) σύμφωνα με την πληροφορία των μάγων – που του είπαν ότι όλα άρχισαν πριν 14 περίπου μήνες –, στέλνει μονάδες στρατιωτών στη Βηθλεέμ και στα γύρω χωριά με σαφείς εντολές: σκοτώστε τα παιδιά που είναι κάτω των 2 ετών (Μθ 2,16)!

Τώρα μπορεί να ρωτήσει κάποιος: γιατί διέταξε να σφαχτούν τα παιδιά μέχρι 2 ετών, αφού ο χρόνος που υπολογίσαμε ήταν βαριά βαριά 15 μήνες; Απάντηση: Για ελάτε στη θέση του Ηρώδη του σφαγέα που έσφαξε πολλούς μέχρι τότε, μέχρι και 3 απ’ γιους του, φοβούμενος ότι θα του έπαιρναν την βασιλεία! Λέτε πως ένα τέτοιο άτομο θα λυπηθεί να στρογγυλέψει τον χρόνο του Παιδιού στα 2 έτη προκειμένου να είναι σίγουρος ότι δεν έγινε κάποιο λάθος στον υπολογισμό των μάγων και το παιδί είναι μερικούς μήνες μεγαλύτερο; Πιστεύουμε λοιπόν ότι, όπως ο Ηρώδης δεν λυπάται τ’ αθώα παιδιά που θα σφάξει, έτσι δεν λυπάται να στρογγυλέψει προς τα πάνω σε ακέραιο έτος την ηλικία του παιδιού. Αυτό ακριβώς λέει και ο Χρυσόστομος για την στρογγύλευση προς τα πάνω του χρόνου της ηλικίας: «Εἰ δὲ ἀπὸ διετοῦς ἀναιρεῖ καὶ κατωτέρω, μὴ θαυμάσωμεν· ὁ γὰρ θυμὸς καὶ τὸ δέος ὑπὲρ πλείονος ἀσφαλείας καὶ πλείονα προσετίθει χρόνον, ὥστε μηδένα διαφυγεῖν.», PG 57,76.

Έπειτα, αν προσέξουμε καλά τα λόγια του ευαγγελιστή, θα δούμε ότι δεν λέει ότι το Παιδί ήταν 2 ετών, ούτε ότι οι μάγοι του είπαν την ηλικία του Παιδιού, αλλά λέει ότι ο Ηρώδης υπολόγισε τον χρόνο σύμφωνα με αυτά που του είπαν οι μάγοι: «ἀποστείλας ἀνεῖλεν πάντας τοὺς παῖδας τοὺς ἐν Βηθλέεμ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω, κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἠκρίβωσεν παρὰ τῶν μάγων.». Εξάλλου, οι μάγοι δεν γνώριζαν την ακριβή ηλικία του Παιδιού πριν το συναντήσουν και το δουν.

Ο Ηρώδης έκανε βέβαια κι άλλο λάθος. Μη μπορώντας να ερμηνεύσει σωστά την προφητεία του Μιχαία – τόσο αυτός όσο και οι θεολόγοι σύμβουλοι που είχε, διότι αυτοί αν είχαν πιστέψει την προφητεία έπρεπε ν’ ακολουθήσουν τους μάγους –, δεν κατάλαβε ότι ο αστέρας των μάγων δεν εμφανίστηκε στη Γέννηση αλλά πολύ καιρό πριν, ενώ το Παιδί μόλις τώρα είχε γεννηθεί. Ο πρώτος απ’ τους πατέρες που έχει αυτήν την άποψη και συμφωνούμε μαζί του, είναι ο Ιωάννης Χρυσόστομος, που λέει:

«Οὗτοι δὲ οὔτε ὠδινούσῃ τῇ μητρὶ παρῆσαν, οὔτε τὸν καιρὸν ἔγνωσαν, καθ’ ὃν ἐτέχθη, οὔτε ἐντεῦθεν λαβόντες τὴν ἀρχὴν, συνέθηκαν ἀπὸ τῆς τῶν ἄστρων κινήσεως τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι· ἀλλ’ ἀντιστρόφως, ἀστέρα πρὸ πολλοῦ τοῦ χρόνου θεασάμενοι φανέντα ἐπὶ τῆς αὐτῶν χώρας, ἔρχονται ὀψόμενοι τὸν τεχθέντα· … Τί δὲ ὅλως καὶ προσεκύνουν ἐν σπαργάνοις ὄντα;», PG 57,63.

Μετάφραση. «Αυτοί (οι μάγοι) λοιπόν ούτε την μητέρα βρήκαν να έχει πόνους τοκετού, ούτε γνώριζαν τον ακριβή χρόνο που γεννήθηκε, ούτε παίρνοντας την αρχή από εδώ, μπόρεσαν να συνθέσουν τα μέλλοντα να συμβούν μέσω της κίνησης των άστρων. Αλλ’ αντιστρόφως, είδαν τον αστέρα να εμφανίζεται στη χώρα τους προ πολλού χρόνου, κι έρχονται να δουν τον γεννηθέντα. … Πώς λοιπόν συμβαίνει και τον προσκυνούν όντα στα σπάργανα;».

Αλλ’ αυτό δεν πείραζε καθόλου τον σφαγέα Ηρώδη, καθώς θα μπορούσε να σφάξει και όλα τα παιδιά της Βηθλεέμ που ήταν κάτω των 20 ετών αν η πληροφορία που έπαιρνε έλεγε ότι το Παιδί ήταν τότε γύρω στα 15! Πιστεύετε ότι θα καθόταν να υπολογίσει την ηλικία με λεπτομέρεια; Σε καμιά περίπτωση (για ένα τέτοιο αιμοβόρο άτομο)!

Ειπώθηκε επίσης η άποψη απ’ τους περισσότερους ερευνητές αστρονόμους ότι ο Χριστός γεννήθηκε 2 χρόνια περίπου πριν τον θάνατο του Ηρώδη, και ότι ο τελευταίος πέθανε την εποχή της άνοιξης (Μάρτιο με Απρίλιο), βασιζόμενοι στα λεγόμενα του Ιώσηπου. Άρα λένε, ο Χριστός γεννήθηκε την άνοιξη. Την μαρτυρία όμως του Ιώσηπου θα την δούμε πιο κάτω και θα την αξιολογήσουμε επίσης, διότι διαφωνούμε με την εποχή που αναφέρει.

Ο Ευσέβιος Καισαρείας ξεχωρίζει τον χρόνο της Γέννησης απ’ τον χρόνο της επίσκεψης των μάγων που έγινε μετά 2 χρόνια, όπως λέει, βασιζόμενος στη διήγηση του Λουκά για την περιτομή του οχταήμερου Ιησού που έγινε στα Ιεροσόλυμα (!) διότι προφανώς δεν πρόσεξε καλά το Ευαγγέλιο του Λουκά και την αντίστοιχη μωσαϊκή διάταξη για την περιτομή [και ο Κ. Ζαγγανάς κάνει λάθος για την περιτομή που νομίζει ότι γίνεται στο Ναό (Οι διηγήσεις για την Γέννηση του Ιησού Χριστού στα Ευαγγέλια και η αποτύπωσή τους σε σύγχρονα ομιλητικά κείμενα, Μεταπτυχιακό, Θεσ/νίκη 2016, σελ. 117), και θα το δούμε αυτό αναλυτικά παρακάτω]. Παράλληλα, θεωρεί ότι το αστέρι φάνηκε στους μάγους μόλις ο Χριστός γεννήθηκε. Έτσι λοιπόν, προχωράει στο σκεπτικό ότι ήταν αδύνατο για τους μάγους να πραγματοποίησαν το ταξίδι τους απ’ την μακρινή ανατολή μέσα σε 8 μέρες. Και καταλήγει στο λάθος συμπέρασμα ότι η άγια οικογένεια επανήλθε στην Βηθλεέμ 2 χρόνια μετά τη Γέννηση, οπότε και δέχτηκε την επίσκεψη των μάγων (PG 22,933-936). Έτσι, θα πει χαρακτηριστικά: «καὶ ἦν εἰκὸς οὐ μόνον δεύτερον, ἀλλά καὶ πλειστάκις ἐπιφοιτᾶν αὐτοὺς τῶ τόπω, μνήμης τοῦ παραδόξου χάριν», δηλ. ξαναβρέθηκαν 2η φορά στη Βηθλεέμ για να θυμηθούν τα τότε παράξενα συμβάντα! Παρακάτω θα διορθώσει (ή θα συμπληρώσει) με τη φράση «ὥστε σχολῆς οὕσης ἐν τῆ Βηθλεέμ, …», εννοώντας ότι επανήλθαν μετά 2 χρόνια, λόγω αργίας από ασχολίες!

Μερικές δεκαετίες αργότερα ο Επιφάνειος Κύπρου σχεδόν αντιγράφει τον Ευσέβιο, λέγοντας και αυτός ότι, όταν ήρθαν οι μάγοι ο Χριστός ήταν 2 ετών. Έτσι, λέει ότι η αγία οικογένεια ξαναγύρισε στη Βηθλεέμ μετά 2 χρόνια για να θυμηθεί τα τότε συμβάντα! Και τότε συνέβη η συγκυρία να έρθουν οι μάγοι! Χαρακτηρίζει μάλιστα την επάνοδο στη Βηθλεέμ ως πανήγυρη (Ἐρχόμενοι δὲ, ὥς εἰπεῖν, μνήμης ἕνεκα τῶν ἐκεῖ γεγενημένων, τοῦ πρώτου ἐνιαυτοῦ τελεσθέντος καὶ τοῦ δευτέρου πληρωθέντος ἦλθον οἱ γονεῖς ἐκεῖσε ἀπὸ τῆς Ναζαρὲτ ὡς εἰς τὴν πανήγυριν ταύτην. διὸ καὶ ἡ ἔλευσις τῶν μάγων γεγένηται κατὰ τὴν τοιαύτην συγκυρίαν, PG 41,901-905)! Αρκετοί νεότεροι ερμηνευτές δέχονται για το Παιδί την ηλικία των 2 ετών, ή λίγο μικρότερο καθώς διήγε το 2ο έτος: Γ. Δέρβος (Ερμηνεία των Ευαγγελίων, των αναφερομένων εις την γενεαλογίαν, διδασκαλίαν, τα Πάθη και την Ανάστασιν του Ιησού Χριστού, Αθήνα 1889, σελ. 22), Δαμαλάς (όπως παραπάνω, σελ. 223), Τρεμπέλας (όπως παραπάνω, σελ. 53), B. Στογιάννος (Ερμηνευτικά μελετήματα, Θεσ/νίκη 1988, σελ. 604) και Collins (όπως παραπάνω).

Οφείλουμε να πούμε πάντως ότι οι 2 ως άνω πατέρες κατέληξαν σ’ αυτό το ευρηματικό σενάριο, διότι προσπαθούν να συμβιβάσουν την διήγηση των 2 ευαγγελιστών. Μάλιστα ο Επιφάνειος δίνει απολογητικό ύφος στο επιχείρημά του, και κατονομάζει κάποιους έλληνες φιλοσόφους, τους Πορφύριο, Κέλσο και κάποιον ιουδαίο Φιλοσαββάτιο, οι οποίοι κατηγορούν τους ευαγγελιστές Ματθαίο και Λουκά για ασυμφωνία (κατὰ τῆς εὐαγγελικῆς πραγματείας διεξιόντες ἀνατροπὴν τῶν ἁγίων εὐαγγελιστῶν κατηγοροῦσι, PG 41,901), ως προς τον χρόνο που συνέβησαν τα γεγονότα της Γέννησης, Περιτομής και Σαραντισμού. Για το ίδιο θέμα, έχουμε ακόμη και σύγχρονους θεολόγους που βρίσκουν ασυμφωνίες, ακόμη και ανακρίβειες, στις διηγήσεις των ευαγγελιστών με κύριο εκπρόσωπο τον καθολικό ιερέα R.E. Brown (θα τον δούμε πιο αναλυτικά στο ΜΕΡΟΣ Ε΄, Θεολογικό Παράρτημα Β΄). Τα σημεία των ευαγγελιστών που «φαίνονται» να μην συμφωνούν και μπερδεύουν πολλούς στον προσδιορισμό της σειράς των γεγονότων είναι 1) η διήγηση του Λουκά για τον Σαραντισμό, ο οποίος γινόταν με την προσφορά καθιερωμένης θυσίας στο Ναό των Ιεροσολύμων, και 2) ο στίχος του Ματθαίου για τον υπολογισμό της ηλικίας του Παιδιού απ’ τον Ηρώδη, σύμφωνα με τον οποίο διατάζει την σφαγή των 2ετών αγοριών της Βηθλεέμ.

Ο Ευγένιος Βούλγαρις εκθέτει αναλυτικά αυτό το πρόβλημα και διερωτάται:

«Εάν οι μάγοι επισκέφθηκαν και προσκύνησαν τον Ιησού εντός των πρώτων 40 ημερών από της Γεννήσεώς του, τότε δεν εξηγείται πώς τόλμησε ο Ιωσήφ να οδηγήσει την Μητέρα και το Παιδί στον Ναό των Ιεροσολύμων, εφ’ όσον εκεί υπήρχε ο κίνδυνος να γίνει αντιληπτή η παρουσία του Ιησού και οι στρατιώτες του Ηρώδη να Τον φονεύσουν. Αν πάλι η επίσκεψη των μάγων έγινε 2 έτη μετά τη Γέννηση, τότε η Οικογένεια ξαναγύρισε στη Βηθλεέμ για κάποιο άγνωστο λόγο.», Εκατονταετηρίς από Χριστού Σωτήρος η πρώτη, Λειψία 1805. Και συνεχίζοντας, λέει με κάποια επιφύλαξη: «η φράση του Ματθαίου «από διετούς και κατωτέρω» φαίνεται να δίνει μεγαλύτερη πιθανότητα στη δεύτερη γνώμη.».

Και ο αστρονόμος Δ. Σιμόπουλος δεν βρίσκει λογικό να είναι ο Χριστός μερικών μόνο ημερών κατά τον χρόνο επίσκεψης των μάγων, και δίνει 2 επιχειρήματα (σελ. 37-38 του pdf: Οδηγός Παράστασης «Το Άστρο των Χριστουγέννων», Διονύση Σιμόπουλου, διευθυντή του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, Αθήνα, 2006):

1)      Παραθέτει τον ανωτέρω προβληματισμό τον Ευγενίου Βουλγάρεως και την αντίρρηση του καθηγητή θεολογίας Π. Μπρατσιώτη με το ίδιο σκεπτικό (Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Ε΄, αστέρες βιβλικώς, τ. ΣΤ΄, μάγοι) για την επίσκεψη των μάγων πριν τον Σαραντισμό.

2)      Ο Ματθαίος χαρακτηρίζει τον Χριστό παιδίον κατά τον χρόνο επίσκεψης των μάγων (Μθ 2,9 & 11) ενώ ο Λουκάς τον χαρακτηρίζει βρέφος κατά την επίσκεψη των βοσκών (Λκ 2,16). Θεωρεί λοιπόν ότι το παιδίον ήταν αρκετά μεγαλύτερο του βρέφους.

Το 1ο επιχείρημα με το πρόβλημα όπως το εξέθεσε ο Βούλγαρις μπορεί να φαίνεται εύλογο, αλλά δεν είναι αν συνδυάσουμε σωστά τις διηγήσεις των 2 ευαγγελιστών. Και θα το κάνουμε αναλυτικά πιο κάτω. Όσο για το 2ο, ο Σιμόπουλος δεν πρόσεξε ότι ο Λουκάς χαρακτηρίζει παιδίον 2 φορές τον οκταήμερο Ιωάννη Βαπτιστή (Λκ 1,59), και άλλες 3 τον Ιησού, την ίδια νύχτα της Γέννησης (2,17) στις 8 μέρες της ηλικίας Του (Λκ 2,21) και στις 40 μέρες (Λκ 2,27). Και καθώς επισημαίνει ο καθηγητής της θεολογίας Ι. Καραβιδόπουλος, η λέξη παιδίον μπορεί να χαρακτηρίζει από ένα αγέννητο βρέφος ως τον εκατονταετή γέροντα (Η σχετική με την ηλικία ορολογία της Καινής Διαθήκης, Εισηγήσεις Ζ΄ Συνάξεως Ορθόδοξων Βιβλικών Θεολόγων: Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, Προβλήματα μεταφραστικά, ερμηνευτικά, θεολογικά, 1996, σελ. 311-312).

Μια ενδιάμεση άποψη στη χρονική σειρά θέλει την Οικογένεια να επιστρέφει στη Βηθλεέμ μετά τον Σαραντισμό, οπότε και ήρθαν οι μάγοι (Α. Μακράκης, Ερμηνεία του Κατά Ματθαίον, Αθήνα 1973, σελ. 64, A. Jones, The Gospel according to St. Matthew : a text and commentary for students, Λονδίνο 1965, σελ. 51).

Όμως, αν προσέξουμε καλά την διήγηση του Λουκά θα δούμε ότι μετά τον σαραντισμό η οικογένεια επέστρεψε στη Ναζαρέτ, και μάλιστα σημειώνει, στην πόλη τους, (ὑπέστρεψαν εἰς τὴν Γαλιλαίαν εἰς πόλιν ἑαυτῶν Ναζαρέτ, Λκ 2,39). πράγμα που σημαίνει ότι η Ναζαρέτ είχε ήδη γίνει η πόλη της μόνιμης εγκατάστασης της οικογένειας. κι επιπλέον δεν λέει τίποτα για τη Βηθλεέμ. Παράλληλα ο Ματθαίος, αφήνει καλά να εννοηθεί ότι κατά την επιστροφή της οικογένειας απ’ την Αίγυπτο, ο Ιωσήφ δεν είχε αποφασίσει σε ποια περιοχή να εγκατασταθούν, και κατευθύνθηκε στην Γαλιλαία μετά από χρηματισμό! Πώς λοιπόν η οικογένεια μετά τη μόνιμη εγκατάστασή της στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας, θα βρεθεί ξανά στη Βηθλεέμ και θα συναντήσει τους μάγους, και θα φύγει κατόπιν στην Αίγυπτο;

Ένα άλλο στοιχείο που δεν προσέχτηκε απ’ τους ανωτέρω ερμηνευτές, είναι ότι ο Λουκάς δεν λέει ότι η περιτομή έγινε στον Ναό. Διότι για την περιτομή δεν χρειαζόταν να πάει το παιδί στο Ναό. Δεν γράφει κάτι τέτοιο ο Νόμος, παρά μόνο στον καθαρισμό της μητέρας που γινόταν στις 40 μέρες αν είναι αγόρι, ή στις 80 μέρες αν είναι κορίτσι, κι ο οποίος γινόταν με θυσία στη Σκηνή του Μαρτυρίου (Λε κεφ. 12) και αργότερα στον Ναό. Στην περίπτωση του πρωτότοκου αγοριού, γινόταν συγχρόνως με τη θυσία του καθαρισμού της μητέρας και ο αγιασμός του παιδιού (Έξ 34,19-20, Λκ 2,23).

Ένα επιπλέον στοιχείο που δεν προσέχθηκε απ’ τους περισσότερους ερμηνευτές – βρήκαμε μόνο τον Robinson (όπως παραπάνω, σελ. 9-10) να λέει περίπου το ίδιο –, αφορά τον επίμαχο υπολογισμό του Ηρώδη προκειμένου να προβεί στη σφαγή των παιδιών «ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω». Κανένας δεν αναρωτήθηκε ότι εφόσον ο Ηρώδης υπολόγισε τα 2 έτη ως ανώτατη ηλικία για το Παιδί, γιατί να μην απωλέσει τα παιδιά που ήταν κοντά στα 2 ετών, ή έστω αυτά που ήταν ανάμεσα στα 1-2 ετών, αλλά έπρεπε ν’ απωλέσει όλες τις ηλικίες, από τα νεογέννητα μιας ώρας έως εκείνα των 2 ετών. Η απάντηση νομίζω, βγαίνει αβίαστα: διότι δεν ήξερε καθόλου την ηλικία του Παιδιού, και απ’ τους μάγους έμαθε μόνο πότε εμφανίστηκε το αστέρι. Άλλωστε, αυτό δείχνουν και οι φράσεις του Ματθαίου: «ἠκρίβωσεν παρ' αὐτῶν τὸν χρόνον τοῦ φαινομένου ἀστέρος» (Μθ 2,7), «κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἠκρίβωσεν παρὰ τῶν μάγων» (Μθ 2,16). Ο Ματθαίος δεν θα μπορούσε στο σημείο αυτό να είναι πιο αναλυτικός. Ίσως οι μάγοι να είπαν στον Ηρώδη και για τον πρώτο χρηματισμό που δέχτηκαν (αυτόν που δεν αναφέρει ο Ματθαίος), που είναι και το πιο πιθανό. Συνεπώς, ο Ηρώδης θέλησε να εξασφαλίσει όλα τα δυνατά ενδεχόμενα ηλικίας, χωρίς να διστάσει από τυχόν σκέψη ότι έτσι τα βάζει φανερά με τον Θεό. Αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο, καθώς παρόμοια έπραξε και ο Φαραώ πριν 15 αιώνες περίπου όταν έβλεπε τις πληγές που έστελνε ο Θεός στην χώρα του, την μια μετά την άλλη, αλλά δεν έβαζε μυαλό. Παρόμοια έπρατταν και οι φαρισαίοι όταν έβλεπαν τα θαύματα του Χριστού, και συνέχιζαν να Τον κατηγορούν ότι ενεργεί δια του διαβόλου (Βεελζεβούλ, Μθ 12,24. Μκ 3,22. Λκ 11,15). Θεομάχος είναι η λέξη που ταιριάζει σε κάθε τέτοιο αλαζονικό και φιλόδοξο άτομο που νομίζει ότι μπορεί ν’ αντιπαραταχθεί στο Θεό, λέξη που χρησιμοποίησε ο Γαμαλιήλ (Πρξ 5,39).

Θα δούμε στο ΜΕΡΟΣ Β΄ όλη την εξέλιξη των γεγονότων της Γέννησης και ότι δεν υπάρχει καμιά χρονική διαφωνία στους ευαγγελιστές.

Εδώ μας δίνεται η ευκαιρία να κάνουμε μια 1η κριτική στον πολυμαθή Σιαμάκη για την 1η γκάφα του στο θέμα. Ο Σιαμάκης λοιπόν ακολουθεί την άποψη των Ευσεβίου και Επιφανείου, φέρνοντας μάλιστα το επιχείρημα με τη λέξη παιδίον, και λέει:

«Άλλωστε δεν εξηγείται αλλιώς, πως ο Χριστός μετά τη γέννησή Του εξακολουθούσε να είναι κοντά στην Ιερουσαλήμ, και 8 και 40 μέρες για την περιτομή Του και για την αφιέρωσή Του στο Ναό ως άρρενος πρωτοτόκου», Μελέτες, τ. 13, 2013, σελ. 279 ή σελ. 87 του ηλεκτρονικού pdf.

Και λίγο παρακάτω δείχνει τόσο σίγουρος: «Νομίζω ότι σε καμιά περίπτωση η προσκύνηση των μάγων δεν έγινε πριν περάσουν 42-50 μέρες από τη Γέννηση …», σελ. 280 ή 88 του pdf.

Αυτό όμως δεν συμβιβάζεται με την αναφορά του Λουκά που λέει ότι μετά τον σαραντισμό η οικογένεια επέστρεψε στη Ναζαρέτ, και μάλιστα σημειώνει, στην πόλη τους, (ὑπέστρεψαν εἰς τὴν Γαλιλαίαν εἰς πόλιν ἑαυτῶν Ναζαρέτ, Λκ 2,39). πράγμα που σημαίνει ότι η Ναζαρέτ είχε ήδη γίνει η πόλη της μόνιμης εγκατάστασης της οικογένειας. κι επιπλέον δεν λέει τίποτα για τη Βηθλεέμ. Παράλληλα ο Ματθαίος, αφήνει καλά να εννοηθεί ότι κατά την επιστροφή της οικογένειας απ’ την Αίγυπτο, ο Ιωσήφ δεν είχε αποφασίσει σε ποια περιοχή να εγκατασταθούν, και κατευθύνθηκε στην Ναζαρέτ μετά από χρηματισμό! Πώς λοιπόν η οικογένεια μετά τη μόνιμη εγκατάστασή της στη Ναζαρέτ, θα βρεθεί ξανά στη Βηθλεέμ και θα συναντήσει του μάγους, και θα φύγει κατόπιν στην Αίγυπτο; Αν τώρα ρωτήσει κάποιος τον Σιαμάκη πώς συμβιβάζονται αυτά, ασφαλώς ο Σιαμάκης θα … καταπιεί τη γλώσσα του. Κι ούτε πρόσεξε φυσικά τον Ματθαίο που λέει ότι, οι μάγοι ήρθαν «τοῦ Ἰησοῦ γεννηθέντος»!

Εδώ λοιπόν πιάνεται «το έξυπνο πουλί απ’ τη μύτη», καθώς ο Σιαμάκης αποφαίνεται λανθασμένα, τόσο ως προς τη λέξη παιδίον, όπως είδαμε, όσο και στο ότι η περιτομή έπρεπε να γίνει στον Ναό. Αυτός λοιπόν που παριστάνει τον μεγάλο βιβλικό ερμηνευτή κι μελετητή, πέφτει πάλι σε γκάφα. Διότι για την περιτομή δεν χρειαζόταν να πάει το παιδί στο Ναό. Δεν γράφει κάτι τέτοιο ο Νόμος, παρά μόνο στον καθαρισμό της μητέρας που γινόταν στις 40 μέρες αν είναι αγόρι, ή στις 80 μέρες αν είναι κορίτσι, κι ο οποίος γινόταν με θυσία στη Σκηνή του Μαρτυρίου (Λε κεφ. 12) και αργότερα στον Ναό. Στην περίπτωση του πρωτότοκου αγοριού, γινόταν συγχρόνως με τη θυσία του καθαρισμού της μητέρας και ο αγιασμός του παιδιού (Έξ 34,19-20, Λκ 2,23).

Την 2η και χειρότερη γκάφα του Σιαμάκη θα τη δούμε στην ερμηνεία που κάνει για τον αστέρα ΜΕΡΟΣ Δ΄.

Τέλος ν’ αναφέρουμε 2 απίθανες εκδοχές στη χρονολόγηση περί την Γέννηση και ιδίως περί τη σφαγή των νηπίων. Η πρώτη δίνεται από κάποιον Επιφάνειο μοναχό και πρεσβύτερο (11ος αι.). Αυτός καταρχήν λέει ότι οι μάγοι ήρθαν στο Χριστό τη δεύτερη μέρα της Γέννησης, και συμφωνούμε κι εμείς σ’ αυτό. Όμως, μετά δημιουργεί ένα απίθανο σενάριο: μετά τον σαραντισμό ο Ιωσήφ δέχεται τον χρηματισμό και φεύγουν στην Αίγυπτο. Ο Ηρώδης, καθώς ξέχασε τα λόγια των μάγων (τὰ ὑπὸ τών Μάγων λαληθέντα, ἐν λήθη παραδραμών), διατάζει την σφαγή των παιδιών 2 χρόνια μετά (καὶ μετὰ δύο ἔτη τῶν Μάγων, ἐποίησεν ὁ Ἠρώδης τὴν βρεφοκτονίαν)! Και η οικογένεια έμεινε στην Αίγυπτο 5 έτη! (PG 120,201-204).

Μια παρόμοια απίθανη εκδοχή δίνει ο Μελέτιος Μήτρου μητροπολίτης Αθηνών (1677-1614) καθώς ισχυρίζεται χωρίς κανένα ιστορικό ή άλλο επιχείρημα, ότι η Γέννηση έγινε στις 25 Δεκεμβρίου, η Περιτομή στις 1 Ιανουαρίου, δηλ. την 8η μέρα της Γέννησης, και στις 6 Ιανουαρίου, δηλ. την 14η μέρα της Γέννησης ήρθαν οι μάγοι (Την ιδ΄ ημέρα από Χριστού Γεννήσεως, στ΄ έχων ο Ιανουάριος, φθάσαντες οι μάγοι από την Περσίαν, έχοντες οδηγόν εκείνον τον παράδοξον αστέρα, επροσκύνησαν τον Χριστόν εις το σπήλαιο, ή και εις έναν οίκον, …). Μετά, στις 2 Φεβρουαρίου, όταν συμπληρώθηκαν οι 40 μέρες απ’ την Γέννηση, η άγια οικογένεια πήγε στον Ναό, στην Ιερουσαλήμ, για τα δέοντα του Νόμου. Και μετά πήγαν στην Ναζαρέτ. Συνεχίζοντας ο Μελέτιος, λέει:

«Διατρίψαντες με τον Ιησούν οι γονείς αυτού ημέρας ολίγας εις Ναζαρέτ, πάλιν τον άλλον χρόνο ανήγαγον τον Ιησούν εις Ιεροσόλυμα και παρέστησαν αυτόν ενώπιον Κυρίου υπό της ιδίας μητρός βασταζόμενον, κι εκείθεν πάλι εισήλθον εις Ναζαρέτ. … ».

Κατόπιν συμβαίνει ο χρηματισμός να φύγουν στην Αίγυπτο, και λέει ο Μελέτιος: «Εις ποίαν ημέρα και εις ποίον μήνα ήτο η φυγή, αβέβαιον. Όμως βέβαιον είναι να μην έμεινεν εις Ναζαρέτ 2 χρόνους σωστούς. Τω δευτέρω έτει από Χριστού περί τας αρχάς του Μαρτίου μηνός, … αποστείλας ο Ηρώδης ανείλε όλους τους παίδας τους εν Βηθλεέμ, …».

Τέλος, ακολουθεί τον μοναχό Επιφάνειο, και λέει ότι η οικογένεια έμεινε «εις την ξενιτεία της Αιγύπτου χρόνους σχεδόν πέντε», Μελέτιος Μήτρου, Εκκλησιαστική Ιστορία, Βιέννη, 1783, γ΄ τ. σελ. 98-100.

Βλέπουμε τους 2 τελευταίους πατέρες να βάζουν την φυγή στην Αίγυπτο να ξεκίνησε απ’ την Ναζαρέτ, ενώ ο ευαγγελιστής λέει καθαρά ότι έγινε απ’ τη Βηθλεέμ, αμέσως μετά την αναχώρηση των μάγων. Τοποθετούν επίσης την σφαγή των νηπίων, 2 χρόνια ο ένας και 13,5 μήνες ο άλλος, μετά τη προσκύνηση των μάγων. Πώς όμως συμβιβάζουν το γεγονός, με τον αιμοσταγή Ηρώδη – που δεν άφηνε ούτε γάτα ζωντανή να περνάει φλερτάροντας με τον θρόνο του – να περιμένει τόσο χρόνο τους μάγους, είναι απορίας άξιον. Υποθέτουμε από κάποια στοιχεία που χρησιμοποιούν, όπως τη λέξη σπήλαιο [8] για τον τόπο της Γέννησης, άλλες άγνωστες και προφορικές παραδόσεις, και τέλος τις ημερομηνίες που χρησιμοποιεί ο Μελέτιος, ότι δίνουν βάση σε παραδόσεις και εικονογραφήσεις που έχουν μπει μετά από αιώνες στο λειτουργικό καθεστώς της εκκλησίας, και που δεν έχουν κανένα ιστορικό στήριγμα, αγνοώντας παράλληλα τα ιστορικά στοιχεία, ακόμη και τα ίδια τα Ευαγγέλια.

Υποσημείωση παραγράφου

[8] Την παράδοση του σπήλαιου για χώρο της Γέννησης την ξεκίνησε ο Ιουστίνος, φέρνοντας μάλιστα ως ενίσχυση για τη θεωρία του το μεσσιανικό χωρίο του Ησαΐα: «οὗτος οἰκήσει ἐν ὑψηλῷ σπηλαίῳ πέτρας ἰσχυρᾶς·», Ησ 33,16 (Διάλογος προς Τρύφωνα, PG 6,640 & 657). Όμως, είναι ολοφάνερο ότι το παραπάνω μεσσιανικό χωρίο δεν ερμηνεύεται μ’ αυτόν τον έκτακτο και περιστασιακό τρόπο που ακολούθησε η Γέννηση, αλλά με τον μόνιμο χαρακτήρα του ισχυρού σαν πέτρα, δηλ. αιώνιου κι επουράνιου θρόνου του βασιλιά Χριστού.

Αργότερα φαίνεται (3ος αι.), επικράτησε το γνωστό θρησκευτικό-τουριστικό στοιχείο και ο Ωριγένης ακολουθώντας την ίδια παράδοση, μαρτυρεί για το σπήλαιο που έτυχε να υπάρχει λίγο έξω απ’ τη Βηθλεέμ, επιδεικνυόμενο από χριστιανούς ως τόπο της Γέννησης (Κατά Κέλσου, PG 11,756). Συντάσσονται με το σπήλαιο και οι Ευσέβιος (PG 22,180), Επιφάνειος (PG 42,724), Ιωάννης Δαμασκηνός (PG 94,1353) και άλλοι πατέρες, όπως θα δούμε στο ΜΕΡΟΣ Γ΄. Κι έτσι η αποδοχή αυτής της πλαστής παράδοσης εξαπλώθηκε μέχρι τους νεότερους ερμηνευτές (Ευγένιος Βούλγαρις, Μακράκης, Γεωργιάδης, Τρεμπέλας). Η πραγματολογική αλήθεια όμως είναι ότι τα σπήλαια δεν γίνονται ποτέ μαντριά ή στάβλοι για τους απλούς και πρακτικούς λόγους της καθαριότητας και του επαρκούς φωτισμού, στοιχεία βασικά για την απομάκρυνση των κοπριών των ζώων.

Εξάλλου, γιατί ο Ιωσήφ με τη Μαρία να πάνε σε στάβλο που είναι έξω απ’ την πόλη, κι όχι σ’ έναν που είναι μέσα στη πόλη και πιο κοντά στο πανδοχείο-κατάλυμα, όταν μάλιστα άρχισαν οι πόνοι της γέννας; Επιπλέον, μέσα στη πόλη θα ήταν καλύτερα τόσο για την ασφάλειά τους, όσο και για βοήθεια που ενδεχομένως να χρειάζονταν κατά τη γέννα. Και αυτά βέβαια τα είπαμε ακολουθώντας την κοινή λογική. Διότι σύμφωνα με τις ευαγγελικές διηγήσεις δεν υπάρχει κανένας λόγος ν’ ασχοληθούμε με σπήλαια. Σπήλαια της Γέννησης φαντάζονται μόνο οι απόκρυφες διηγήσεις, όπως το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου (β΄ μισό του 2ου αι.), οι οποίες είναι γεμάτες ψεύδη και βλάσφημη φαντασία.

_________________________

Γίνεται εύκολα αντιληπτό, ότι αν κάποιος δεν προσέξει καλά τα λόγια των ευαγγελιστών, είναι επόμενο να φτάσει σε χρονικό λάθος ή αδιέξοδο ή πλαστές παραδόσεις. Εκείνο που κυρίως μπερδεύει στον προσδιορισμό της σειράς των γεγονότων είναι η διήγηση του Λουκά για τον Σαραντισμό, όπως είπαμε παραπάνω. Αν λοιπόν η αγία οικογένεια μετά τον Σαραντισμό επέστρεψε στην Ναζαρέτ και δεν ξαναπήγε στη Βηθλεέμ (και γιατί να ξαναπάει;), τότε εύλογα υψώνονται τα ερωτήματα: Σε ποια ηλικία βρήκαν τον μικρό Χριστό οι μάγοι στη Βηθλεέμ; Και πότε ο Χριστός πήγε στην Αίγυπτο; Και πότε επέστρεψε απ’ την Αίγυπτο; Και πότε πέθανε ο Ηρώδης αφού ο Χριστός επέστρεψε αμέσως μετά τον θάνατο του Ηρώδη και πήγε κατευθείαν στη Ναζαρέτ;

Για να γίνουν καλύτερα κατανοητά τα συμβάντα, θα δώσουμε αμέσως στη συνέχεια τις απαντήσεις υπό τύπον σύντομης διήγησης που θα περιλαμβάνει όλα τα γεγονότα και χρονικά στάδια.

Συνέχεια στο Β΄ ΜΕΡΟΣ.