THE BEAST AND THE FALSE PROPHET (PART IV) - DIONYSIOS OF ALEXANDRIA & THE LIAR AND ABUSE SIAMAKIS 

      Θεσσαλονίκη   24-10-2020

Η παρούσα σελίδα αφιερώνεται στις αντιρρήσεις που φέρνει ο Διονύσιος Αλεξανδρείας για την συγγραφή της Αποκάλυψης απ’ τον ευαγγελιστή Ιωάννη (αντιρρήσεις που αφορούν μόνο την ταυτότητα του συγγραφέα και όχι την θεοπνευστία του βιβλίου), και τις αναιρέσεις του Σιαμάκη με τον χαρακτηριστικό αντιχριστιανικό του τρόπο, και τα … ψέματά του!  

Πριν πάμε όμως στις «αναιρέσεις» του Σιαμάκη και στα περιφρονητικά του σχόλια για τον Διονύσιο Αλεξανδρείας, θα παραθέσουμε 2 ενδιαφέρουσες αλλά και αντίθετες πλευρές της σύγχρονης θεολογικής έρευνας.

                             Οι νεότερες θεολογικές Σχολές

Ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Θεσ/νίκης Ι. Καραβιδόπουλος στο πανεπιστημιακό του εγχειρίδιο για τους φοιτητές, αναφερόμενος στην άποψη για έναν άλλο Ιωάννη ως τον συγγραφέα της Αποκάλυψης, λέει:

«Κατά της συγγραφής της Αποκάλυψης απ’ τον ευαγγελιστή Ιωάννη στράφηκε τον 3ο αι. ο Διονύσιος Αλεξανδρείας, ο οποίος στηρίχτηκε κυρίως στις διαφορές γλώσσας, ύφους και ιδεών ανάμεσα στην Αποκάλυψη και τ’ άλλα ιωάννεια έργα. [παραθέτει μερικές καίριες φράσεις του Διονυσίου απ’ το κείμενο του Ευσεβίου]. Οι εύστοχες αυτές παρατηρήσεις του Διονυσίου επαναλήφτηκαν από νεότερους ερευνητές. Ορισμένοι σήμερα αποδίδουν την Αποκάλυψη στον Ιωάννη τον «πρεσβύτερο», τον οποίο μνημονεύει στις αρχές του 2ου αι. ο Παπίας, επίσκοπος Ιεράπολης, ενώ άλλοι την αποδίδουν σε άλλον άγνωστον Ιωάννη, προφήτη της πρώτης εκκλησίας.»,

Ι. Καραβιδόπουλος, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη (3η έκδοση, 2010), σελ. 363.

Θα βάλουμε τώρα και τα σχόλια για το ίδιο θέμα ενός άλλου καθηγητή πανεπιστημίου, του Π. Μπρατσιώτη της Θεολογικής Σχολής Αθηνών:

«Συγκρίνων τις τὴν γλῶσσαν καὶ τὸ ὕφος τῆς Ἀποκαλύψεως, πρὸς τὴν τῶν ἄλλων ἰωαννείων βιβλίων παρατηρεῖ, ὅτι παραλλήλως πρὸς τὰς πολλὰς διαφορὰς ὡς πρός τε τὸ λεξιλόγιον καὶ τὴν γραμματικὴν καὶ τὴν σύνταξιν, ὑπάρχουσι καὶ ἱκαναὶ καὶ δὴ καὶ σπουδαιόταται ὁμοιότητες, ἀποδεικνύουσαι ἄγαν (= πολύ) ὑπερβολικὸν τὸν ἰσχυρισμὸν τοῦ Διονυσίου, καὶ πείθουσαι περὶ τῆς ταυτότητος τοῦ συγγραφέως. … ἀπαντῶσιν ἐνταῦθα οὐκ ὀλίγαι εἰδικαὶ ἰωάννειοι ἐκφράσεις, οἷαι εἶναι αἱ ἀλήθεια, ἀληθινός, δεικνύναι (ἐπὶ ἀποκαλύψεων), ἐντολή, ἔργα, ζωή, θεωρεῖν, μαρτυρεῖν, μαρτυρία, νικᾶν, ὄψις, τηρεῖν κλπ., τινὲς δ’ ἔστω καὶ ὑπὸ διάφορον πως μορφήν, ὡς τὸ ἐπίσης ἰωάννειον ἀρνίον, ἀντί ἀμνός, ψευδὴς ἀντὶ ψεύστης, καὶ δὴ καὶ ὁ ὅρος λόγος, πρὸς δήλωσιν τοῦ Χριστοῦ. … Οὐχ ἧττον ὅμως ὑπάρχουσι καὶ ἐκπληκτικαὶ μεταξὺ ἀμφοτέρων τῶν βιβλίων ὁμοιότητες, οἷον περὶ τὴν χρησιμοποίησιν τῶν συζυγιῶν, τοῦ κατὰ παράταξιν λόγου, περὶ τὴν κατασκευὴν ἐν γένει τοῦ λόγου π.χ. ἀσυνήθης χρῆσις τοῦ ἵνα κλπ.. … Τέλος, ἀξία μνείας ἐνταῦθα καὶ ἡ χρῆσις τῆς αὐτῆς μεταφράσεως τοῦ χωρίου τοῦ Ζαχαρία 12,10 => ὄψονται  εἰς ὅν ἐξεκέντησαν, (πρβ. Ιω 19,37 & Απ 1,7)».

Π. Μπρατσιώτης, Η Αποκάλυψις του Αποστόλου Ιωάννου, Κείμενον-Εισαγωγή-Σχόλια-Εικόνες, 1950, σελ. 29-30.

Όπως μπορεί απογοητευμένα να συμπεράνει κάποιος, οι 2 παραπάνω θεολόγοι ερευνητές διαφωνούν καθέτως. Φαίνεται όμως ότι οι θεολόγοι του 1ου μισού του 20ού αι. όπως ο Μπρατσιώτης, είναι πολύ κοντά στην σκέψη των αρχαίων πατέρων που αγωνίστηκαν για την ακέραιη παράδοση του ορθού δόγματος ανά τους αιώνες, σε αντίθεση με τους νεότερους απ’ το 1950 και μετά. Και δυστυχώς οι τελευταίοι είναι που κινούνται πάνω στις θεολογικές γραμμές των άθεων προτεσταντικών Σχολών των τελευταίων 2 αιώνων.

Βλέπουμε επίσης ότι ο Μπρατσιώτης έχει εντοπίσει μερικές ομοιότητες ανάμεσα στην Αποκάλυψη και στ’ άλλα βιβλία του Ιωάννη, ίδιες με τις δικές μας, όπως οι λέξεις μαρτυρεῖν, μαρτυρία, ζωή, και ο γνωστός όρος του Ιωάννη λόγος προς δήλωση του Χριστού, όπως σωστά λέει (βλέπε και την προηγούμενη σελίδα μας στην ίδια ενότητα,

ΤΟ ΘΗΡΙΟ ΚΑΙ Ο ΨΕΥΔΟΠΡΟΦΗΤΗΣ (ΜΕΡΟΣ Γ΄) – ΤΟ ΛΑΘΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ).

Επιπλέον όμως βρίσκει και άλλα γραμματικά φαινόμενα που προδίδουν ομοιότητες των βιβλίων, που όμως δεν φέρνει παραδείγματα εκτός απ’ την ασυνήθη χρήση του ἵνα. Τέλος, βρίσκει κάτι πολύ σημαντικό, ότι το χωρίο του Ζαχαρία «ἐπιβλέψονται πρός με ἀνθ᾿ ὧν κατωρχήσαντο καὶ κόψονται ἐπ᾿ αὐτὸν κοπετόν» (Ζα 12,10), μεταφέρεται στον Ιωάννη ελαφρώς αλλαγμένο:

«ὄψονται εἰς ὃν ἐξεκέντησαν.», στο Ευαγγέλιο => Ιω 19,37.

«καὶ ὄψεται αὐτὸν πᾶς ὀφθαλμὸς καὶ οἵτινες αὐτὸν ἐξεκέντησαν, καὶ κόψονται ἐπ᾿ αὐτὸν πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς.», στην Αποκάλυψη => Απ 1,7.

Σπουδαία η τελευταία αυτή διαπίστωση του καθ. Μπρατσιώτη που ζωγραφίζει έτσι ανάγλυφα την ταύτιση του συγγραφέα των 2 βιβλίων!

            Η «υπεράσπιση» του Σιαμάκη για την Αποκάλυψη

Ας έρθουμε τώρα στον Σιαμάκη τον γνωστό καταφρονητή και ψεύτη, που παριστάνει τον υπέρμαχο της ορθοδοξίας και της Αγίας Γραφής ενώ πρόκειται για προβατόσχημο λύκο.

Ο Σιαμάκης προσπαθεί να υποστηρίξει την συγγραφή της Αποκάλυψης απ’ τον ευαγγελιστή Ιωάννη και προσέξτε τί λέει:

«Στὰ μέσα τοῦ Γ΄ αἰῶνος ὁ Διονύσιος ᾿Αλεξανδρείας ἐντελῶς ἀστήρικτα ἀπέδωσε τὴν ᾿Αποκάλυψι σὲ κάποιον πρεσβύτερον ᾿Ιωάννην. … ὁ Διονύσιος πρῶτος, χωρὶς νὰ ἔχῃ παραλάβει τίποτε τὸ σχετικό, σκέφτηκε ὅτι συγγραφεὺς τῆς «θεοπνεύστου ἀλλ᾿ ὄχι καὶ πολὺ ὀρθοδόξου» ᾿Αποκαλύψεως δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ εὐαγγελιστὴς ᾿Ιωάννης, ὁλόκληρος ἀπόστολος, ἀλλ᾿ εἶναι ὁ ἄλλος ᾿Ιωάννης ὁ ὑποδεέστερος. δυὸ αὐθαιρεσίες ἐντελῶς ξεκάρφωτες, «στηριγμένες» σ᾿ ἕνα ἀνόητο σκεπτικό.  ἀπὸ τὰ ὀχτὼ ἐπιχειρήματά του, μὲ τὰ ὁποῖα προσπαθεῖ ν᾿ ἀποδείξῃ ὅτι ὀ συγγραφεὺς τῆς ᾿Αποκαλύψεως δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ συγγραφεὺς τοῦ Εὐαγγελίου, ἄλλα ἔχουν τὸν ἀντίλογό τους καὶ ἄλλα εἶναι παρατραβηγμένα.».

(Βλέπε και την Εισαγωγή στην Αποκάλυψη του Σιαμάκη, στην ιστοσελίδα του, http://philologus.gr/4/68-2010-01-01-01-22-30/76--i .)

Μέχρι εδώ ο Σιαμάκης βγάζει τον Διονύσιο ανόητο αφού έχει ἀνόητο σκεπτικό! Τον κατηγορεί επιπλέον ότι χαρακτηρίζει την Αποκάλυψη θεόπνευστη μεν ἀλλ᾿ ὄχι καὶ πολὺ ὀρθόδοξη!

Καταρχήν, πουθενά ο Διονύσιος δεν αναφέρει για  πρεσβύτερον ᾿Ιωάννην παρά μόνο για έτερον Ιωάννη. Αυτό είναι το 1ο ψέμα του Σιαμάκη αν αρχίσουμε απ’ τα πιο ελαφριά! Ο Διονύσιος στην προσπάθειά του να εντοπίσει αυτόν τον έτερον Ιωάννη επαναλαμβάνει την φήμη για τα 2 μνήματα στην Έφεσο που επιγράφονται με τ’ όνομα Ιωάννης! Και αυτή την φήμη είδαμε ότι την διέδωσε ο Παπίας Ιεραπόλεως τον οποίο ο ίδιος ο Ευσέβιος χαρακτήρισε μυθομανή!

Ας κάνουμε εδώ μια μικρή παρένθεση για τα 2 μνήματα στην Έφεσο. Κι ας σκεφτούμε, ότι η φήμη για 2 μνήματα με το ίδιο όνομα δεν είναι κατ’ ανάγκη ψέμα. Διότι είναι φυσικό να υπάρχουν 2 μνήματα στον ίδιο τόπο με το ίδιο όνομα, όταν αυτό παρουσιάζει μια σχετική συχνότητα, ή ακόμα να υπάρχουν και 3 ή περισσότερα! Και μάλιστα σε μια μεγάλη πόλη σαν την Έφεσο με εβραϊκή παροικία αντίστοιχα μεγάλη, το εβραϊκό νεκροταφείο, ή καλύτερα να πούμε το μέρος του δημόσιου νεκροταφείου όπου περιλάμβανε τους τάφους της εβραϊκής παροικίας ήταν πολύ φυσικό να έχει περισσότερους από έναν τάφους με ονόματα που συναντάμε κάπως συχνά στην Καινή Διαθήκη. Και τέτοια είναι π.χ. τα Ιωάννης, Ιάκωβος, Ιούδας, Σίμων, Μαρία. Έτσι έχουμε στην ίδια γενιά, 3 Ιωάννηδες, 3 Ιάκωβους, 3 Σίμωνες, 3 Ιούδες, 4 Μαρίες. Φανταστείτε τώρα τί γίνεται σ’ ένα νεκροταφείο που περιλαμβάνει νεκρούς από 4-5 γενιές, και μάλιστα χωρίς να γράφονται χρονολογίες αφού αυτές … δεν υπήρχαν! Ακόμα όμως και σε περίπτωση μεγάλων διωγμών, τότε που οι χριστιανοί υποχρεώνονταν να θάβουν τους νεκρούς τους εκτός δημόσιων νεκροταφείων, πάλι τα συχνά αυτά ονόματα ενείχαν αρκετή την πιθανότητα να συνυπάρχουν σε 2 μνήματα στον ίδιο τόπο. Διότι τα ονόματα που αναφέραμε παραπάνω ήταν όλοι χριστιανοί εκτός απ’ τον Ιούδα Ισκαριώτη!

Επομένως η πληροφορία του Παπία είναι άνευ ουσίας!

Ας επανέρθουμε στον Σιαμάκη. Σε άλλο σημείο της Εισαγωγής του λέει:

«῾Ο Διονύσιος ᾿Αλεξανδρείας, ἀντιμετωπίζοντας τοὺς χιλιαστὰς τῆς Αἰγύπτου … γιὰ τὴν ᾿Αποκάλυψι λέει ὅτι ἐκεῖνοι, ποὺ τὴν ἀπορρίπτουν … , δὲν ἔχουν δίκαιο, κι ὅτι αὐτὸς τὴ δέχεται ὡς θεόπνευστη. στὴ συνέχεια ὅμως προσπαθεῖ, μ᾿ ἐπιχειρήματα ἀνίσχυρα κι ἐπαναλαμβανόμενα, σὲ μιὰ γλῶσσα ἀρχαΐζουσα καὶ δῆθεν «πλατωνική», στριφνὴ καὶ δυσνόητη, … θέλοντας δὲ νὰ βρῇ κι ἕναν συγκεκριμένο κατώτερο ᾿Ιωάννη μὲ θεοπνευστία δευτέρας κατηγορίας, γιὰ νὰ τὸν καρφιτσώσῃ ὡς συγγραφέα στὴν ᾿Αποκάλυψι, … εἶναι φανερὸ ὅτι μὲ τὸ ποὺ τῆς ἀμφισβητεῖ τὴν ἀποστολικότητά της, προσπαθεῖ τὴ θεοπνευστία της, παρ᾿ ὅλο ποὺ τὴν ἀποδέχεται, νὰ τὴν ὑποβιβάσῃ σὲ θεοπνευστία δευτέρας καὶ τρίτης τάξεως, …  ὁλοφάνερα ἐννοεῖ· «Στὸ κάτω κάτω αὐτὴ ἡ ᾿Αποκάλυψι, στὴν ὁποία στηρίζονται οἱ χιλιασταί, δὲν εἶναι καὶ πολὺ θεόπνευστο βιβλίο»!

Βλέπουμε ότι αφού ο Σιαμάκης έβρισε τον Διονύσιο, κατόπιν περιφρονεί την γλώσσα του με τρόπο απαράδεκτο και αντιεπιστημονικό (στριφνὴ καὶ δυσνόητη), και στο τέλος ούτε λίγο ούτε πολύ τον βγάζει αιρετικό αφού λέει ότι ἀμφισβητεῖ τὴν ἀποστολικότητά της και προσπαθεῖ νὰ ὑποβιβάσῃ τὴν θεοπνευστία της!

Σε ποιο κείμενο του Διονύσιου τα είδε αυτά ο Σιαμάκης; Για την θεοπνευστία της Αποκάλυψης είδαμε στο κείμενο του Διονυσίου που παραθέσαμε στην προηγούμενη σελίδα μας, ότι δεν την αμφισβητεί (καλεῖσθαι μὲν οὖν αὐτὸν Ἰωάννην καὶ εἶναι τὴν γραφὴν Ἰωάννου ταύτην οὐκ ἀντερῶ,  ἁγίου μὲν γὰρ εἶναί τινος καὶ θεοπνεύστου συναινῶ). Και είδαμε επίσης ότι όλοι οι ερευνητές, ακόμα κι αυτοί που θεωρούν «εύστοχες» τις παρατηρήσεις του Διονύσιου, όπως είδαμε παραπάνω τον Καραβιδόπουλο, παραδέχονται ότι ο Διονύσιος δεν αμφιβάλλει για την θεοπνευστία και την αυθεντία της Αποκάλυψης!

Αλλά δεν μας φαίνονται παράξενα τα ψεύδη του Σιαμάκη! Τα τελευταία 20 χρόνια δεν έχει να δείξει τίποτ’ άλλο εκτός από ψεύδη!

Κατηγορεί επίσης άδικα τον Διονύσιο κάνοντας θεολογικό σφάλμα όταν μιλάει για την αποστολικότητα της Αποκάλυψης! Και απορούμε: Δεν ξέρει ο Σιαμάκης ότι μερικοί απ’ τους συγγραφείς της Καινής Διαθήκης δεν ήταν μαθητές του Χριστού; Δεν ξέρει ότι οι Παύλος, Ιάκωβος, Ιούδας, Μάρκος και Λουκάς, δεν ανήκαν στους μαθητές Του, αλλ’ αργότερα έγιναν κι αυτοί απόστολοι; Με ποιο κριτήριο ο Σιαμάκης κρίνει την αποστολικότητα;

Εδώ είναι απαραίτητη μια μικρή παρένθεση.

Είναι γνωστό ότι οι Βαρνάβας, Σίλας, Τιμόθεος, Τίτος, Επαφράς, Επαφρόδιτος, Απολλώς καθώς και άλλοι, υπήρξαν συνεργάτες της διάδοσης του ευαγγελίου, και άρα και αυτοί ήταν απόστολοι του Χριστού. Επομένως ποιο είναι το κριτήριο για να μιλήσουμε για το κύρος κάποιου αποστόλου; Ή γενικά ποιο είναι το κριτήριο για να θεωρήσουμε ότι κάποιος «ταιριάζει» να είναι συγγραφέας της Καινής Διαθήκης;

Μήπως θα μετρήσουμε πόσο ήταν το κύρος του, δηλ. πόσο γνωστός ήταν και πόσο σεβαστή θέση είχε μέσα στην εκκλησία; Ή θα συμβουλευτούμε τις πηγές, δηλ. τις έξω απ’ την Καινή Διαθήκη μαρτυρίες των αποστολικών χρόνων; Ή και τα 2;

Απάντηση: Κανένα απ’ τα 2! Για τον Θεό δεν μετράει ούτε το κύρος κάποιου, ούτε η θέση του μέσα στην εκκλησία. Είναι γνωστό το ποιμαντικό λάθος των αποστόλων που έγινε με τον Πέτρο και τους άλλους (οἱ δοκοῦντες στῦλοι εἶναι, Γα 2,9) στην Αντιόχεια όταν παρασύρθηκαν απ’ τους ιουδαΐζοντες και δεν πήγαιναν στα σπίτια των χριστιανών εξ εθνών (Γα κεφ. 2)! Το λάθος αυτό όμως ήταν μέσα στα πλαίσια της ανθρώπινης αδυναμίας! Η Αγία Γραφή όμως είναι έξω απ’ αυτά τα πλαίσια γιατί γράφτηκε απ’ το Άγιο Πνεύμα, και γι αυτό δεν περιέχει λάθος!

Δεν μπορούμε λοιπόν εμείς ως μέλη της εκκλησίας να θεωρήσουμε ποιος «ταιριάζει» και ποιος δεν «ταιριάζει» για συγγραφέας της Καινής Διαθήκης. Αυτό ανήκει στον Θεό και στο Πνεύμα το Άγιο! Την αποστολικότητα την μετράει μόνος Αυτός! Εμείς παίρνουμε τις πληροφορίες μας απ’ την Καινή Διαθήκη και απ’ την παράδοση που ο Θεός φρόντισε να συνοδεύει τα βιβλία της. Κι αυτή η παράδοση λέει τα ονόματα  των γνωστών συγγραφέων της, και όχι αγνώστων!

Και ποια είναι η ιστορία των αποστολικών χρόνων;

Απάντηση. Δεν υπάρχει ιστορία αποστολικών χρόνων έξω απ’ την Καινή Διαθήκη! Διότι τις εγγυημένες πληροφορίες για την αποστολική ιστορία τις ξέρουμε αποκλειστικά και μόνο απ’ την Καινή Διαθήκη και από πουθενά αλλού. Οποιαδήποτε άλλη πληροφορία έξω απ’ την Καινή Διαθήκη δεν μας παρέχει σιγουριά απ’ όποιον κι αν προέρχεται!

Αποδεικνύεται λοιπόν ότι ο Σιαμάκης όχι μόνο δεν γνωρίζει τί σημαίνει αποστολικότητα, αλλά επιπλέον έχει μπερδευτεί απ’ την κακεντρέχειά του, την γεμάτη περιφρόνηση και ύβρη, στοιχεία ενός αλαζονικού χαρακτήρα που θέλει να καταφρονεί τους άλλους για να προβάλλει τον εαυτό του!

Το λάθος του Διονυσίου είναι ότι δέχεται ως συγγραφέα της Αποκάλυψης κάποιον άγνωστο απόστολο Ιωάννη, γι αυτό και όπως είδαμε προτείνει για λύση και τον Ιωάννη Μάρκο, τον γνωστό απόστολο κι ευαγγελιστή Μάρκο που ήταν συνεργάτης αρχικά των Παύλου και Βαρνάβα, και αργότερα τον βρίσκουμε με τον Πέτρο στην Βαβυλώνα της Αιγύπτου (βλέπε στην προηγούμενη σελίδα μας τ’ ακριβή λόγια του Διονυσίου). Και όλοι οι απόστολοι και συγγραφείς ήταν γνωστοί και δεν υπάρχει κανείς άγνωστος, κι ούτε θα μπορούσε να υπάρχει θεόπνευστος συγγραφέας άγνωστος! Έχουμε διαπραγματευτεί την υπόθεση με τους θεόπνευστους συγγραφείς και τον ορισμό της αποστολικότητας που εξασφαλίζουν όλα τα βιβλία της Καινής Διαθήκης στην σελίδα μας,

Η ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ & ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ,

κι εκεί αποδεικνύουμε ότι το να δεχτεί κάποιος την συγγραφή ενός βιβλίου της Αγίας Γραφής από άγνωστο απόστολο, είναι θεολογικό λάθος, αλλ’ όχι αίρεση! 

Άρα ο Διονύσιος δεν ἀμφισβητεῖ τὴν ἀποστολικότητά της Αποκάλυψης, ούτε προσπαθεῖ νὰ ὑποβιβάσῃ τὴν θεοπνευστία της, όπως λέει ο Σιαμάκης. Διότι αυτά θα ήταν αίρεση!

Τα κείμενα του Σιαμάκη εδώ και 20 χρόνια στάζουν ψευδείς κατηγορίες δηλ. συκοφαντίες για διάφορα πρόσωπα της αρχαίας και νεότερης εκκλησιαστικής ιστορίας και όχι μόνο! Γιατί; Διότι όπως έχουμε επισημάνει με πολλά τεκμήρια σε πολλές σελίδες αυτού του ιστολογίου μας, το ψυχολογικό προφίλ του συνοψίζεται στην ιδέα: «Εγώ μόνο αξίζω, οι άλλοι είναι όλοι σκάρτοι!

Και η μόνη του επιλογή είναι να λέει ψέματα, σποραδικά μεν από τότε που ήταν νέος, αλλά σαν μεσήλικας έχει γίνει ψεύτης και συκοφάντης κατ’ επάγγελμα!  

Η απαράδεκτη φιλολογική κριτική του Σιαμάκη όμως συνεχίζεται, για ν’ αναιρέσει τώρα τα γλωσσικά επιχειρήματα του Διονύσιου, κατά τρόπο ιδιαίτερα εφευρετικό! Βρίσκει λοιπόν 8 γλωσσικά και γραμματικά κριτήρια του Διονύσιου (!), και αποδύεται στην αναίρεσή τους. Στην πραγματικότητα τα κριτήρια του Διονύσιου είναι 5, αλλά ο Σιαμάκης παριστάνει τον επιστημονικό καθηγητή-μεταφραστή της αρχαίας ελληνικής που μπορεί να βρει μετάφραση μιας αρχαίας λέξης τέτοια, που δεν την σκέφτηκε και δεν την φαντάστηκε ποτέ κανείς άλλος μεταφραστής ή λεξικό! Κι αυτό διότι, την «πρωτοτυπία» του Σιαμάκη στην μετάφραση κι ερμηνεία λέξεων δεν την φαντάστηκε ούτε κι αυτός ο αρχικός συγγραφέας της λέξης! Δεν ειρωνεύομαι, ούτε το λέω γι αστείο! Το πράγμα είναι έτσι ακριβώς! Και το έχουμε αποδείξει πολλαπλώς στο ιστολόγιό μας.

            Τα 8 κριτήρια του Διονύσιου που «αναιρεί» ο Σιαμάκης

Βρίσκει ο Σιαμάκης λοιπόν τα εξής 8 κριτήρια που δήθεν θέτει ο Διονύσιος. Παραθέτουμε πάλι τις συγκεκριμένες φράσεις του κειμένου του Διονύσιου με υπογράμμιση και αρίθμηση, και αμέσως σχολιάζουμε τις μεταφραστικές … πρωτοτυπίες του Σιαμάκη:

«τεκμαίρομαι γὰρ ἔκ τε τοῦ ἤθους (1) ἑκατέρων καὶ τοῦ τῶν λόγων εἴδους (2) καὶ τῆς τοῦ βιβλίου διεξαγωγῆς (3) λεγομένης, μὴ τὸν αὐτὸν εἶναι. ὁ μὲν γὰρ εὐαγγελιστὴς οὐδαμοῦ τὸ ὄνομα αὐτοῦ παρεγγράφει (4) …» «καὶ ἀπὸ τῶν ῥημάτων καὶ τῆς συντάξεως αὐτῶν εἰκότως ἕτερος οὗτος …» «συνᾴδουσι μὲν γὰρ ἀλλήλοις τὸ εὐαγγέλιον καὶ ἡ ἐπιστολή, ὁμοίως τε ἄρχονται (5)· …» «ἀλλ᾿ οὐδὲ μνήμην τινὰ οὐδὲ ἔννοιαν οὔτε ἡ ἐπιστολὴ τῆς Ἀποκαλύψεως ἔχει (ἔα γὰρ τὸ εὐαγγέλιον) οὔτε τῆς ἐπιστολῆς ἡ Ἀποκάλυψις (6), …» «ἔχεται αὐτοῦ καὶ τῶν προθέσεων οὐκ ἀφίσταται, διὰ δὲ τῶν αὐτῶν κεφαλαίων καὶ ὀνομάτων πάντα διεξέρχεται· ὧν τινὰ μὲν ἡμεῖς συντόμως ὑπομνήσομεν (7)»   «ἔτι δὲ καὶ διὰ τῆς φράσεως τὴν διαφορὰν γλῶσσαν οὐκ ἀκριβῶς ἑλληνίζουσαν αὐτοῦ βλέπω, ἀλλ᾿ ἰδιώμασίν τε βαρβαρικοῖς χρώμενον καί που καὶ σολοικίζοντα (8)·»

1)    Ήθος. Ο Σιαμάκης το μεταφράζει ύφος (!), δηλ. το ύφος του συγγραφέα.

2)    Το είδος των λόγων. Ο Σιαμάκης το μεταφράζει γραμματειακό είδος!

3)    Η διεξαγωγή του βιβλίου. Ο Σιαμάκης τη μεταφράζει πλοκή, διαπλοκή, διάγραμμα!

Και τα 3 παραπάνω εφευρήματα του Σιαμάκη δεν υπάρχουν ως όροι στην αρχαία γραμματική και απλώς κάνει φιγούρα χωρίς αντίκρισμα! Ο Διονύσιος με όλα τα παραπάνω εννοεί το κριτήριο που βλέπουμε παρακάτω στο 8, όπου μιλάει για διαφορά φράσεως! Απλώς αν προσέξουμε, ο Διονύσιος συχνά επαναλαμβάνεται με διαφορετικές λέξεις, κι εδώ εννοεί το είδος της γλώσσας που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην Αποκάλυψη, με βαρβαρισμούς και σολοικισμούς και όχι ακριβώς ελληνίζουσα, όπως λέει. Πιο πάνω θα επαναλάβει το ίδιο με την φράση και από των ρημάτων και της συντάξεως. Πρόκειται για το είδος της γλώσσας (ή γλωσσικό επίπεδο), το απλοϊκό και συχνά σόλοικο είδος της Αποκάλυψης που χαρακτηρίστηκε ως το κατώτερο της Καινής Διαθήκης! Αλλά ο Σιαμάκης, αυτό το 1 κριτήριο που συνεχώς επαναλαμβάνει ο Διονύσιος με άλλες λέξεις, το ανέλυσε σε 4! Το κριτήριο αυτό θα το αναλύσουμε πιο κάτω στο 8.

4)    Προεγγραφή ονόματος του συγγραφέα. Ο Διονύσιος εδώ ισχυρίζεται ότι στην Αποκάλυψη ο συγγραφέας γράφει τ’ όνομά του απ’ την αρχή, το δηλώνει: «…τῷ δούλῳ αὐτοῦ Ἰωάννῃ». Το δηλώνει και άλλες 3 φορές (1,4/9 & 22,8). Ενώ δεν υπάρχει όνομα συγγραφέα στο Ευαγγέλιο και στην Επιστολή.

Το επιχείρημα του Διονύσιου δεν έχει έρεισμα καθώς ο Ιωάννης δείχνει την ταυτότητά του στο Ευαγγέλιο με το γνωστό «ο μαθητὴς ὃν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς».

Ο Σιαμάκης εδώ βγάζει τον Διονύσιο «φιλολογικώς ανίκανο και αναίσθητο»!

5)    Το Ευαγγέλιο και η Επιστολή αρχίζουν με όμοιο τρόπο. Αυτό δεν συμβαίνει στην Αποκάλυψη.   

Κι αυτό το επιχείρημα του Διονύσιου είναι ασθενικό καθώς η Αποκάλυψη είναι προφητικό βιβλίο, το μόνο μέσα στην Καινή Διαθήκη.

Εδώ ο Σιαμάκης πάλι χαρακτηρίζει το επιχείρημα ανόητο!

6)    Απουσία μνείας των άλλων 2 βιβλίων του Ιωάννη στην Αποκάλυψη και αντιστρόφως της Αποκάλυψης στ’ άλλα 2 (Ευαγγέλιο και Επιστολή).

Κι αυτό το επιχείρημα είναι πολύ ασθενικό, αφού και ο Παύλος σπάνια σε κάποιες Επιστολές του κάνει μνεία των άλλων Επιστολών του. Μάλιστα στους ίδιους παραλήπτες που έχει στείλει δεύτερη Επιστολή (προς Θεσσαλονικείς και προς Τιμόθεο) δεν κάνει καθόλου μνεία για την πρώτη!

Ο Σιαμάκης κι αυτό το επιχείρημα το βρίσκει ανόητο!

7)    Εδώ ο Διονύσιος παραθέτει λέξεις και φράσεις που δεν παραθέσαμε στο κείμενό του στην προηγούμενη της ενότητας σελίδα μας, για να τους παραθέσουμε εδώ και να τους δούμε αναλυτικά. Μας δίνεται έτσι η ευκαιρία να δείξουμε τις «παρεξηγήσεις» του Σιαμάκη! Έτσι, στον παρακάτω πίνακα αριστερά έχουμε υπογραμμισμένους εκείνους τους όρους που κατά τον ισχυρισμό του Διονυσίου λείπουν απ’ την Αποκάλυψη ενώ συναντώνται συχνά στο Ευαγγέλιο και στην Επιστολή. Και στην δεξιά στήλη και στην ίδια γραμμή τ’ αντίστοιχα όπως τα μεταφέρει ο Σιαμάκης.

Κάτω απ’ τον πίνακα αξιολογούμε τους όρους με την ίδια σειρά, και όπου κρίνουμε, βάζουμε και τα σχόλια του Σιαμάκη:

(τα παραθέματα του Διονύσιου απ’ την Εκκ. Ιστορία του Ευσέβιου, 7,)

Πριν την κριτική αξιολόγηση των λέξεων ή φράσεων-όρων του Διονύσιου που θα κάνουμε έναν προς έναν, θέλουμε να προσέξετε τ’ αντίστοιχα του Σιαμάκη για να δείτε πώς παραποιεί τα περισσότερα. Ο Σιαμάκης ξεκινά με τις λέξεις ζωή, φως, σκότος αλλά όπως βλέπετε ο Διονύσιος λέει πολλὴν τὴν ζωήν / πολὺ τὸ φῶς / ἀποτροπὴν τοῦ σκότους, θέλοντας να δείξει ότι η Αποκάλυψη έχει μεν αυτές τις 3 λέξεις αλλά δεν τις έχει πολύ, δηλ. συχνά! Ο Σιαμάκης όμως τον κρίνει με το δικό του αυθαίρετο κριτήριο, χωρίς να δώσει σημασία στο  πολύ του Διονύσιου! Στις επόμενες λέξεις αλήθεια, χάρις, χαρά, ο Διονύσιος τις συνοδεύει με τον χαρακτηρισμό συνεχῆ, κάτι που πάλι δεν δίνει σημασία ο Σιαμάκης! Κατόπιν διαχωρίζει την σάρκα Κυρίου  απ’ το αἷμα Κυρίου  ενώ ο Διονύσιος τα έχει μαζί θυμίζοντάς μας το χωρίο του Ευαγγελίου που λέει:

«ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ.», Ιω 6,56.

Πιο κάτω ο Σιαμάκης βάζει τις λέξεις εντολή-εντολαί, ενώ ο Διονύσιος χαρακτηρίζει εντολή την προηγούμενη φράση–όρο που είπε για τὴν πρὸς ἀλλήλους ἡμᾶς ἀγάπης εξηγώντας αμέσως ότι και αυτήν όπως και τις άλλες εντολές πρέπει να φυλάμε. Έτσι, η λέξεις εντολή-εντολές δεν υπάρχουν στους όρους-κριτήρια του Διονύσιου παρά μόνο στην επιτηδευμένη πονηριά του Σιαμάκη!

Στους 5 επόμενους όρους-φράσεις του Διονύσιου ο Σιαμάκης βγάζει μόνο από μια λέξη, κόσμος, διάβολος, ἀντίχριστος, πνεῦμα, υιοθεσία, ενώ ο Διονύσιος μιλάει αντίστοιχα για  ἔλεγχο τοῦ κόσμου / ἔλεγχο τοῦ διαβόλου / ἔλεγχο τοῦ ἀντιχρίστου / ἐπαγγελία τοῦ ἁγίου Πνεύματος και υἱοθεσία τοῦ Θεοῦ και τα εννοεί όλα ως πρακτικές του Θεού κατά νόημα και όχι κατά λέξη, όπως τα «παρεξήγησε» επίτηδες ο Σιαμάκης – αφού πρώτα τα σμίκρυνε και τα έκοψε – για να δείξει το αβάσιμο του Διονύσιου. Κατόπιν δίνει κάποια στατιστικά στοιχεία για τις λέξεις αυτές στα βιβλία του Ιωάννη και καταλήγει στο συμπέρασμα:

«αὐτὸ τὸ ἐπιχείρημα τοῦ Διονυσίου, ὅπως καὶ κάθε τέτοιο, εἶναι ὄχι μόνο ἀνόητο ἀλλὰ καὶ ἀνέντιμο· διότι εἶναι ψέμμα, πολὺ χοντρὸ μάλιστα ψέμμα καὶ κατάφωρο.»!

Φαίνονται λοιπόν οι επιτηδευμένες και ψευδείς «παρεξηγήσεις» του Σιαμάκη, ξέχωρα απ’ τις ύβρεις! Πέστε μου τώρα εσείς ποιος είναι ψεύτης και ανέντιμος; Ο Διονύσιος ή ο Σιαμάκης;

Καταρχήν, φαίνεται ότι τα λεκτικά και φραστικά επιχειρήματα που θέτει ο Διονύσιος είναι κυρίως ιδεολογικά κι εκφραστικά θεολογικών νοημάτων και όχι σκέτες λέξεις. Έτσι ο Σιαμάκης στην ουσία δεν κάνει αναίρεση στον Διονύσιο αλλά μόνο μια φτωχή στατιστική των λέξεων που «ξεχωρίζει» αυτός, και αφορά τα βιβλία του Ιωάννη. Η απουσία λοιπόν οποιασδήποτε ιδεολογικής επιχειρηματολογίας του Σιαμάκη υπέρ της ομοιότητας της Αποκάλυψης με τ’ άλλα βιβλία του Ιωάννη, είναι καταφανής!

Ας κάνουμε τώρα την αξιολόγηση των επιχειρημάτων του Διονύσιου. Τονίζουμε πάλι εδώ ότι, επειδή ο Διονύσιος στο γλωσσικό αυτό κριτήριο με τις λέξεις και φράσεις, επιδιώκει (ή νομίζει τέλος πάντων) μια περισσότερο ιδεολογική και νοηματική ανομοιότητα ανάμεσα στην Αποκάλυψη και στ’ άλλα βιβλία του Ιωάννη, γι αυτό κι εμείς για να τον αντικρούσουμε θα προσανατολιστούμε σε αντίστοιχες ομοιότητες ιδεών και νοημάτων. 

πολλὴν τὴν ζωήν / πολὺ τὸ φῶς / ἀποτροπὴν τοῦ σκότους => Για την ζωή έχουμε ήδη βρει αρκετά θετικά στοιχεία στην Αποκάλυψη στην προηγούμενη σελίδα μας. Το φως επίσης δηλώνεται μ’ έναν ιδιαίτερο και λαμπρό τρόπο όπως η λάμψη του ήλιου ή ο ίδιος ο ήλιος (παρομοίωση με τα καθημερινά στοιχεία όπως είδαμε να έχει συνήθεια ο Ιωάννης) και το αποδίδει στον Ιησού Χριστό. Έτσι, ο Χριστός εμφανίζεται «ἐν μέσῳ τῶν ἑπτὰ λυχνιῶν» ως ο ήλιος (1,16), και πάλι εμφανίζεται απ’ τον ουρανό ως ο ήλιος (10,1), και πάλι περιβάλλει ως ήλιος την γυναίκα «ἥτις ἔτεκε τὸν ἄρρενα» (12,1), και στο τέλος είναι ο φωστήρας της πόλης-νύμφης, της αγίας Ιερουσαλήμ που κατεβαίνει απ’ τον ουρανό (21,9-11), και το Αρνίο που είναι ο λύχνος που φωτίζει την πόλη-νύμφη μαζί με την δόξα του Θεού (21,23), και ξανά:

«καὶ νὺξ οὐκ ἔσται ἔτι, καὶ οὐ χρεία λύχνου καὶ φωτὸς ἡλίου, ὅτι Κύριος ὁ Θεὸς φωτιεῖ αὐτούς, καὶ βασιλεύσουσιν εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.», Απ 22,5.

 Βλέπουμε ότι ο συγγραφέας της Αποκάλυψης βάζει άλλες λέξεις για να δηλώσει το φως: ήλιος, λύχνος, φωτίζω, φωστήρας! Και αυτό είναι ένα απ’ τα χαρακτηριστικά του Ιωάννη όπως είδαμε, να επαναλαμβάνεται με άλλες λέξεις κι ενίοτε εναλλάσσοντας ρήμα με ουσιαστικό! Επομένως, ο Διονύσιος δεν έχει δίκιο όταν λέει ότι η Αποκάλυψη δεν έχει πολύ το φως! Όσο για το σκοτάδι και την αποτροπή του, ναι, έχει δίκιο! Δεν κάνει καμιά αναφορά. Πού να χωρέσει όμως το σκοτάδι μέσα στο τόσο φως της Αποκάλυψης;

συνεχῆ τὴν ἀλήθειαν / τὴν χάριν / τὴν χαρὰν => Πράγματι απουσιάζουν τελείως σαν λέξεις η αλήθεια και η χαρά. Όμως στο νόημα η συνεχής χαρά δηλώνεται με ολόκληρες φράσεις ή και χωρία, όπως στο χωρίο που βάλαμε αμέσως παραπάνω με την αιώνια βασιλεία των κατοίκων της αγίας πόλης! Και υπάρχουν επίσης και στα χωρία: 

"ἐποίησεν ἡμᾶς βασιλείαν, ἱερεῖς τῷ Θεῷ καὶ πατρὶ αὐτοῦ" (1,6)

"ἔχοντες ἕκαστος κιθάραν … καὶ ἄδουσιν ᾠδὴν καινὴν λέγοντες·  … καὶ ἐποίησας αὐτοὺς τῷ Θεῷ ἡμῶν βασιλεῖς καὶ ἱερεῖς, καὶ βασιλεύσουσιν ἐπὶ τῆς γῆς." (5,9-10)

"καὶ κράζουσι φωνῇ μεγάλῃ λέγοντες· Ἡ σωτηρία τῷ Θεῷ ἡμῶν τῷ καθημένῳ ἐπὶ τοῦ θρόνου καὶ τῷ ἀρνίῳ." (7,10)

"καὶ ὁ καθήμενος ἐπὶ τοῦ θρόνου σκηνώσει ἐπ' αὐτούς. 16 οὐ πεινάσουσιν ἔτι οὐδὲ διψήσουσιν ἔτι, οὐδ' οὐ μὴ πέσῃ ἐπ' αὐτοὺς ὁ ἥλιος οὐδὲ πᾶν καῦμα, 17 ὅτι τὸ ἀρνίον τὸ ἀνὰ μέσον τοῦ θρόνου ποιμαίνει αὐτούς, καὶ ὁδηγήσει αὐτοὺς ἐπὶ ζωῆς πηγὰς ὑδάτων, καὶ ἐξαλείψει ὁ Θεὸς πᾶν δάκρυον ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν." (7,15-17)

"Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε ὁ Θεὸς ὁ παντοκράτωρ, ὁ ὢν καὶ ὁ ἦν καὶ ὁ ἐρχόμενος, ὅτι εἴληφας τὴν δύναμίν σου τὴν μεγάλην καὶ ἐβασίλευσας," (11,17)

"καὶ αὐτοὶ ἐνίκησαν αὐτὸν διὰ τὸ αἷμα τοῦ ἀρνίου καὶ διὰ τὸν λόγον τῆς μαρτυρίας αὐτῶν, … 12 διὰ τοῦτο εὐφραίνεσθε οὐρανοὶ καὶ οἱ ἐν αὐτοῖς σκηνοῦντες·" (12,11-12)

"καὶ ἡ φωνὴ ἣν ἤκουσα, ὡς κιθαρῳδῶν κιθαριζόντων ἐν ταῖς κιθάραις αὐτῶν. καὶ ἄδουσιν ᾠδὴν καινὴν ἐνώπιον τοῦ θρόνου" (14,3)

"καὶ ἄδουσι τὴν ᾠδὴν Μωϋσέως τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ᾠδὴν τοῦ ἀρνίου λέγοντες· Μεγάλα καὶ θαυμαστὰ τὰ ἔργα σου, Κύριε" (15,3)

"χαίρωμεν καὶ ἀγαλλιώμεθα καὶ δῶμεν τὴν δόξαν αὐτῷ, ὅτι ἦλθεν ὁ γάμος τοῦ ἀρνίου, καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἡτοίμασεν ἑαυτήν." (19,7)

"Όπως βλέπουμε, στην Αποκάλυψη υπάρχει μεγάλη συχνότητα εκδηλώσεων χαράς και δοξολογίας με ωδές και κιθάρες (!) και με ποικιλία φράσεων. Μάλιστα στα 2 τελευταία κεφάλαια με την κατάβαση της αγίας πόλης η χαρά είναι διάχυτη, αφού περιγράφεται η αιώνια ζωή και η βασιλεία του Θεού με τους αγίους κι εκλεκτούς του!

Και την χάρι σαν λέξη την έχει 2 φορές, στην αρχή και στο τέλος (Απ 1,4 & 22,21), όπως συνηθίζουν οι απόστολοι στον χαιρετισμό των Επιστολών τους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι την έχει λίγο, διότι είδαμε παραπάνω την συχνή χαρά των αγίων γιατί ακριβώς αξιώθηκαν της χάριτος του Θεού, και του Αρνίου που θυσιάστηκε γι αυτούς και την σωτηρία τους και την αιώνια βασιλεία τους! Γι αυτό και τον δοξολογούν με ωδές και κιθάρες! Ο κάθε άγιος λοιπόν, χαίρεται γιατί χαριτώθηκε απ’ τον Θεό! Αλλιώς, αν ο Θεός μας χρωστούσε επειδή θα δείχναμε αναμαρτησία, αυτό δεν θα ήταν χάρις! Γι αυτό και ο απ. Παύλος τονίζει δυνατά:

«καὶ ὄντας ἡμᾶς νεκροὺς τοῖς παραπτώμασι συνεζωοποίησε τῷ Χριστῷ· χάριτί ἐστε σεσῳσμένοι.», Εφ 2,5.

τὴν σάρκα καὶ τὸ αἷμα τοῦ Κυρίου / τὴν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν / τὴν πρὸς ἡμᾶς ἀγάπην τοῦ θεοῦ /  =>

Οι 3 αυτές φράσεις δεν αναφέρονται στην Αποκάλυψη έτσι ακριβώς. Όμως και οι 3 σχετίζονται άμεσα μεταξύ τους, και θα δούμε πώς τις συνδέει η Αποκάλυψη:

Αναφέρεται το αίμα του Ιησού Χριστού και η αγάπη του προς εμάς (1,5) και το αίμα του Αρνίου και η αγάπη του με διαφορετικές φράσεις (5,9 & 7,14 & 12,11). Είδαμε επίσης στην χαρά ότι εκεί εκφράζεται συχνά και ποικιλοτρόπως η σωτήρια θυσία του Αρνίου-Χριστού για τους ανθρώπους, και άρα φαίνεται και η προς εμάς αγάπη Του. Ειδικά δε το 5ο κεφάλαιο ασχολείται ολοκληρο με το Αρνίο (ὡς ἐσφαγμένον) που κατάφερε να κάνει κάτι μοναδικό: ν’ ανοίξει το βιβλίο (των 7 σφραγίδων) του καθήμενου επί του θρόνου όταν δεν μπορούσε να το ανοίξει κανείς άλλος (κανείς άνθρωπος λόγω των αμαρτημάτων του, και κανείς άγγελος). Έτσι, έπρεπε να το κάνει κάποιος άνθρωπος μεν, αναμάρτητος δε! Κι όλο αυτό το επίτευγμα ήταν η θυσία του μονογενούς Υιού του Θεού λόγω της αγάπης Του προς εμάς για την άφεση των αμαρτιών μας! Ή όπως και αλλού λέει η Γραφή:

«ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη», Πρξ 8,32, Ησ 53,7.

Γι αγάπη του Θεού επίσης μιλάει και το χωρίο «ἐγὼ ὅσους ἐὰν φιλῶ, ἐλέγχω καὶ παιδεύω·» (Απ 3,19), θυμίζοντας τα παράλληλα χωρία Εβ 12,6 &  Πρμ 3,12.

τὴν κρίσιν => Η κρίσις του Θεού αναφέρεται στην Αποκάλυψη στα χωρία, 14,7 & 16,7 & 18,10 & 19,2, τόσο με την ίδια λέξη όσο και με το νόημα που υπάρχει σ’ όλα τα γεγονότα που εκδηλώνονται στη συνάφεια των εν λόγω χωρίων, δείχνουν την τελική κρίση. Έτσι έχουμε περιληπτικά:

Κεφ. 14. Οι 144.000 άμωμοι που συνοδεύουν το Αρνίο, η εξαγγελία της πτώσης της Βαβυλώνας που μαζί με τους προσκυνούντες το θηρίο θα τιμωρηθούν απ’ την οργή του Θεού, καθώς και ο θερισμός μαζί με το πατητήρι του ληνού των σταφυλών που θα βγάλει αίμα μέχρι τους χαλινούς των ίππων!  

Κεφ. 16. Το χύσιμο των 7 φιαλών που περιέχουν την οργή του Θεού, δηλ. τις πληγές πάνω στους αμαρτωλούς και άδικους για να μετανοήσουν! Αλλά δεν μετανόησαν (16,9/11)! 

Κεφ. 18. Η πτώση της μεγάλης πόλεως, της Βαβυλώνας που γέμισε και ξεχείλισε από πορνεία και αδικία, και σκότωσε τους αγίους. Κρίνεται, καίγεται και καταποντίζεται προκαλώντας τον θαυμασμό και συγχρόνως τον θρήνο όσων πλούτισαν και γλέντησαν χάριν αυτής!

Κεφ. 19. Μετά την κρίση και την τιμωρία της Βαβυλώνας θα γίνει ο γάμος του Αρνίου με την ετοιμασμένη νύμφη. Εμφανίζεται ο Λόγος του Θεού που είναι ο Χριστός. Τα δε σαρκοφάγα όρνεα προσκαλούνται ν’ αποτελειώσουν την τιμωρία των ασεβών. Το θηρίο και ο ψευδοπροφήτης ρίχνονται στην λίμνη του πυρός και του θείου.

Ολόκληρα λοιπόν τα παραπάνω κεφάλαια μιλάνε για την τελική κρίση του Θεού! Αλλά και τα 3 τελευταία πάλι μιλάνε για κρίση, καθώς στο 20ό ρίχνονται και οι υπόλοιποι παράγοντες της κακίας και αδικίας στην λίμνη του πυρός, δηλ. ο διάβολος και όσοι τον ακολουθούν, και ο θάνατος και ο Άδης! Και τέλος στα 2 τελευταία 21 & 22 είδαμε ότι μιλάει για την αιώνια και αγία πόλη, την νέα Ιερουσαλήμ, αποτέλεσμα κρίσεως και αυτή! Μήπως όμως και αυτά που λέει το Πνεύμα στις 7 εκκλησίες κάθε φορά που τελειώνει τις παρατηρήσεις του στον κάθε επίσκοπο (κεφ. 2 & 3), δεν μιλάνε για κρίση καθώς υπόσχονται πνευματικές αμοιβές; Θα λέγαμε ότι όλη η Αποκάλυψη είναι ένα μήνυμα για την τελική κρίση.

ἡ διόλου πίστις ἡμῶν ἀπαιτουμένη => Η πίστη των αγίων αναφέρεται στην Αποκάλυψη στα χωρία, 2,13 & 2,19 όπου φαίνεται η πίστη των επισκόπων (Πέργαμος και Θυάτειρα) και στο 13,10 η πίστις και η υπομονή των αγίων που αντιστέκονται στο θηρίο και στη προσκύνηση της εικόνας του, και στο χάραγμα που θ’ επακολουθήσει. Και στο 14,12 φαίνεται πάλι η πίστη του Ιησού που τηρήθηκε απ’ τους αγίους μάρτυρες που έδωσαν το αίμα τους κατά την άρνησή τους να προσκυνήσουν το θηρίο και να πάρουν το χάραγμα, εφόσον μετά 2 στίχους λέει γι αυτούς:

«μακάριοι οἱ νεκροὶ οἱ ἐν Κυρίῳ ἀποθνῄσκοντες ἀπ' ἄρτι. ναί, λέγει τὸ Πνεῦμα, ἵνα ἀναπαύσωνται ἐκ τῶν κόπων αὐτῶν· τὰ δὲ ἔργα αὐτῶν ἀκολουθεῖ μετ' αὐτῶν. », Απ 14,13. Η επεξηγηματική φράση με το ἵνα ἀναπαύσωνται δείχνει και αυτή την κρίση που λέγαμε πιο πάνω!

ὁ Πατὴρ καὶ ὁ Υἱός => Στην Αποκάλυψη δεν υπάρχει αυτός ο συνδυασμός κατά λέξη που είναι τόσο συχνός σε όλη την υπόλοιπη Καινή Διαθήκη! Συνήθως αντί του Υιού μπαίνει η λέξη Αρνίο. Έτσι στην Αποκάλυψη συναντάμε τους εξής όρους όπου αναφέρονται μαζί κατά νόημα ο Χριστός (συνήθως ως το Αρνίο) και ο Θεός:

Υιός του Θεού, 2,18.

Λόγος του Θεού, 19,13. Τον συναντήσαμε στο Αίμα του Λόγου του Θεού.

Αρνίο και ο πατήρ αυτού, 14,1.

Αρνίο με τα 7 πνεύματα του Θεού, 5,6.

Δόξα και τιμή στον καθήμενο επί του θρόνου και στο Αρνίο, 5,13.

Οργή απ’ τον καθήμενο επί του θρόνου και το Αρνίο 6,16.

Ενώπιον του θρόνου και ενώπιον του Αρνίου, 7,9.

Η σωτηρία εκ του καθήμενου επί του θρόνου και του Αρνίου, 7,10.

Για τον λόγο του Θεού και την μαρτυρία του Αρνίου (6,9)

Το Αρνίον θα ποιμάνει τους αγίους και ο Θεός θα εξαλείψει παν δάκρυ εκ των οφθαλμών τους, 7,17.

Οι άγιοι είναι απαρχή προσφερόμενη στο Θεό και στο Αρνίο, 14,4.

Ναός της καινής πόλεως θα είναι ο Θεός και το Αρνίο, 21,22.

Η δόξα και ο φωτισμός της πόλεως θα είναι ο Θεός και ο λύχνος της το Αρνίο, 21,23.

Ο θρόνος του Θεού και του Αρνίου, 22,1 & 22,3.

Όπως βλέπουμε οι φράσεις στην Αποκάλυψη δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας για το ποιος ακριβώς είναι το Αρνίο, και ποια η σχέση του με τον Θεό (τον καθήμενο επί του θρόνου). Υπάρχει απόλυτη ταύτιση της θείας ουσίας του Αρνίου μ’ εκείνη του Θεού! Λόγω της μεγάλης αυτής συχνότητας στην ταύτιση της θείας ιδιότητας Αρνίου και Θεού, η Αποκάλυψη καθίσταται το πλέον ακαταμάχητο βιβλίο για την υποστήριξη της θείας ισότητας του Υιού με τον Πατέρα! Χαρακτηριστικό χωρίο είναι το εξής:

«Ὁ νικῶν, δώσω αὐτῷ καθίσαι μετ' ἐμοῦ ἐν τῷ θρόνῳ μου, ὡς κἀγὼ ἐνίκησα καὶ ἐκάθισα μετὰ τοῦ πατρός μου ἐν τῷ θρόνῳ αὐτοῦ.», Απ 3,21.

Ο Ιησούς Χριστός δεν κάθισε απλώς σε θρόνο δίπλα στον Πατέρα, αλλά στον θρόνο του Πατέρα!

Εδώ τελειώσαμε και τους όρους του 7ου κριτηρίου και τις αναιρέσεις του Διονύσιου, για την πατρότητα της Αποκάλυψης. Ο δε Σιαμάκης δεν έχει να προσφέρει κάποια θετικά στοιχεία αναίρεσης πέρα από μια φτωχή στατιστική εξέταση των λέξεων του Διονύσιου, αφού πρώτα όπως είδαμε έχει περικόψει τις φράσεις του, παραποιώντας έτσι το ιδεολογικό τους υπόβαθρο! Ξαναβάζουμε εδώ την ιστοσελίδα του Σιαμάκη για να επαληθεύσουν οι αναγνώστες αυτά που λέμε: http://philologus.gr/4/68-2010-01-01-01-22-30/76--i . 

Με την ιδεολογική και νοηματική αναίρεση που κάναμε στις αντίστοιχες λέξεις και φράσεις του Διονύσιου, φαίνεται να συμφωνεί και ο καθηγητής Μπρατσιώτης. Γι αυτό αξίζει εδώ να παραθέσουμε άλλο ένα μικρό απόσπασμα απ’ το βιβλίο του:

«Ἰδεολογικαὶ ὁμοιότητες: Τοιαύτη π.χ. συγγένεια, ἔτι δὲ καὶ ταυτότης ἰδεῶν παρατηρεῖται ἐν τῆ ἐννοία περὶ νίκης (πρβ.  Ιω 16,33,  Α΄ Ιω 2,14  καὶ  Απ 2,7/11/26,  3,5/12/21,  5,5,  21,7 κλπ.), περὶ ζωῆς (ὕδωρ ζωῆς ἤ ὕδωρ ζῶν  Ιω 4,10,  7,38,  Απ 21,6,  22,17,  ξύλον ζωῆς), περὶ τοῦ Ἰ. Χριστοῦ ὡς φωτὸς (Ιω 1,4/9,  3,19  κλπ.  καὶ  Απ 21,23) καὶ ὡς ποιμένος (Ιω 10,11,  Απ 7,17,  19,15) καὶ ὡς κριτοῦ (Ιω 12,31,  14,30,  16,11  καὶ  Απ 2,5,  20,11 κλπ.), ἐν τῆ ἀναδείξει τῆς θεότητος τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς πρὸς αὐτὸν τιμῆς καὶ λατρείας (Ιω 5,23,  Απ 5,9/12 κλπ.).»,  Π. Μπρατσιώτης, Η Αποκάλυψις του Αποστόλου Ιωάννου, Κείμενον-Εισαγωγή-Σχόλια-Εικόνες, 1950, σελ. 31-32.

Βλέπουμε ότι μερικές απ’ τις δικές μας παραπάνω ομοιότητες έχει εντοπίσει και ο καθ. Μπρατσιώτης. Αυτές είναι, του φωτός, του κριτοῦ και της θεότητας του Χριστού και την προς αυτόν τιμή και λατρεία ίσα με τον Πατέρα που γράψαμε παραπάνω, και το στοιχείο της ζωής που γράψαμε στην προηγούμενη σελίδα μας! Ενώ έχει εντοπίσει ως επιπλέον ομοιότητες τα στοιχεία της νίκης, και του ποιμένα που δεν βρήκαμε εμείς!

Και περνάμε στο 8ο κριτήριο (κατά Σιαμάκη).

1)    Είχαμε πει ότι στην πραγματικότητα τα κριτήρια του Διονύσιου είναι 4, διότι τα ήθος, είδος των λόγων και διεξαγωγή του βιβλίου για τα οποία μιλάει ο Διονύσιος ανήκουν στο είδος της γλώσσας του συγγραφέα γι αυτό και παρουσιάζει διαφορά φράσης με τον Ιωάννη, όπως λέει. Η επιτηδευμένη φαντασία του Σιαμάκη είναι που τα έβγαλε 8!

Είδος της γλώσσας λοιπόν στην Αποκάλυψη με αρκετούς βαρβαρισμούς και σολοικισμούς. Σ’ αυτό έχει δίκιο ο Διονύσιος! Ας δούμε όμως τι λέει ο Σιαμάκης για να το αναιρέσει:

«ὅπως πολλοὶ ἀλλόγλωσσοι ἔτσι κι ὁ ᾿Ιωάννης ἤξερε μὲν παιδιόθεν ὡς δίγλωσσος νὰ μιλάῃ ἑλληνικά, ἀλλὰ δὲν ἤξερε καὶ νὰ τὰ γράφῃ σωστά, … (ἔχω ἄλλωστε γράψει ὁ ἴδιος στὴν ἑλληνική, μόνο γλωσσικῶς καὶ ἐπ᾿ ἀμοιβῇ, πολλὲς διδακτορικὲς διατριβὲς θεολογικὲς ἀλλοδαπῶν, ποὺ στὰ προφορικὰ ἑλληνικὰ μιλοῦσαν ἄψογα, καὶ ἔχω πολλὴ πεῖρα τοῦ πράγματος), καὶ ὅτι ὁ ᾿Ιωάννης φεύγοντας ἀπὸ τὸ ἑβραιόγλωσσο περιβάλλον του καὶ μπαίνοντας σ᾿ ἕνα ἀποκλειστικῶς ἑλληνόγλωσσο γιὰ πρώτη του φορά, τὸ πρῶτο κείμενό του τὸ ἔγραψε μὲ ἀρκετοὺς βαρβαρισμούς καὶ σολοικισμούς»!

Απορώ με την πολλὴ πεῖρα τοῦ πράγματος που διαθέτει ο Σιαμάκης για να συμπεράνει ότι κάποιος μπορεί να μιλάει άψογα μια γλώσσα αλλά συγχρόνως να την γράφει αδέξια με ασυνταξίες! Ρωτάω λοιπόν: γίνεται αυτό; Το μυαλό δεν είναι αυτό που οδηγεί και την προφορά και την γραφή μιας γλώσσας; Μόνο αν κάποιος δεν ξέρει γράμματα δεν μπορεί να γράψει, και αντίστοιχα αν δεν τα ξέρει πλήρως, δεν μπορεί να γράψει καλά! Έτσι, αν κάποιος μιλάει αδέξια με σολοικισμούς, θα γράφει με τους ίδιους σολοικισμούς! Τυχαίνει να έχω κάποιον σύριο φοιτητή της θεολογίας που μαθαίνει τώρα την ελληνική γλώσσα, και μου ζήτησε να διορθώσω μια εργασία του στα ελληνικά. Και μπορώ να πω ότι το γραπτό του ήταν καλύτερο απ’ την ομιλία του (!), διότι απλούστατα, όταν έγραφε, είχε την άνεση να συμβουλευτεί και μερικά ελληνικά βιβλία!

Μάλλον η υπερβολική και φαντασιώδης «πρωτοτυπία» του Σιαμάκη τον οδηγεί σε άτοπα συμπεράσματα, επικαλούμενος ψευδή πείρα όπως κάνει συνήθως!

Το γλωσσικό επίπεδο της Αποκάλυψης

Αυτό που συμβαίνει λοιπόν και είναι γνωστό σε όλους, όταν κάποιος βρίσκεται στο στάδιο εκμάθησης μιας ξένης γλώσσας, μιλάει και γράφει με ασυνταξίες, και όσο την μαθαίνει και την χρησιμοποιεί, και ταυτόχρονα βρίσκεται στο περιβάλλον της, την βελτιώνει συνεχώς!

 Το ίδιο συμβαίνει και με τον Ιωάννη! Κι εδώ χρειάζεται να πούμε λίγα εισαγωγικά για να κατανοήσουμε καλύτερα το γλωσσικό επίπεδο της Αποκάλυψης!

Ο Ιωάννης κι ο αδερφός του Ιάκωβος, όπως μας δείχνουν και τα βέρα εβραϊκά τους ονόματα, παρόλο που ήταν απ’ την Γαλιλαία, δηλ. μακριά απ’ το θρησκευτικό κι εβραϊκό κέντρο των Ιεροσολύμων (Mθ 4,18-22, Μκ 1,16-20), η πατρική τους οικογένεια (του Ζεβεδαίου), κρατούσε σφικτά και στεγανά τις πατροπαράδοτες εβραϊκές συνήθειες και δεν υιοθετούσε εύκολα τις ξένες που ήταν καθημερινά γύρω τους όπως ήταν η ελληνική γλώσσα. Ενώ η πατρική οικογένεια των Πέτρου και Ανδρέα, ήταν πιο φιλελεύθερη στις ξένες συνήθειες και στα ελληνικά έθιμα. Γι αυτό και ο Ανδρέας έχει ελληνικό όνομα. Έτσι, σε μια περιοχή όπου κυριαρχούσε η ελληνική γλώσσα καθώς ήταν το κοινό και σπουδαίο στοιχείο που διευκόλυνε τις συναλλαγές και τις κοινωνικές επαφές ανάμεσα στις πολλές εθνότητές της (Γαλιλαία των εθνών, Μθ 4,15), η μεν οικογένεια του Ζεβεδαίου ήξερε ελάχιστα ελληνικά, η δε οικογένεια των Πέτρου και Ανδρέα τα ήξερε αρκετά καλά! Έτσι εξηγείται και το καλό γλωσσικό επίπεδο των 2 Επιστολών του Πέτρου!

Ο διδάσκαλός τους τώρα Ιησούς Χριστός δεν έδωσε ποτέ μια συγκεκριμένη γλωσσική προτίμηση ή γραμμή στους μαθητές του, γιατί ήθελε μέχρι το τέλος να δείξει άψογη ουδετερότητα σ’ αυτά τα κατά βάσιν βιοτικά και πολιτισμικά θέματα, όπως ήταν η γλώσσα. Έτσι, στην εξωτερική καταγωγή Του και γλώσσα έδειχνε ότι ήταν γνήσιος εβραίος που δεν αρνείται τα πατροπαράδοτα στοιχεία, ώστε κανείς φαρισαίος να μην μπορεί να τον κατηγορήσει όπως κατηγόρησαν αργότερα τον Παύλο (ὁ ἄνθρωπος ὁ κατὰ τοῦ λαοῦ καὶ τοῦ νόμου καὶ τοῦ τόπου τούτου, Πρξ 21,28).

Όμως ο Κύριος αθρόα και σιωπηλά έδειχνε στους μαθητές Του, ότι τα έθνη θα γίνουν κάποτε το περιβάλλον τους, καθώς απ’ την Γαλιλαία άρχισε το κήρυγμα (Μθ 4,23, Μκ 1,14, Λκ 4,14) και τα θαυματουργικά σημεία (γάμος στην Κανά της Γαλιλαίας, Ιω 2,1), από κεί διάλεξε τους περισσότερους αν όχι όλους τους μαθητές Του, προτιμούσε να διδάσκει στην Γαλιλαία, και η παραγγελία Του προς αυτούς πριν τον συλλάβουν, ήταν «ραντεβού στη Γαλιλαία» (Μθ 26,32, Μκ 14,28).

Ο ίδιος ο Ιησούς ήξερε τουλάχιστον τα στοιχειώδη ελληνικά (όπως και όλοι οι εβραίοι της Παλαιστίνης γι αυτό και μπορούσε να διαλεχθεί με τον Πιλάτο), και η πατρική Του οικογένεια μάλλον διατηρούσε ανάλογους σφιχτούς και στεγανούς δεσμούς με το εβραϊκό στοιχείο (όπως η οικογένεια Ζεβεδαίου). καθώς αυτό φαίνεται απ’ τα βέρα εβραϊκά ονόματα των αδερφών Του (Μθ 13,55).

Ήξερε επίσης ο προφήτης και σχεδιαστής Κύριος, ότι τα έθνη θα γίνουν το μεγάλο πεδίο δράσης και διάδοσης του ευαγγελίου, γι αυτό και «προωθούσε» αθρόα τους μαθητές Του στα έθνη και στο κοινό τους στοιχείο επικοινωνίας, δηλ. στην ελληνική γλώσσα που ήταν η διεθνής γλώσσα της εποχής!     

 Να λοιπόν γιατί, ο Ιωάννης έχει αυτό το χαμηλό γλωσσικό επίπεδο στην Αποκάλυψη. Ήταν το 1ο βιβλίο που έγραψε, και τότε δεν χρησιμοποιούσε καλά τα ελληνικά! Ενώ στ’ άλλα βιβλία του και ειδικά το Ευαγγέλιο, έχει βελτιωμένο επίπεδο γλώσσας. Κι εννοείται, ότι όπως μιλάει κάποιος μια γλώσσα, έτσι και την γράφει!

Όμως η χρονολόγηση των βιβλίων του Ιωάννη είναι ένα θέμα που θα το αφήσουμε γι αργότερα. Όμως ελπίζουμε σύντομα, γιατί συνδέεται με το θέμα του θηρίου και του ψευδοπροφήτη! Αν ο Θεός θελήσει!     

                        Αντί περίληψης

Ο Σιαμάκης γράφει ως τελικά συμπεράσματα κριτικής για τον Διονύσιο:

«῾Ο Διονύσιος λοιπὸν ᾿Αλεξανδρείας μόνο γιὰ κριτικὸς κειμένων δὲν ἔκανε, καὶ τὰ «ἐπιχειρήματά» του εἶναι ἀπὸ ἀνεπιτυχῆ καὶ ἀνόητα μέχρι καὶ ψευδολογικά.»!

«ὁ Διονύσιος, ὅπως καὶ οἱ πλεῖστοι σημερινοί, παρατηρῶ, σὰν ἐξεταστὴς κειμένων καὶ γλώσσης ἦταν τελείως ἀνίκανος.  τέτοιοι ἄνθρωποι τὸ καλλίτερο ποὺ ἔχουν νὰ κάνουν εἶναι νὰ μὴ «βγαίνουν ξυπόλυτοι στ᾿ ἀγκάθια», διότι γελοιοποιοῦνται.  καλλίτερα νὰ διαβάζουν, παρὰ νὰ γράφουν.  θὰ διατηροῦν ἔτσι καὶ τὴν ἀξιοπρέπειά τους.»!

Τα υβριστικά, ειρωνικά και περιφρονητικά σχόλια του Σιαμάκη δεν μας εκπλήσσουν!

Το αστείο σε όλη την υπόθεση είναι ότι παριστάνει τον μεγάλο φιλόλογο (παλιά μπορεί να ήταν, τώρα πια δεν είναι!), «βρίσκει» και «εξηγεί» αρχαίους γραμματικούς όρους που δεν υπήρξαν (ήθος, είδος των λόγων και διεξαγωγή του βιβλίου)  και στην προκειμένη περίπτωση εξουθενώνει τον Διονύσιο και τ’ αρνητικά επιχειρήματά του βγάζοντάς τον ανίκανο ως κριτικό, χωρίς να προβάλλει ούτε ένα θετικό στοιχείο για την πατρότητα της Αποκάλυψης απ’ τον ευαγγελιστή Ιωάννη, σαν αυτά που βρήκαμε εμείς ή ο καθηγητής Μπρατσιώτης, ή άλλα τέλος πάντων! Η δε αναίρεση των γλωσσικών επιχειρημάτων του Διονύσιου στις συγκεκριμένες λέξεις και φράσεις που είδαμε, είναι τόσο φτωχή, επιτηδευμένη και παραποιημένη, που μόνο αναίρεση δεν είναι!

Η κριτική κι επιστημονική κενότητα του Σιαμάκη φαίνεται ανάγλυφα στα παρακάτω λόγια του: 

 «πάντως ἂν μοῦ ἔλεγαν, χωρὶς νὰ τὸ ξέρω ἀπ᾿ ἀλλοῦ, νὰ κρίνω ποιός ἀπὸ τοὺς τέσσερες εὐαγγελιστὰς εἶναι συγγραφεὺς τῆς ᾿Αποκαλύψεως, θὰ ἔλεγα ἀδίστακτα ὅτι ὁ ᾿Ιωάννης · κι ἂν μοῦ ἔβαζαν ὑποψηφίους καὶ τοὺς ὀχτὼ συγγραφεῖς τῆς Καινῆς Διαθήκης, θὰ ἔλεγα πάλι ὅτι εἶναι ὁ ᾿Ιωάννης.».

Είδατε λοιπόν επιχείρημα; Το πόσο αδίστακτα ο Σιαμάκης θ’ αποφαινόταν υπέρ του ευαγγελιστή Ιωάννη ως συγγραφέα της Αποκάλυψης, κι ας μην φέρνει κανένα στοιχείο; Νομίζω πώς η «κριτική ικανότητα» του Σιαμάκη στα κείμενα, είναι προφανής και δεν χρειάζεται σχόλια. Κατά τ’ άλλα κατηγορεί τον Διονύσιο ότι δεν θα έπρεπε να κάνει φιλολογική κριτική για να διατηρεί την αξιοπρέπειά του! Κι επειδή είναι κενός, δεν έχει άλλη επιλογή απ’ το να «παρεξηγεί» επίτηδες, να παραποιεί τα λόγια του Διονύσιου, και να τον βρίζει!

Ποιά λοιπόν υπεράσπιση των ορθών θεολογικών ιδεών και αξιωμάτων για τα θεόπνευστα βιβλία μπορεί να προσφέρει ο Σιαμάκης με τέτοια συμπεριφορά; Καμιά φυσικά! 

Έχουμε ασχοληθεί με πολλά υβριστικά και ψευδή σχόλια του Σιαμάκη στο ιστολόγιό μας, μόνο και μόνο για ν’ αποδείξουμε στους οπαδούς του ότι είναι σκάρτος και κενός περιεχομένου. Και φυσικά με τέτοια συμπεριφορά δεν μπορεί να θεωρηθεί όχι απλώς επιστήμων, αλλ’ ούτε καν χριστιανός! Εξάλλου οι άνθρωποι θα κριθούν απ’ τα ίδια τα λόγια τους, κατά το ευαγγελικό:

«λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι πᾶν ῥῆμα ἀργὸν ὃ ἐὰν λαλήσωσιν οἱ ἄνθρωποι, ἀποδώσουσι περὶ αὐτοῦ λόγον ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως· 37 ἐκ γὰρ τῶν λόγων σου δικαιωθήσῃ, καὶ ἐκ τῶν λόγων σου καταδικασθήσῃ.», Μθ 12,36-37.