ΤΑ ΑΝΤΙΓΡΑΦΙΚΑ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ – ΤΑ ΕΒΡΑΪΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ (ΜΕΡΟΣ Α΄)
THE COPYING MISTAKES OF THE MANUSCRIPTS – THE HEBREW NAMES (PART I)
Θεσσαλονίκη 10-11-2018
Είδαμε στη σελίδα μας, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (ΜΕΡΟΣ Α΄) – ΤΑ ΔΙΑΛΥΤΙΚΑ αρκετές πληροφορίες για τα χειρόγραφα και την ιστορική τους εξέλιξη, η οποία έγκειται περισσότερο στα σημεία γραφής, όπως συντομογραφίες, σημεία στίξης και ορθογραφικά σημεία. Είδαμε και την εξέλιξη των γραμμάτων από κεφαλαία σε μικρά αφού τα δεύτερα γράφονται πιο εύκολα. Πιστεύουμε πως το ταξίδι αυτό ήταν ενδιαφέρον κι ευχάριστο, αφού μας δίνει γνώσεις πάνω στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού καθώς η γραφή είναι το πιο σημαντικό εργαλείο αυτού του πολιτισμού. Ερχόμαστε τώρα να εστιάσουμε περισσότερο στα λάθη των χειρογράφων που σχεδόν πάντα είναι τα συνήθη αντιγραφικά. Κι εδώ βέβαια το τελικό συμπέρασμα πιστεύουμε θα είναι αρκετά ενδιαφέρον, διότι πρόκειται για τα βιβλικά χειρόγραφα, όπου ο σεβασμός και το δέος των αντιγραφέων στο κείμενο ώστε να παραδώσουν πιστά αντίγραφα, είναι αδιαμφισβήτητο.
Τα βιβλία των Βασιλειών και Παραλειπομένων
Ως γνωστόν τα βιβλία των Παραλειπομένων αναφέρουν πολλές γενεαλογίες στα 9 πρώτα κεφάλαια (Α΄ Παραλειπομένων), και αμέσως μετά ξεκινούν την ιστορία των 2 βασιλείων [1] απ’ τον θάνατο του Σαούλ και μετά, ως παράλληλες διηγήσεις με τις αντίστοιχες των βιβλίων των Βασιλειών Γ΄ και Δ΄ που όμως έχουν κάποιες διαφορές. Για παράδειγμα αναφέρουμε την διήγηση με την αρίθμηση του στρατού που έκανε ο Δαβίδ και αμάρτησε γι αυτό ενώπιον του Κυρίου, και τις συνέπειες που είχε. Η διήγηση αυτή δεν υπάρχει στα βιβλία των Βασιλειών, ενώ υπάρχει στο Α΄ Παραλειπομένων κεφ. 21.
Σε 2 παράλληλες διηγήσεις των θεόπνευστων βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης, των Β΄ Βασιλειών (κεφ. 23) και Α΄ Παραλειπομένων (κεφ. 11), αναφέρονται τα κατορθώματα στην μάχη κάποιων γενναίων συντρόφων-πολεμιστών του Δαβίδ. Κι άλλα είναι ίδια, άλλα όχι. Και οι διαφορές συμβαίνουν γιατί τα βιβλία των Παραλειπομένων συμπληρώνουν την ιστορία με κάποια περιστατικά που δεν υπάρχουν στα βιβλία των Βασιλειών.
Σ’ εκείνα τα περιστατικά που είναι ίδια και στα 2 βιβλία, συγκαταλέγεται και το εξής συγκινητικό:
Η επιχείρηση 3 γενναίων πολεμιστών που διέρρηξαν το στρατόπεδο των αλλοφύλων, για να πάρουν νερό απ’ την μοναδική πηγή της περιοχής που ήταν ένα φυσικό πηγάδι (λάκκος) στην πύλη της Βηθλεέμ και φυλάσσονταν απ’ τους εχθρούς, και να το φέρουν στον Δαβίδ να το πιεί, επειδή εξέφρασε την δίψα του. Κι όταν του το ‘φεραν, εκείνος φυσικά αρνήθηκε να το πιεί, γιατί δεν δέχθηκε να ικανοποιήσει την δίψα του μέσω του θανάσιμου κινδύνου που διέτρεξαν οι πολεμιστές του (Β΄ Βα 23,17, Α΄ Πα 11,15-19). Κι έτσι ο Δαβίδ συγκαταλέγεται ανάμεσα σ’ εκείνους τους αρχηγούς και στρατηγούς της ιστορίας, που αγαπούσαν τους στρατιώτες τους και δεν θα τους θυσίαζαν ποτέ για να κερδίσουν την μάχη ή την δόξα, ή ακόμα περισσότερο για να ικανοποιήσουν την φυσική δίψα τους. (βλέπε και την σελίδα μας, ΔΕΞΙΟΛΑΒΟΙ – ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ )
Αυτή η αγάπη του Δαβίδ προς τους συντρόφους του και η ανεξικακία προς τους εχθρούς του – όπως τέτοιος εχθρός ήταν ο Σαούλ που κυνηγούσε τον Δαβίδ για να τον σκοτώσει –, ανταμείφθηκε απ’ τον Θεό όχι μόνο με το να τον κάνει βασιλιά και μάλιστα αγαπητό στον λαό, αλλά και προφήτη, και θεόπνευστο συγγραφέα της Αγίας Γραφής, και πρόγονο του Υιού Του Ιησού Χριστού, τον οποίο κάποτε οι άνθρωποι θα προσφωνούσαν ως υιό Δαβίδ (απόγονο του Δαβίδ).
Εκείνα όμως τα στοιχεία που παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον στα 2 παράλληλα κεφάλαια των βιβλίων, είναι οι κατάλογοι ονομάτων των άριστων πολεμιστών ή αξιωματικών του Δαβίδ, όπου εκτός απ’ τ’ όνομα, περιέχουν και την καταγωγή ή πατρίδα των πολεμιστών, και τις μισές φορές περίπου αναφέρουν και τ’ όνομα του πατέρα τους. Το σημαντικό στοιχείο λοιπόν των καταλόγων αυτών – παρόλο που φαίνονται ανιαρά να τα διαβάζει κανείς –, είναι ότι περιέχουν ομοιότητες και διαφορές τέτοιες, που μαρτυρούν σπουδαία συμπεράσματα για την διαχρονική αντιγραφή των βιβλικών χειρογράφων.
Και μ’ αυτό το θέμα θ’ ασχοληθούμε στην παρούσα σελίδα μας, προσπαθώντας να εκλαϊκεύσουμε την υπόθεση των αντιγραφικών λαθών στα χειρόγραφα, μιας και το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό στον θεολογικό κλάδο που ασχολείται με τα βιβλικά χειρόγραφα.
Οι κατάλογοι βρίσκονται στις αντίστοιχες περικοπές, Β΄ Βα 23,23-39 και Α΄ Πα 11,26-47, και οι διαφορές των απεικονίζουν την ιδιαίτερη ευαισθησία που παρουσιάζουν τα ξενικά (εδώ εβραϊκά) ονόματα σε παραναγνώσεις και λάθη απ’ τους αντιγραφείς των χειρογράφων. Άλλοτε πάλι συναντούμε ακόμα και «μπαλώματα» στα σημεία όπου κάποια ονόματα είχαν σχεδόν σβηστεί τελείως λόγω φθοράς του κειμένου, και ο αντιγραφέας καλείται να «μπαλώσει» το κείμενο κατά το δοκούν, αφού δεν μπορεί να βρει το χαμένο όνομα. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, είναι δυνατή η αποκατάσταση του λάθους όταν το σωστό όνομα θα φανεί μέσω της αντιπαραβολής των καταλόγων μεταξύ τους, αλλά και με άλλα σημεία των βιβλίων όπου αναφέρονται οι ίδιοι ήρωες.
Όμως όλ’ αυτά θα τα δούμε ξεχωριστά και αναλυτικά στην πορεία, οπότε και θα γίνουν καλύτερα κατανοητά.
Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε και τις γλωσσικές διαφορές που πιθανόν υπήρχαν στους εβραίους μεταφραστές, λόγω του τόπου καταγωγής των απ’ την μητρική τους χώρα, και οι οποίες ευθύνονται ενδεχομένως για κάποιο ποσοστό ασυμφωνιών. Όπως δηλ. σήμερα βρίσκουμε διαφορές στο γλωσσικό ιδίωμα μεταξύ ελληνικών περιοχών, έτσι και μια εβραϊκή λέξη ή όνομα θα μπορούσε να προφέρεται διαφορετικά σε 2 τόπους του Ισραήλ. Για παράδειγμα κάνουμε την υπόθεση, ότι σε κάποιες περιοχές του Ισραήλ μπορεί να πρόφεραν τ’ όνομα της γειτονικής χώρας και τους κατοίκους της, Αμμών και Αμμωνίτες, ενώ σε άλλες να πρόφεραν Αμμάν και Αμμανίτες. Διότι και οι 2 αυτές μορφές του ονόματος, με α και με ω που σημαίνουν πάντα τον ίδιο λαό, παραδίδονται στους Ο΄ αρκετά συχνά.
Διαφορές που υπάρχουν στα κατά τόπους γλωσσικά ιδιώματα μιας χώρας είναι γνωστές σε όλους, και γενικά οι διαφορές αυτές έγκειται κυρίως στα φωνήεντα μιας λέξης. Άλλωστε ας μην ξεχνάμε, ότι οι εβραίοι υπέστησαν αρκετές μετοικεσίες, τόσο προ Χριστού όσο και μετά Χριστό, και η συμβίωσή των με άλλα έθνη επέφερε κάποιες αλλαγές στην προφορά τους.
Πολλές ασυμφωνίες όμως θα φανεί ότι οφείλονται σε αντιγραφικό λάθος.
Γενικότερα στην παρούσα σελίδα θα βάλουμε δείγματα από πολλές περιπτώσεις διαφορών, ασυμφωνιών, και λαθών, που μας οδηγούν σ’ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Και θ’ ασχοληθούμε επίσης και μ’ ένα γλωσσικό ιδίωμα της αρχαίας εβραϊκής γλώσσας: δεν είχε διφθόγγους!
Υποσημείωση παραγράφου
[1] Το βασίλειο του Ισραήλ που μεγάλωσε κατά πολύ ο Δαβίδ με τις νίκες του, χωρίστηκε σε 2 κομμάτια, βόρειο και νότιο, αμέσως σχεδόν μόλις ανέλαβε τον θρόνο ο εγγονός του Δαβίδ Ροβοάμ (Γ΄ Βα κεφ. 12). Το βόρειο βασίλειο ονομαζόταν του Ισραήλ καθώς περιλάμβανε τις 10 φυλές και είχε πρωτεύουσα την Σαμάρεια, ενώ το νότιο ονομαζόταν του Ιούδα καθώς περιλάμβανε τις 2 φυλές Ιούδα και Βενιαμίν, και είχε πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ. Και τα 2 βασίλεια κύλισαν στην ασέβεια, με πρώτο του Ισραήλ. Έτσι, σύμφωνα με τον νόμο της Παλαιάς Διαθήκης, εγκαταλείφθηκαν απ’ τον Θεό και υπέφεραν συνέχεια εχθρικές κατακτήσεις και φόρου υποτέλεια. Στο τέλος ήρθε η κατάλυση πρώτα του βορείου βασιλείου και η μετοικεσία πλήθους λαού του Ισραήλ και όλου του λαού της Σαμάρειας ως δούλων στην Ασσυρία (Δ΄ Βα 17,16-24) γύρω στο 720 π.Χ.. Και ύστερα από 130 περίπου χρόνια ήρθε η παρόμοια κατάλυση του νοτίου βασιλείου απ’ τους Βαβυλώνιους και τον βασιλιά τους Ναβουχοδονόσωρα, και η μετοικεσία του περισσότερου λαού της Ιερουσαλήμ ως δούλων στην Βαβυλώνα, (Δ΄ Βα 24,8-25,11) γύρω στο 586 π.Χ.. Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ ήταν μεγάλη καθώς έπεσαν τα τείχη της και ο ναός λεηλατήθηκε. Ο επαναπατρισμός των εβραίων απ’ τη Βαβυλώνα έγινε μετά 70 χρόνια.
Η χαρακτηριστική διαφορά των 2 βιβλίων Β΄ Βασιλειών και Α΄ Παραλειπομένων
Η χαρακτηριστική και γενικότερη διαφορά των 2 καταλόγων είναι ότι, ο μεν των Βασιλειών γράφει την καταγωγή του ήρωα βάζοντας την ελληνική κατάληξη –ίτης (ή σπανιότερα –αίος) της πόλης ή περιοχής του (όπως ακριβώς οι έλληνες σήμερα λέμε, ο Αλεξανδρουπολ-ίτης ή ο Αθην-αίος), ο δε της Παραλειπομένης γράφει την ίδια καταγωγή αλλά με την εβραϊκή κατάληξη –ί ή –ΐ που είναι χαρακτηριστική της γενικής πτώσης, ή αλλού της κτητικής ιδιότητας που γράφεται σε ονομαστική ή κλητική πτώση όπως στο Ηλί, Ηλί (Θεέ μου, Θεέ μου) που είπε ο Χριστός πάνω στο σταυρό (Μθ 27,46, Μκ 15,34). Και τα διαλυτικά που μπαίνουν στην κατάληξη –ΐ είναι διότι τα έβαλαν οι έλληνες αντιγραφείς αργότερα. Διαλυτικά οι εβραίοι δεν είχαν διότι δεν τα χρειάζονταν, αφού δεν είχαν διφθόγγους.
Ας δούμε 2 παραδείγματα από άλλο σημείο των Ο΄ μ’ αυτήν την κατάληξη –ί, ένα σε γενική πτώση κι ένα σε ονομαστική:
«καὶ κατέστησεν αὐτοὺς Δαυὶδ ὁ βασιλεὺς ἐπὶ τοῦ Ρουβηνὶ καὶ Γαδδὶ καὶ ἡμίσους φυλῆς Μανασσῆ εἰς πᾶν πρόσταγμα Κυρίου καὶ λόγον βασιλέως.», Α΄ Πα 26,32.
«υἱοὶ Μανασσῆ· τῷ Μαχὶρ δῆμος ὁ Μαχιρί· καὶ Μαχὶρ ἐγέννησε τὸν Γαλαάδ· τῷ Γαλαὰδ δῆμος ὁ Γαλααδί. 34 καὶ οὗτοι υἱοὶ Γαλαάδ· ᾿Αχιέζερ δῆμος ὁ ᾿Αχιεζερί· τῷ Χελὲγ δῆμος ὁ Χελεγί·», Αρ 26,33-34.
Και αφού αναφερθήκαμε στα γενικά στοιχεία ας δούμε τώρα αναλυτικά τα επί μέρους ενδιαφέροντα σημεία.
Κι ας ξεκινήσουμε την πορεία μας με το παράδειγμα μηδενικού αντιγραφικού λάθους που δίνεται με τον Ουρία τον Χετταίο.
Οὐρίας ὁ Χετταῖος, Β΄ Βα 23,2639
Οὐρία ὁ Χεττί, Α΄ Πα 11,28
Βλέπουμε ότι στο χωρίο των Βασιλειών η ελληνική κατάληξη υπάρχει όχι μόνο στο Χεττ-αίος, αλλά και στην προσθήκη του τελικού ς στο αντίστοιχο Ουρία-ς, και αυτή η ελληνική κατάληξη-ελληνοποίηση των εβραϊκών ονομάτων συνεχίζεται σ’ όλο τον κατάλογο του Β΄ Βασιλειών. Κι επειδή τ’ όνομα αυτού του Ουρία ανήκει στον άδολο σύζυγο της Βηρσαβεέ με την οποία μοίχευσε ο Δαβίδ, αξίζει ν’ αναφέρουμε ότι η αντίστοιχη αυτή περικοπή βρίσκεται στο ίδιο βιβλίο, δηλ. στο Β΄ Βασιλειών (Β΄ Βα κεφ. 11), όπου ο μεταφραστής αυτός των Ο΄ που χαρακτηρίζεται απ’ τις ελληνοποιημένες καταλήξεις του, το κλίνει και στην γενική πτώση σαν ελληνικό όνομα:
«οὐχὶ αὕτη Βηρσαβεὲ θυγάτηρ ᾿Ελιὰβ γυνὴ Οὐρίου τοῦ Χετταίου;», Β΄ Βα 11,3.
Απ’ εδώ όμως – και απ’ την γενική διαφορά στις καταλήξεις των επιθέτων καταγωγής των πολεμιστών – βγαίνει το συμπέρασμα ότι οι μεταφραστές των 2 βιβλίων (Β΄ Βασιλειών και Α΄ Παραλειπομένης) είναι 2 διαφορετικά πρόσωπα που έχουν το καθένα το δικό του μεταφραστικό στυλ. Και τα στυλ αυτά διαφέρουν φυσικά με παρόμοιες επουσιώδεις διαφορές. Διαφορές που αφήνουν απαράλλακτα 2 θεμελιώδη στοιχεία των βιβλίων: 1) το βασικό νόημα και 2) την ιστορική και πνευματική αλήθεια των βιβλίων.
Βέβαια γνωρίζουμε απ’ την ιστορία ότι η μετάφραση των Ο΄ έγινε από πολλούς μεταφραστές (70 ή 72 ή λιγότερους), αλλά τώρα έχουμε το ορατό τεκμήριο ότι το Πνεύμα του Θεού ενήργησε σε διαφορετικούς μεταφραστές έτσι ώστε να δώσουν στα διαφορετικά βιβλία που μεταφράζουν, το διαφορετικό στυλ από την μια, και τα ίδια χαρακτηριστικά της ζωντανής αλήθειας απ’ την άλλη, δεμένα σ’ ένα ενιαίο σώμα απίστευτης μεταφραστικής ενότητας στο νόημα: Την Παλαιά Διαθήκη στην ελληνική γλώσσα, που ήταν η διεθνής γλώσσα της εποχής.
Διότι όποιο μεταφραστικό και συντακτικό στυλ έχει το κάθε βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, όλα εκφράζουν το θέλημα του Θεού με τις ίδιες εντολές και παραινέσεις, χωρίς την παραμικρή διαφορά.
Ας δούμε τώρα παραδείγματα (ονομάτων και καταγωγής ηρώων) που παρουσιάζουν μικρές διαφορές στα 2 βιβλία.
Ἀδινὼν ὁ ᾿Ασωναῖος Β΄ Βα 23,8
Ἀδινὰ υἱὸς Σαιζὰ τοῦ Ρουβὴν ἄρχων, καὶ ἐπ᾿ αὐτῷ τριάκοντα, Α΄ Πα 11,42
Πρόκειται για δυνατό και γενναίο πολεμιστή, για τον οποίο το κείμενο αναφέρει ότι σε μια μάχη σκότωσε 800 εχθρούς (Β΄ Βα 23,8). Γι αυτό και σύμφωνα με τον 2ο στίχο είχε αρχηγική θέση σε 30 άλλους γενναίους πολεμιστές.
Εδώ έχουμε διαφορά μόνο στην κατάληξη του ονόματός του, Ἀδιν-ὼν, Ἀδιν-ὰ. Διότι στον 1ο στίχο παραδίδεται η καταγωγή του, Ἀσωναῖος, και στον 2ο στίχο ο πατέρας και η φυλή του, υἱὸς Σαιζὰ τοῦ Ρουβὴν. Έτσι, το βιβλίο της Παραλειπομένης εδώ συμπληρώνει το βιβλίο των Βασιλειών.
Και όχι μόνο εδώ φυσικά, αλλά σε πολλά σημεία τα βιβλία των 2 Παραλειπομένων αναφέρουν πληροφορίες και ιστορίες που δεν αναγράφονται στα βιβλία των Βασιλειών, όπως π.χ. η όλη οργάνωση της λειτουργικής και ιδιαίτερα της υμνωδίας και ψαλτικής που έκανε ο Δαβίδ ώστε να υπάρχει ψαλμωδία μετά οργάνων σε κάθε ιερατική λειτουργία και εορταστική εκδήλωση, κι έθεσε επικεφαλή των ψαλτωδών τον Ασάφ (Α΄ Πα 6,16-33/9,33/15,16-22/16,4-7 και 37-42/κεφ.25, Β΄ Πα 5,12-14), για τον οποίο γίνεται αναφορά στο προοίμιο ή τίτλο πολλών Ψαλμών, π.χ. στον 49: «Ψαλμὸς τῶ Ἀσάφ».
Έτσι στο βιβλίο της Α΄ Παραλειπομένης παραδίδεται και μια ωδή που εκφωνήθηκε απ’ τους διορισμένους ψαλτωδούς κατά την τοποθέτηση της Κιβωτού της Διαθήκης μέσα στην σκηνή του Μαρτυρίου (Α΄ Πα 16,8-36), όταν αυτή επέστρεψε απ’ την κατοχή των αλλοφύλων μετά από περιπέτειες και θλιβερά γεγονότα. Αυτήν την ωδή την βρίσκουμε και μέσα στον μεγάλο Ψαλμό 104 (πρώτοι 14 στίχοι), όμως ελαφρώς αλλαγμένη.
Εκτός όμως απ’ τους 2 καταλόγους των πολεμιστών που ήδη αναφέραμε και αντιπαραβάλλουμε εδώ, υπάρχουν και μερικά άλλα σημεία στα ίδια βιβλία όπου αναφέρονται κάποια ονόματα αυτών, όπως στο κεφ. 27 της Α΄ Παραλειπομένης. Κι έτσι για την αποκατάσταση των σωστών ονομάτων των πολεμιστών – όπου αυτή είναι εφικτή – βοηθιόμαστε και από ‘κει, όπως στα αμέσως επόμενα:
Μοορὲ ὁ Νετωφαθίτης Β΄ Βα 23,28
Μοοραΐ ὁ Νετωφαθί Α΄ Πα 11,30
Μεηρὰ ὁ ἐκ Νετωφαθὶ Α΄ Πα 27,13
Εδώ το σωστό όνομα του ήρωα βρίσκεται σ’ έναν απ’ τους 2 πρώτους στίχους, ενώ ο 3ος στίχος είναι ο πιο λαθεμένος αφού έχει και το πλεονάζον ἐκ, τ’ οποίο δεν χρειάζεται αφού ήδη η κατάληξη –ί μετατρέπει την καταγωγή του ήρωα σε επίθετο.
Βαναίας ὁ Φαραθενίτης, Β΄ Βα 23,28
Βαναίας ὁ Φαραθωνί, Α΄ Πα 11,28
Βαναίας ὁ ἐκ Φαραθὼν ἐκ τῶν υἱῶν Ἐφραίμ,», Α΄ Πα 27,14.
Αυτός ο Βαναίας κατάγεται απ’ την Φαραθών που υπάρχει στον 3ο στίχο, ενώ στον 1ο στίχο έχει αλλάξει το ω σε ε (=> Φαραθ-ε-νίτης). Και είναι διαφορετικός απ’ τον Βαναία τον γιο του Ιωδαέ, για τον οποίο ξέρουμε ότι ήταν πολύ πιο διακεκριμένος ήρωας. Διότι και οι 2 άντρες με τ’ όνομα Βαναίας αναφέρονται διακριτά στο κεφ. 27 της Α΄ Παραλειπομένης, ως εξής:
1. Ο Βαναίας υιός του Ιωδαέ στους στίχους 5-6 με την διάκριση ως «ὁ δυνατώτερος τῶν τριάκοντα καὶ ἐπὶ τῶν τριάκοντα,», και
2. Ο Βαναίας «ὁ ἐκ Φαραθὼν» στον στίχο 14 που παραθέσαμε παραπάνω.
Εδώ τώρα, κάνουμε πάλι την παρατήρηση ότι το σωστό όνομα είναι Βαναΐας κι όχι Βαναίας, διότι η εβραϊκή δεν είχε διφθόγγους, εκτός απ’ το ου τ’ οποίο στην πραγματικότητα δεν είναι δίφθογγος αλλ’ είναι μονός και απλός φθόγγος. [Η λέξη φθόγγος αφορά το άκουσμα ενός γράμματος και όχι τη γραφή του]
Το σωστό όνομα που είναι με διαλυτικά, Βαναΐας, παραδίδεται στους Ο΄ σε άλλα σημεία για διαφορετικά πρόσωπα που είναι ιερείς:
«καὶ Βαναΐας ὁ Κααθίτης ἐκ τῶν ἀδελφῶν αὐτῶν ἐπὶ τῶν ἄρτων τῆς προθέσεως τοῦ ἑτοιμάσαι σάββατον κατὰ σάββατον.», Α΄ Πα 9,32.
«καὶ ᾿Ιησοῦς καὶ Βαναΐας καὶ Σαραβίας ἦσαν συνετίζοντες τὸν λαὸν εἰς τὸν νόμον·», Νε 8,7.
Γιατί χάθηκαν τα διαλυτικά στα ονόματα
Στο ερώτημα τώρα, γιατί τα ζεύγη των φωνηέντων που δεν είναι δίφθογγοι (με συχνότερο το αϊ) που συναντώνται στα βιβλικά ονόματα των Ο΄ διαβάστηκαν ως δίφθογγοι (αι = /ε/) υπάρχει μια πολύ εύλογη αιτία: απουσία διαλυτικών στα συγκεκριμένα ονόματα.
Παρόλο που τα διαλυτικά μπήκαν από νωρίς στα χειρόγραφα καθώς τα βλέπουμε σε πολλές λέξεις – συναντάμε παπύρους με διαλυτικά ακόμα κι απ’ τις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. όπως ο πάπυρος Ρ_52 που βάλαμε σαν εικόνα τίτλου της σελίδας μας, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (ΜΕΡΟΣ Α΄) – ΤΑ ΔΙΑΛΥΤΙΚΑ –, όμως αυτά δεν έμπαιναν σε όλες τις λέξεις που χρειάζονταν, αλλά μόνο σε μερικές πολύ γνωστές, όπως στα ονόματα Κάιν και Ησαΐας, τα οποία στα μεγαλογράμματα (majuscule) χειρόγραφα γράφονταν: ΚΑΪΝ και ΗΣΑΪΑΣ.
Υπήρχε μια γραμματική σύνταξη ως προς τα διαλυτικά, που εξελισσόταν με την πάροδο των αιώνων, και πέρασε από διάφορα στάδια πριν φτάσει στο τελικό και σωστό καθεστώς, παράλληλα και με άλλες εξελίξεις της γραφής, όπως η εφεύρεση των σημείων στίξης και της μικρογράμματης (minuscule) γραφής που μπήκε για τα καλά τον 9ο αι.. Βλέπε και την παραπάνω σελίδα μας.
Εδώ θ’ αναφέρουμε τα εξής:
Η μετάφραση των Ο΄ που έγινε τον 3ο αι. π.Χ., είχε τα διαλυτικά στις λέξεις και στα ονόματα που έπρεπε, αλλά και σε πολλές που δεν έπρεπε, σύμφωνα με το γραμματικό καθεστώς της τότε ελληνικής γραφής που είχε για πολλούς αιώνες τις λέξεις κολλημένες. Αργότερα ήρθε η Καινή Διαθήκη, η οποία όμως για τις πρώτες 2 δεκαετίες (30-50 μ.Χ.) λειτούργησε μόνο ως προφορικό κήρυγμα, αφήνοντας στην μνήμη των προσήλυτων χριστιανών την προφορά με διαλυτικά σε ορισμένα μόνο ονόματα, αυτά που είχαν κάποιο ρόλο στο κήρυγμα της Καινής Διαθήκης, όπως του Ησαΐα με τις μεσιακές του προφητείες, και σε άλλα που έφεραν κάποιο δίδαγμα, όπως του Κάιν με τον φονικό φθόνο του εναντίον του αδερφού του Άβελ. Συνεπώς, όταν το εβραϊκό στοιχείο που είχε προσχωρήσει στον Χριστιανισμό, πολύ γρήγορα αποκόπηκε απ’ αυτόν σχεδόν σύσσωμο, τότε η αντιγραφή των βιβλικών χειρογράφων πέρασε απ’ τους χριστιανούς εβραίους (που ήταν κυρίως οι απόστολοι και κάποιοι άμεσοι μαθητές τους), δηλ. τους γνώστες των ονομάτων, στους χριστιανούς έλληνες, που δεν ήξεραν τα σπάνια γι αυτούς εβραϊκά ονόματα.
Έτσι, ήταν δύσκολο να διατηρηθεί η αρχική και σωστή προφορά όλων των εβραϊκών ονομάτων της Παλαιάς Διαθήκης που περιέχονταν στα βιβλία της, και τα οποία μετά από μερικούς αιώνες (μετά τον 8ο κυρίως) απέκτησαν σπάνια χρήση στη λειτουργική ζωή της εκκλησίας. Κατά συνέπεια οι έλληνες αντιγραφείς χειρογράφων, ήταν δύσκολο να ξεχωρίσουν ότι τα κολλητά φωνήεντα ΑΙ που συναντώνται σε σπάνια εβραϊκά ονόματα, δεν είναι ο ελληνικός δίφθογγος /ε/, αλλά είναι 2 εντελώς ανεξάρτητοι φθόγγοι, /α/ και /ι/.
Κάποια ονόματα όμως διατήρησαν τους 2 αυτούς ξεχωριστούς φθόγγους δια μέσου των αιώνων, διότι συνετέλεσε σ’ αυτό όπως είπαμε, η Καινή Διαθήκη και η λειτουργική παράδοση της εκκλησίας που χρησιμοποιούσε συχνά την Καινή σε αντίθεση με την Παλαιά. Τέτοια ονόματα ήταν τα Κάιν, Καϊάφας, Βηθσαϊδά (η πατρίδα των αποστόλων Πέτρου, Ανδρέα και Φιλίππου), Ναΐν (η πόλη όπου ο Χριστός ανέστησε τον γιο της χήρας) και Ησαΐας, τα οποία επειδή ακούγονταν συχνά, είχαν συνεχώς και την ίδια χειρόγραφη παράδοση με τα διαλυτικά, κι έτσι ποτέ δεν υπήρξε πρόβλημα σ’ αυτά. Πρόβλημα υπήρξε στα ονόματα εκείνα που δεν αναφέρονταν στην Καινή Διαθήκη ή αναφέρονταν ελάχιστα, και ακολούθως ακούγονται σπάνια στην λειτουργική παράδοση της εκκλησίας, όπως τα Εφραΐμ και Μιχαΐας, τα οποία αντιγράφονταν συνήθως, Εφραίμ και Μιχαίας. Τέτοιο όνομα είναι και το Βαναΐας που το βλέπουμε να γράφεται συνήθως Βαναίας.
Φωνήεντα και σύμφωνα στα ονόματα – Αμμωνίτες ή Αμμανίτες
Χολὸδ υἱὸς Νοοζὰ ὁ Νετωφαθί, Α΄ Πα 11,30
Χολδία ὁ ἐκ Νετωφαθὶ, Α΄ Πα 27,15
Εδώ βλέπουμε ότι και οι 2 στίχοι είναι απ’ την Παραλειπομένη αφού δεν υπάρχει αντίστοιχο όνομα στο βιβλίο των Βασιλειών. Και παρ’ όλες τις διαφορές των φωνηέντων στ’ όνομα του πολεμιστή, βλέπουμε ότι τα σύμφωνά του παραμένουν σταθερά και με την ίδια σειρά => Χλδ.
Το μόνο λάθος εδώ είναι ότι, ο 2ος στίχος βάζει και την πρόθεση ἐκ μαζί με την καταγωγή του ήρωα που καταλήγει στο –ί, ενώ αυτή περιττεύει.
Ἐλιὲ ὁ Ἀμμανίτης, Β΄ Βα 23,28
Σελὴ ὁ Ἀμμωνί, Α΄ Πα 11,39
Εδώ, αναφορικά τόσο με τ’ όνομα όσο και με την καταγωγή του ήρωα χρειάζεται να πούμε πολλά και να παραθέσουμε χάρτη.
Αυτός ο πολεμιστής είναι προσήλυτος Αμμανίτης ή Αμμωνίτης εκ των απογόνων του Αμμάν ή Αμμών, γιου του Λωτ και αδερφού του Μωάβ. Οι 2 αυτές αδερφές μεταξύ τους φυλές-έθνη, Αμμών και Μωάβ, είχαν καταλάβει γειτονικά εδάφη στ’ ανατολικά της Νεκράς Θάλασσας. Στα νότια βρίσκονταν ο Μωάβ που είχε δυτικό όριο την Νεκρά θάλασσα και βόρειο τον χείμαρρο Αρνών, ενώ βορειότερα και ανατολικότερα ήταν ο Αμμών που είχε δυτικό όριο τον άνω ρου του χειμάρρου Ιαβόκ (το τμήμα του χειμάρρου που στραβώνει προς νότο). Βλέπε και τον χάρτη παρακάτω.
Αυτές τις φυλές τις βρήκε ακριβώς σ’ αυτά τα εδάφη ο Ισραήλ όταν ανέβαινε προς την γη της Επαγγελίας, και πήρε την εντολή απ’ τον Θεό να μην τις πειράξει, και οτιδήποτε χρειαστεί απ’ την γη τους να τους το πληρώσει με το ανάλογο αντίτιμο σε ασήμι (Δε κεφ. 2). Αντίθετα, η ζώνη εδάφους που ήταν ανάμεσα στον Αμμών και στην Νεκρά θάλασσα, και βορειότερα του χειμάρρου Ιαβόκ που εκτείνονταν παραπλεύρως του Ιορδάνη (έχοντάς τον ως δυτικό όριο) και διευρύνονταν προς τα βορειοανατολικά μέχρι το βορεινό παράλληλο του όρους Αερμών (σημερινό Ερμών), αυτή η ζώνη ανήκε στους Αμορραίους που κατείχαν τα 2 βασίλεια Εσεβών και Βασάν (βλέπε παρακάτω χάρτη) και ήταν προορισμένη απ’ τον Θεό να δοθεί στις φυλές του Ισραήλ που θα εγκαθίσταντο ανατολικά του Ιορδάνη (Ρουβήν, Γαδ, και η μισή φυλή του Μανασσή).
Κι επειδή όταν γνωρίζουμε τις γεωγραφικές τοποθεσίες, αυτό μας βοηθάει να κατανοούμε καλύτερα κάποια πράγματα, σ’ αυτό το σημείο αξίζει να κάνουμε μια μικρή γεωγραφική παρένθεση με τον παρακάτω χάρτη και τις επεξηγήσεις του που ακολουθούν:
[Χρησιμοποιήσαμε έναν αμερικάνικο χάρτη της Παλαιστίνης (γεωφυσικό) σαν βάση για να σχεδιάσουμε την πορεία του Ισραήλ προς την Γη της Επαγγελίας, και όλους τους όρους που προσθέσαμε μαζί με τις επεξηγήσεις και το υπόμνημα, τα βάλαμε στ’ αγγλικά. Παρακάτω όμως δίνουμε την ιστορία με τις αντίστοιχες επεξηγήσεις στα ελληνικά. Τον χάρτη αυτόν όπως και άλλους αξιόλογους βιβλικούς χάρτες θα βρείτε στην σελίδα, http://www.newtestamentchristians.com/bible-land-maps/ .]
Η πορεία του Ισραήλ προς την Γη της Επαγγελίας ξεκινώντας απ’ την Κάδης Βαρνή (Kades Barnea) που δεν φαίνεται στον χάρτη. Την πορεία αυτή χαράξαμε σύμφωνα με τις βιβλικές διηγήσεις: Αρ κεφ. 21, Δε κεφ. 2 και 3, και Κρ 11,12-26. http://www.newtestamentchristians.com/bible-land-maps/ .]
Ο Ισραήλ τράβηξε ανατολικά προς το όρος Σηείρ (mt. Seir), κι όταν έφτασε μπροστά του, κινήθηκε γύρω απ’ το βουνό πηγαίνοντας πρώτα νότια, μετά ανατολικά και μετά βόρεια ανεβαίνοντας απ’ την ανατολική μεριά του, καταλήγοντας στο χείμαρρο-φαράγγι Ζαρέτ ή Ζαρέδ (river Zered - canyon). Κι αυτήν την κυκλική κίνηση γύρω απ’ το όρος Σηείρ την έκαναν αναγκαστικά γιατί εκεί κατοικούσε το αδελφό έθνος του Ισραήλ, οι απόγονοι του Ησαύ – που πήρε και τ’ όνομα Εδώμ (EDOM) –, για τους οποίους ο Θεός έδωσε εντολή να μην τους πειράξουν. Συνέχισαν λοιπόν βόρεια, και κατά όμοιο τρόπο πέρασαν ανατολικά και απ’ τα σύνορα του Μωάβ (MOAB) διασχίζοντας την παράπλευρη έρημο του Μωάβ (desert Moab). Κι αφού πέρασαν τον χείμαρρο Αρνών (river Arnon - canyon) που αποτελεί το βόρειο όριο του Μωάβ, έφτασαν στο βασίλειο της Εσεβών (HESHBON). Αυτό ήταν το νότιο βασίλειο των Αμορραίων. Κατασκήνωσαν στο νότο (άσπρο αστέρι στον χάρτη) της ερήμου Κεδαμώθ (desert Kedemoth), και ήταν η 1η κατασκήνωση στην Γη της Επαγγελίας! Πολύ γρήγορα δόθηκε η αποφασιστική μάχη μ’ αυτούς τους Αμορραίους στην Ιασσά (Jahaz), όπου και τους κατέσφαξαν κατακτώντας το βασίλειο της Εσεβών. Κατόπιν συνέχισαν προς βορρά περνώντας δίπλα απ’ το χείμαρρο Ιαβόκ (river Jabbok - canyon), του οποίου ο άνω ρους ήταν και το δυτικό όριο του Αμμών (AMMON). Έτσι χωρίς να ενοχλήσουν τους Αμμωνίτες, συνέχισαν βόρεια περνώντας στο βασίλειο της Βασάν (BASHAN), το βόρειο βασίλειο των Αμορραίων. Παρόμοια με την Εσεβών, κατέσφαξαν και αυτούς τους Αμορραίους στην μάχη της Εδραΐν (Edrei). Έτσι κατέκτησαν όλο το βασίλειο της Βασάν που περιλάμβανε την περίφημη γη Γαλαάδ (land Gilead) στ’ ανατολικά του Ιορδάνη, μέχρι και την βορεινή άκρη του βασιλείου στ’ ανατολικά του όρους Αερμών (mt. Hermon), που ήταν η γη Αργόβ (land Argob). Μετά ξαναγύρισαν στον νότο και παίρνοντας πάλι τον χείμαρρο Ιαβόκ (river Jabbok - canyon), βρέθηκαν μπροστά στο μεγαλύτερο κομμάτι της Γης της Επαγγελίας, το δυτικό του Ιορδάνη, κι είχαν απέναντί τους την Ιεριχώ (Jericho). Κι εκεί εισέβαλαν.
Πάνω στο βουνό Ναβαύ (mt. Nebo) που είναι λίγο πιο νότια, ο Μωυσής σύμφωνα με την εντολή του Θεού αντίκρισε την Γη της Επαγγελίας και κατόπιν πέθανε εκεί, αφού ο Κύριος δεν του επέτρεψε να μπει στη Γη λόγω ολιγοψυχίας που έδειξε στην τοποθεσία του Ύδατος Αντιλογίας στην περιοχή Κάδης Βαρνή της ερήμου Σιν (Δε 32,48-52).
Κι ερχόμαστε πάλι στους Αμμωνίτες ή Αμμανίτες. Υπάρχουν οι εξής γραφές στις παρακάτω παραπομπές:
ΑΜΜΑΝ και παράγωγα
Ἀμμάν και Ἀμμανιτῶν => Γε 19,38.
Ἀμμανίτης => Δε 23,4, Α΄ Βα 11,1 και 2/11,10, Β΄ Πα 24,26, Νε 3,35 και η παρούσα (Β΄ Βα 23,28).
υἱῶν Ἀμμάν => Αρ 21,24, Δε 2,19 και 37/3,11 και 16.
Ἀμμανῖται => Δε 2,20, Νε 4,1.
Ἀμανῖτις (για γυναίκα) => Β΄ Πα 12,13.
Ἀμμανίτιδας (για γυναίκες) => Γ΄ Βα 11,1, Νε 13,23.
ΑΜΜΩΝ και παράγωγα
υἱῶν Ἀμμὼν => Ιησ 13,10 και 25, Κρ 10,6 και 7, και πολλές άλλες.
Ἀμμωνῖτις (για γυναίκα) => Γ΄ Βα 14,21
Ἀμμωνὶ => Νε 2,19, και η παρούσα (Α΄ Πα 11,39).
Όλα τα παραπάνω μας δείχνουν την διαφορά που υπάρχει στο 2ο φωνήεν του ονόματος => Αμμάν ή Αμμών). Ποιό είναι το σωστό; Αν κρίνουμε απ’ την πρωτεύουσα Αμμάν της σημερινής Ιορδανίας που βρίσκεται στην ίδια περιοχή του χάρτη, τότε μάλλον η προφορά αυτή είναι σωστότερη αφού διατηρήθηκε καλύτερα μέχρι σήμερα.
Εδώ όμως δεν μας ενδιαφέρει τόσο για το ποια προφορά υπάρχει σήμερα, ούτε πώς θα μπορέσουμε να βρούμε την σωστή – αν και το τελευταίο είναι κάτι που το επιθυμεί γενικότερα κάθε αναγνώστης της Βίβλου –, αλλά εδώ μας ενδιαφέρουν πόσες και ποιες εκδοχές παραδίδονται δια μέσου των χειρογράφων. Διότι οι διαφορές των ονομάτων αντανακλούν κατά 1ον τις διαφορετικές προφορικές παραδόσεις, και κατά 2ον, τις πολλές αντιγραφές και άρα την πολλή χρήση και διάδοση των χειρογράφων, ειδικά όταν σε κάποια χρονική στιγμή κατά το πέρασμα των αιώνων υπεισέρχεται και μια μετάφραση, εν προκειμένω η ελληνική μετάφραση των Ο΄.
Γενικότερα, οι διαφορές στα ονόματα ανθρώπων και τόπων είναι κάτι που συμβαίνει σε οποιαδήποτε μετάφραση από μια γλώσσα σε άλλη. Και στην περίπτωση που οι μεταφραστές είναι πολλοί – όπως έγινε στην Μετάφραση των Ο΄ – τότε το φαινόμενο είναι πολύ συχνό στα ονόματα. Πάρτε π.χ. το όνομα της γης Γαλαάδ που φέρεται παραπάνω στον χάρτη με την αγγλική του ονομασία: Gilead που προφέρεται Gil'e·ad = Γκίλεαντ (για τις αγγλικές προφορές βιβλικών ονομάτων βλέπε την ιστοσελίδα, http://betterdaysarecoming.com/bible/pronunciation.html .
Ενώ η αρχική ελληνική ονομασία έχει μόνο το φωνήεν α (Γαλαάδ), και η αντίστοιχη λατινική μετάφραση (Βουλγάτα) – που έγινε κυρίως απ’ το εβραϊκό κείμενο της εποχής του Ιερώνυμου – έχει κι αυτή μόνο το a (Galaad), όμως η KJV Bible, η επίσημη αγγλική μετάφραση του βασιλιά James (ξεκίνησε το 1611 και επανεκδίδεται με μικρές ή μεγάλες αλλαγές μέχρι σήμερα) παρόλο ότι βασίστηκε στην Βουλγάτα, έχει Gilead. Κι ας υπάρχουν άλλες αγγλικές μεταφράσεις που έχουν Galaad μιμούμενες την Βουλγάτα, όπως η Douay-Rheims Bible και η Knox Bible.
Επομένως, συχνό φαινόμενο σε μια μετάφραση είναι η αλλαγή των φωνηέντων των ονομάτων. Ενώ η αλλαγή των συμφώνων των ονομάτων είναι σπανιότατη όπως θα δούμε, και είναι φυσικό διότι τα σύμφωνα είναι οι πιο ανθεκτικοί φθόγγοι στο χρόνο.
Επίσης είναι δυνατόν να προστεθεί κάποιο σύμφωνο σ’ ένα όνομα, διότι υπάρχουν σύμφωνα που ευνοούνται λόγω προφοράς και προστίθενται στην αρχή ονομάτων όταν αυτά αρχίζουν από φωνήεν, όπως συμβαίνει με το ελληνικό όνομα Γιάννης που προέρχεται απ’ το Ιωάννης. Κάτι ανάλογο έγινε κι εδώ με τον Αμμωνίτη πολεμιστή του στίχου της Παραλειπομένης στου οποίου τ’ όνομα προστέθηκε το Σ στην αρχή, κι έτσι από Ελή έγινε Σελή. Πολλές φορές η πρόσθεση συμφώνων ευνοείται φωνητικά απ’ το επόμενο σύμφωνο που υπάρχει, όπως εδώ ευνοήθηκε το Σ φωνητικά απ’ το λ.
Έτσι, στα ονόματα που εξετάζουμε παρακάτω δεν θα δώσουμε σημασία σε αλλαγές φωνηέντων που είναι συχνές, αλλά μόνο σε αλλαγές συμφώνων.
Ἀζμὼθ ὁ Βαρσαμίτης, Β΄ Βα 23,28
Ἀζμὼθ ὁ Βαρωμί, Α΄ Πα 11,28
Εδώ τ’ όνομα του πολεμιστή είναι ίδιο στους 2 παράλληλους στίχους, και σχεδόν ίδια είναι και τα σύμφωνα της περιοχής ή πόλης καταγωγής του, βρσμ ή βρμ. Αλλάζει μόνο το σ που λείπει απ’ τον 2ο στίχο. Όμως δεν έχουμε βρει ποια είναι η πόλη ή η περιοχή αυτού του πολεμιστή. Γι αυτό και δεν μπορούμε να πούμε αν το σωστό είναι Βαρσαμίτης ή Βαρωμίτης.
Ἐλιασοὺ ὁ Σαλαβωνίτης, Β΄ Βα 23,28
Ἐλιαβὰ ὁ Σαλαβωνί, Α΄ Πα 11,28
Εδώ είναι ίδια στους 2 στίχους η καταγωγή του πολεμιστή, αλλάζει όμως το 2ο σύμφωνο του ονόματός του (σ ή β). Πάλι δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το ποιο είναι το σωστό. Και το σίγουρο είναι ότι σ’ ένα απ’ τα 2 υπάρχει αντιγραφικό λάθος.
Ἐθθὶ υἱὸς Ριβὰ ἐκ Γαβαὲθ υἱὸς Βενιαμίν Β΄ Βα 23,28
Αἰρὶ υἱὸς Ρεβιὲ ἐκ βουνοῦ Βενιαμίν Α΄ Πα 11,30
Εδώ η καταγωγή του ήρωα είναι ίδια παρόλο ότι ο 2ος στίχος δεν αναφέρει την πόλη που έχει ο 1ος στίχος (Γαβαὲθ), αναφέρει όμως την φυλή Βενιαμίν στην οποία ανήκει ο ήρωας, όπως την αναφέρει και ο 1ος στίχος.
Δεν υπάρχει επίσης σημαντική διαφορά και στ’ όνομα του πατέρα του ήρωα, αφού δεν αλλάζουν τα σύμφωνα.
Η μόνη σημαντική διαφορά είναι η αλλαγή συμφώνου από θ σε ρ στ’ όνομα του ήρωα, και πρόκειται γι αντιγραφικό λάθος.
Ἐλιὴλ ὁ Μαωΐ Α΄ Πα 11,46
Ἐλλὼν ὁ Ἀωΐτης, Β΄ Βα 23,28
Εδώ οι σημαντικές διαφορές είναι 2:
1. Το τελικό σύμφωνο του ονόματος του πολεμιστή που αλλάζει από λ σε ν.
2. Η προσθήκη αρχικού συμφώνου στην καταγωγή του, του Μ, που δεν έχει άλλα σύμφωνα (Ἀωΐ-της). Είναι πιθανότερο το 2ο που μπόρεσε να διατηρηθεί παρόλη τη δυσκολία με το διπλό φωνήεν Ἀω- όπως διατηρήθηκε το διπλό φωνήεν στ’ όνομα Ιω-άννης.
Η 2η διαφορά απ’ τις παραπάνω είναι πιθανή διαφορά εβραϊκής προφοράς μεταξύ των μεταφραστών. Η 1η όμως πρέπει να οφείλεται σε αντιγραφικό λάθος.
Ἀχιὰν υἱὸς Ἀραΐ Σαραουρίτης, Β΄ Βα 23,33
Ἀχὶμ υἱὸς Ἀχὰρ ὁ Ἀραρί, Α΄ Πα 11,35
Εδώ έχουμε τις εξής αλλαγές:
1. Η κατάληξη του ονόματος του ήρωα αλλάζει από ν σε μ.
2. Στ’ όνομα του πατέρα του μπαίνει σαν 1ο σύμφωνο το χ.
3. Στην αρχή της καταγωγής του μπαίνει το Σ που το έχουμε ξαναδεί να μπαίνει στην αρχή ονομάτων.
Όλες οι παραπάνω διαφορές είναι πολύ κοντά φωνητικά, γι αυτό και πιθανόν να οφείλονται σε διαφορές προφοράς μεταξύ των μεταφραστών.
Παρακάτω θα δούμε 2 λάθη που όμως λύνονται με άλλες βιβλικές αναφορές γεωγραφικών τόπων.
Οὐρὶ ἐκ Ναχαλιγαίας,, Β΄ Βα 23,28.
Οὐρὶ ἐκ Ναχαλὶ Γάας, Α΄ Πα 11,32.
Εδώ βλέπουμε πόσο μοιάζουν οι 2 παράλληλοι στίχοι όπου φαίνεται η πατρίδα αυτού του Ουρί που είναι άλλος απ’ τον Ουρία τον Χετταίο. Ποιά είναι όμως η σωστή ονομασία της γεωγραφικής αυτής τοποθεσίας; Την απάντηση μας δίνουν 2 άλλα και παράλληλα μεταξύ τους χωρία, που αναφέρονται στην ταφή του Ιησού του Ναυή:
«καὶ ἔθαψαν αὐτὸν πρὸς τοῖς ὁρίοις τοῦ κλήρου αὐτοῦ ἐν Θαμνασασὰχ ἐν τῷ ὄρει τῷ ᾿Εφραὶμ ἀπὸ βορρᾶ τοῦ ὄρους Γαάς», Ιησ 24,31.
«καὶ ἔθαψαν αὐτὸν ἐν ὁρίῳ τῆς κληρονομίας αὐτοῦ ἐν Θαμναθαρές, ἐν ὄρει ᾿Εφραὶμ ἀπὸ βορρᾶ τοῦ ὄρους Γαάς», Κρ 2,9.
Επομένως ο σωστός στίχος είναι της Παραλειπομένης, στον οποίο πρέπει μόνο να μετατοπιστεί ο τόνος στο 2ο α της λέξης, δηλ. από Γάας σε Γαάς. Κι έτσι ο Ουρί αυτός κατάγεται απ’ την πόλη Ναχαλί που βρίσκεται στο βουνό Γαάς βορειοδυτικά της Ιερουσαλήμ, και ανήκει στην φυλή Εφραίμ (το σωστό Εφραΐμ).
Το λάθος αυτό δεν μπορεί να οφείλεται σε γλωσσικό ιδίωμα αφού ενώνει τα 2 γεωγραφικά ονόματα και χρησιμοποιεί δίφθογγο που δεν υπάρχει! Άρα πρόκειται γι αντιγραφικό λάθος.
Φαίνεται ακόμα ότι και στα 2 παράλληλα χωρία που αναφέρουν το βουνό Γαάς, η ονομασία της τοποθεσίας όπου τάφηκε ο Ιησούς του Ναυή, παρουσιάζει διαφορές, => Θαμνασασὰχ και Θαμναθαρές.
Γίνεται πολλαπλώς φανερό ότι τα ξενικά και άγνωστα ονόματα για τους έλληνες βυζαντινούς αντιγραφείς των χειρογράφων, αλλά και γενικότερα για κάθε αντιγραφέα, είναι πολύ ευάλωτα.