THE MAGI AND THE STAR (PART IΙ)

Θεσσαλονίκη 6-1-2022 Θεοφάνεια

[Συνέχεια απ’ το ΜΕΡΟΣ Α΄] και Καλή Χρονιά!

Για να γίνουν καλύτερα κατανοητά τα συμβάντα γύρω απ’ την γέννηση του Χριστού, θα δώσουμε αμέσως παρακάτω τις απαντήσεις υπό τύπον σύντομης διήγησης που θα περιλαμβάνει όλα τα γεγονότα και χρονικά στάδια. Σ’ αυτό θα μας βοηθήσουν και κάποιοι χάρτες που πήραμε απ’ το ελεύθερο (δωρεάν) pdf των βιβλικών χαρτών, https://www.holyhome.nl/bible-atlas.pdf , Zaine Ridling, Ph.D. Access Foundation.

Η σειρά και χρονική διάρκεια των γεγονότων της Γέννησης

Εμφανίζεται ο αστέρας των μάγων στην ανατολή, στην πατρίδα τους, 14 μήνες περίπου πριν την Γέννηση. Γεννιέται ο Χριστός. Τον προσκυνούν οι ποιμένες την ίδια νύχτα. Στις επόμενες 1-2 μέρες καταφτάνουν οι μάγοι στα Ιεροσόλυμα, όπως ακριβώς αφηγείται ο Ματθαίος, «Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Βηθλέεμ τῆς Ἰουδαίας ἐν ἡμέραις Ἡρῴδου τοῦ βασιλέως, ἰδοὺ μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα» (Μθ 1,1). Πολύ σωστά μεταφράζουν οι W.D. Davies & D.C. Allison (A critical and exegetical commentary on the Gospel according to Saint Matthew, Λονδίνο 2004, σελ. 225) το γεννηθέντος με τη λέξη newborn (= νεογέννητο). Αν οι πατέρες Ευσέβιος και Επιφάνειος πρόσεχαν καλύτερα την φράση του Ματθαίου που χρωματίσαμε, θα καταλάβαιναν ότι η άφιξη των μάγων έγινε μόλις ο Χριστός γεννήθηκε, και δεν θα έμπαιναν στον κόπο να εφεύρουν το σενάριο επανάκαμψης του Χριστού στη Βηθλεέμ 2 χρόνια μετά, και τ’ οποίο παρέσυρε αρκετούς στο ίδιο λάθος.

Το επιχείρημα του Τρεμπέλα ότι ο Ματθαίος χρησιμοποιώντας τη λέξη Ἰησοῦ δείχνει ότι το Παιδί έχει περιτμηθεί κι έχει πάρει τ’ όνομά Του, και άρα η ηλικία Του είναι αρκετά μεγαλύτερη (όπ. παρ., σελ. 44), δεν ευσταθεί διότι ήδη ο ίδιος ευαγγελιστής προηγουμένως ονομάζει το Παιδί Ιησού στη αρχή της γενεαλογίας (1,1) και άλλη μια στο στίχο 1,18 (Τοῦ δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γένεσις οὕτως ἦν·). Εξάλλου, ισχύει πάντα ότι ο αφηγητής μιας διήγησης δεν δεσμεύεται να αναφέρει ονομαστικά τους πρωταγωνιστές ή τα συμβάντα, πριν τα εκθέσει με τη σωστή χρονική σειρά. Αναφέρουμε 2 παραδείγματα απ’ τα Ευαγγέλια:

«Τότε ὁ Ἰησοῦς ἀνήχθη εἰς τὴν ἔρημον ὑπὸ τοῦ Πνεύματος, πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ διαβόλου.», Μθ 4,1. Εδώ ο Ματθαίος, κάνει μια μικρή εισαγωγική περίληψη πριν εκθέσει ακριβώς τους 3 πειρασμούς του Κυρίου στους επόμενους στίχους (4,3-11).

«λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον, καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν. … ἐκεῖνος δὲ ἔλεγε περὶ τοῦ ναοῦ τοῦ σώματος αὐτοῦ.», Ιω 2,19-21. Εδώ ο ευαγγελιστής Ιωάννης αναφέρει σχεδόν επιγραμματικά την Ανάσταση, πολύ πριν την εκθέσει αναλυτικά στο τέλος σχεδόν της αφήγησής του.

Και την ίδια ή την επόμενη μέρα οι μάγοι βρίσκονται μπροστά στην οικία όπου ο Χριστός έχει μεταφερθεί απ’ την φάτνη του στάβλου. Διότι προχώρησε η απογραφή, κάποιοι απογράφτηκαν κι έφυγαν απ’ το πανδοχείο-κατάλυμα, άδειασε 1 τουλάχιστον δωμάτιο και η Οικογένεια με το Νεογέννητο μπορούσε να μεταφερθεί εκεί. Αυτό έχει ήδη ειπωθεί απ’ τους Γ. Δέρβο (Ερμηνεία των Ευαγγελίων, των αναφερομένων εις την γενεαλογίαν, διδασκαλίαν, τα Πάθη και την Ανάστασιν του Ιησού Χριστού, Αθήνα 1889, σελ. 25) και Α. Μακράκη (Ερμηνεία του Κατά Ματθαίον, Αθήνα 1973, σελ. 64). Το πιθανότερο είναι να μεταφέρθηκε στην οικία ή κατάλυμα όπου ανήκε ο στάβλος. Ο ευαγγελιστής Λουκάς αναφέρει τον στάβλο ως λύση ανάγκης, διότι όπως λέει, «οὐκ ἦν αὐτοῖς τόπος ἐν τῷ καταλύματι» (Λκ 2,7). Με τον ενικό αριθμό που χρησιμοποιεί για το κατάλυμα, βγάζουμε το συμπέρασμα ότι το κατάλυμα αυτό ήταν το μοναδικό είδος πανδοχείου στη Βηθλεέμ, γι αυτό και ο Ιωσήφ με την Μαρία δεν είχαν που αλλού να πάνε.

Οι μάγοι Τον προσκυνούν, προσφέρουν τα δώρα και φεύγουν απ’ τη Βηθλεέμ την ίδια ή την επόμενη μέρα. Απ’ την φράση του ευαγγελιστή «χρηματισθέντες κατ' ὄναρ μὴ ἀνακάμψαι πρὸς Ἡρῴδη», θεωρούμε πιθανότερο ότι εκείνο το βράδυ κατασκήνωσαν στην ύπαιθρο της Βηθλεέμ, οπότε είδαν και το όνειρο-χρησμό, και το επόμενο πρωί ξεκίνησαν το ταξίδι της επιστροφής από άλλο δρόμο, έτσι ώστε να μην περάσουν απ’ τα Ιεροσόλυμα. Την ίδια νύχτα φεύγει και η άγια οικογένεια για την Αίγυπτο μετά τον χρηματισμό που δέχεται ο Ιωσήφ, πάλι όπως αφηγείται ο Ματθαίος: «Ἀναχωρησάντων δὲ αὐτῶν (των μάγων) ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου φαίνεται κατ' ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ λέγων· Ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ φεῦγε εἰς Αἴγυπτον, … ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβεν τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ νυκτὸς καὶ ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον» (Μθ 2,13).

Βρισκόμαστε στην 3η ή 4η μέρα μετά την Γέννηση και η άγια οικογένεια είναι καθ’ οδόν για Αίγυπτο. Ποιά οδό όμως; Από ποιά οδό μπορούν να πάνε πιο γρήγορα για να ξεφύγουν τον θάνατο του Παιδιού που πλησιάζει; Απ’ τη θάλασσα φυσικά! Με μια άνετη άμαξα που χρειάζονταν για την Μαρία και το Μωρό που μίσθωσε ο Ιωσήφ μαζί με τον οδηγό της – μην ξεχνάμε τον χρυσό απ’ τα δώρα των μάγων που είχε στη διάθεσή του –, η άγια οικογένεια έφτασε το άλλο πρωί στο πλησιέστερο λιμάνι της θαλασσινής ακτής. Αυτό ήταν η Ασηδώθ ή Άζωτος, αρκετά μεγάλο λιμάνι της νότιας Παλαιστινής ακτής. Βλέπε παρακάτω εικόνα.

Απ’ τη Βηθλεέμ στη θάλασσα, στο πλησιέστερο λιμάνι που είναι η Ασηδώθ (Άζωτος). Αρκετά μεγάλο λιμάνι για να βρει ο Ιωσήφ το κατάλληλο και άνετο σκάφος για την θαλάσσια φυγή τους στην Αίγυπτο.

Κι εκεί με τη βοήθεια του Θεού μίσθωσαν ένα μικρό αλλά ευρύχωρο και άνετο ιστιοφόρο, για να τους πάει καρφί για τα πρώτα λιμάνια της Αιγύπτου. Και καθώς η θάλασσα δεν έχει τα μειονεκτήματα και εμπόδια των δρόμων της ξηράς όπως, λόφους με ανηφόρες και κατηφόρες και άλλες ανωμαλίες εδάφους, δύσβατα μέρη και στροφές, καθυστερήσεις με διαλείμματα για ξεκούραση ανθρώπων και ζώων, και το κυριότερο: την νύχτα δεν χρειάζεται να σταματήσεις το ταξίδι σου για να κατασκηνώσεις και να την περάσεις, καθώς το πλεούμενο μπορεί και συνεχίζει το ταξίδι του και κατά την διάρκεια της νύχτας, ενώ οι ταξιδιώτες κοιμούνται! Και σχεδόν δεν χρειάζεται επίσης να πούμε ότι για μια μωρομάνα που μόλις γέννησε, και το μωρό της, το ταξίδι με το καραβάκι που γλιστράει πάνω στα νερά είναι το ανετότερο μέσον, σε αντίθεση με τους μικρούς ή μεγάλους κραδασμούς (και τη σκόνη που το συνοδεύει) και του πιο άνετου μέσου μεταφοράς στη ξηρά. Η θαλάσσια απόσταση σ’ ευθεία γραμμή είναι 250 χιλιόμετρα. Επομένως η πραγματική απόσταση που διένυσαν δεν είναι πάνω από 300 χιλιόμετρα, κι έτσι με ούριο άνεμο και μια μέση ταχύτητα 80 χλμ. ανά ημερονύκτιο σε 4 μέρες το πολύ το καραβάκι πιάνει λιμάνι σ’ ένα απ’ τα πρώτα της Αιγύπτου, το Πηλούσιο ή την Μάγδωλο, που είναι αρκετά μεγάλα λιμάνια και βρίσκονται ακριβώς λίγο ανατολικότερα του Δέλτα του Νείλου (βλέπε την παρακάτω εικόνα).

Με τις έντονα μαύρες γραμμές και τα βέλη φαίνεται η πορεία που ακολούθησε η άγια οικογένεια. Πήραν το καραβάκι απ’ το λιμάνι της Ασηδώθ (Άζωτος). Το Πηλούσιο και η Μάγδωλος είναι απ’ τα πρώτα και μεγάλα λιμάνια της Αιγύπτου για τα καράβια που έρχονται απ’ την Παλαιστίνη και παρέχουν κάθε διευκόλυνση διαμονής.

Έτσι, η άγια οικογένεια βρίσκεται στην Αίγυπτο την 7η ή 8η μέρα της Γέννησης. Απ’ τη βιβλιογραφία που εξετάσαμε κανείς δεν αναφέρεται σε ταξίδι δια θαλάσσης. Σχετικά κοντινές είναι οι απόψεις των L.C. Filion και A.H. M’Neile (The Gospel according to S. Matthew, Λονδίνο 1915, σελ. 18) που λένε ότι ακολούθησαν την παραθαλάσσια οδό ως πιο ομαλή. Ο Filion επίσης λέει ότι έφτασαν στην Αίγυπτο σε 10 μέρες (La sainte Bible Comentee, τ. Ζ΄, παίρνουμε απ’ τον Τρεμπέλα που βάζει την παράθεσή του, Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, Αθήνα 1951, σελ. 52). Γιατί όμως ν’ ακολουθήσουν την παραθαλάσσια οδό στην ξηρά όταν μπορούν να νοικιάσουν ένα πλοιάριο που θα τους πάει απ’ τη θάλασσα πιο γρήγορα και πιο άνετα;

Μετά από άλλες 4-5 ημέρες ο Ηρώδης αντιλαμβάνεται ότι δεν εισακούσθηκε απ’ τους μάγους και εξοργισμένος διατάζει τη σφαγή των νηπίων. Δηλ. τα νήπια της Βηθλεέμ και των γύρω απ’ αυτήν χωριών σφάζονται όταν ο Ιησούς είναι 12-13 ημερών. Ο Ηρώδης μετά από 10 μέρες περίπου πεθαίνει [για την εποχή του θανάτου του όπως δίνεται απ’ τον Ιώσηπο θα πούμε πιο κάτω]. Τότε ο Ιωσήφ δέχεται τον τελευταίο χρηματισμό: «Ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ πορεύου εἰς γῆν Ἰσραήλ, τεθνήκασιν γὰρ οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχὴν τοῦ παιδίου.» (Μθ 2,20) και ξεκινάει αμέσως (Μθ 2,21). Άλλωστε, γιατί να μείνουν στην Αίγυπτο και να δαπανούν ως ξένοι ταξιδευτές, χρήματα και χρόνο στη διαμονή τους, όταν ο κίνδυνος έχει περάσει; Αλλά κι ερμηνευτικά να το πάρουμε, η προφητική φράση «Ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου» που έγινε και ευαγγελική, περισσότερο μας δείχνει μια εφήμερη και πολύ σύντομη διαμονή στην ξένη χώρα.

Απ’ τον ίδιο δρόμο τώρα αλλ’ αντίστροφα, η άγια οικογένεια θα επιστρέψει στην πατρίδα, τώρα όμως δεν θα αποβιβαστεί στο λιμάνι της Αζώτου απ’ όπου ξεκίνησε για την Αίγυπτο, ούτε σε άλλο λιμάνι της Ιουδαίας, αλλά θα πάει βορειότερα, καθώς μαθαίνουν ότι στην Ιουδαία βασιλεύει ο Αρχέλαος που φημίζεται κι αυτός για την σκληρότητά του (Μθ 2,22). Παράλληλα, ο Ιωσήφ δέχεται (σ’ ένα απ’ τα βράδια της επιστροφής στο ύπνο του) χρηματισμό που του παραγγέλλει να πάνε στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας (Μθ 2,22). Έτσι λοιπόν, θα συνεχίσει το ταξίδι βορειότερα προσπερνώντας την Καισάρεια, θα παρακάμψει την μακριά οροσειρά του Καρμήλου ώστε να μην χρειαστεί στην ξηρά να την διαβεί ή να την κυκλώσει απ’ την μεριά της Σαμάρειας, και θ’ αποβιβαστεί στο λιμάνι της Πτολεμαΐδας [Acco είναι στα λατινικά και Άκην την ονομάζει ο Στράβων (Γεωγραφικά, 16, 2,27). Σ’ αυτήν αναφέρονται και οι Πράξεις, 21,7]. Από ‘κει, με κατεύθυνση νοτιοανατολικά μέσω της πεδιάδας του ποταμού Κισών και άρα πάνω σε αρκετά ομαλό δρόμο θα φτάσει στη Ναζαρέτ. Στην επιστροφή η θαλάσσια διαδρομή είναι τώρα μεγαλύτερη κατά 120 χιλιόμετρα, και θα χρειαστεί επιπλέον χρόνος 2 ημερών συμπεριλαμβανομένης και της πορείας στη ξηρά μέχρι την Ναζαρέτ. Έτσι η συνολική επιστροφή θα διαρκέσει 7 μέρες.

Η επιστροφή απ’ την Αίγυπτο πάλι μέσω θαλάσσης. Μόνο που τώρα θα προσπεράσουν την Άζωτο (πρώτη πόλη από κάτω αριστερά) θα συνεχίσουν περνώντας την Καισάρεια και την μακριά οροσειρά του Καρμήλου που σχηματίζει το μοναδικό δόντι της Παλαιστινής ακτής, και θ’ αποβιβαστούν στο λιμάνι της Πτολεμαΐδας. Η Ναζαρέτ απέχει περίπου 40 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά.

Ας δούμε τώρα τους μερικούς χρόνους μετά τη Γέννηση:

Επίσκεψη βοσκών: 1η νύχτα.

Επίσκεψη μάγων: 2η-3η μέρα.

Διάρκεια ταξιδιού από Βηθλεέμ προς Αίγυπτο: 5 μέρες. Αμέσως μετά την εγκατάσταση στην Αίγυπτο γίνεται η περιτομή του μικρού Ιησού [8η μέρα της Γέννησης σύμφωνα με τον Νόμο (Λε 12,3, Λκ 2,21)].

Διάρκεια διαμονής στην Αίγυπτο: 15 μέρες. Στις 5 μέρες σφάζονται τα νήπια της Βηθλεέμ, όταν δηλ. ο Χριστός είναι 12-13 ημερών. Και μετά από 10 μέρες πεθαίνει ο Ηρώδης. Το πεδίο είναι ελεύθερο για την επιστροφή του μικρού Χριστού.

Διάρκεια ταξιδιού επιστροφής με προορισμό την Ναζαρέτ: 7 μέρες.

Σύνολο: 30 μέρες.

Έτσι λοιπόν, ο Ιωσήφ με τη Μαρία έχουν στη διάθεσή τους άλλες 10 μέρες για να τακτοποιήσουν την μόνιμη πλέον εγκατάστασή τους στη Ναζαρέτ και τέλος την 10η μέρα που συμπληρώνονται 40 μέρες απ’ τη γέννα, να πραγματοποιήσουν το ταξίδι τους στην Ιερουσαλήμ, ώστε να τελέσουν τα δέοντα για τον καθαρισμό της μητέρας και τον αγιασμό του πρωτοτόκου Αγοριού σύμφωνα με τον Νόμο (Λε 12,6-8, Λκ 2,22-24).

Εδώ όμως χρειάζεται μια τελευταία επεξηγηματική παρένθεση για την εποχή της Γέννησης. Ποια εποχή του χρόνου ήταν, ή ποιος μήνας; Παρακάτω λοιπόν θα δώσουμε την απάντηση, λαμβάνοντας υπόψιν ένα συνδυασμό παραγόντων και γεγονότων που έχουν σχέση τόσο με την πρακτική ενός καλά οργανωμένου κράτους όπως ήταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όσο και με τις σοφές πρακτικές και τα γεγονότα που περιγράφονται απ’ τους θεόπνευστους ευαγγελιστές.

Με το δεδομένο της πολιτικής απογραφής του πληθυσμού της μεγάλης ρωμαϊκής επικράτειας κατά την οποία γεννήθηκε ο Κύριος (Λκ 2,1-3), ο καιρός που θα προτιμήθηκε απ’ τους υπευθύνους κρατικούς παράγοντες ώστε να μην ταλαιπωρηθεί ο λαός – πέρα απ’ την ταλαιπωρία ενός μικρού ή μεγάλου ταξιδιού με τα φτωχά για τον λαό μέσα μεταφοράς –, θα πρέπει να ήταν ούτε πολύ κρύος, ούτε πολύ ζεστός. Άρα, θα ήταν άνοιξη ή φθινόπωρο. Και οι γλυκύτεροι μήνες των ενδιάμεσων αυτών εποχών που ενδείκνυνται για τέτοιου είδους ταξιδιωτική ταλαιπωρία είναι αυτοί που έχουν πλησίον τους το καλοκαίρι, δηλ. αντίστοιχα ο Μάιος και ο Σεπτέμβριος.

Θα περιγράψουμε τώρα ένα πολύ καλό υπολογισμό, τον οποίο βρήκαμε να τον αναφέρει πρώτος ο άγγλος R. Skinner (Christs birth miss-timed, Λονδίνο 1649, σελ. 4-5). Ο υπολογισμός ξεκινάει με το δεδομένο της διήγησης του Λουκά ότι, ο Ιησούς ήταν περίπου 5,5 μήνες μικρότερος απ’ τον Ιωάννη τον Βαπτιστή (καὶ ἰδοὺ Ἐλισάβετ ἡ συγγενὴς σου καὶ αὐτὴ συνεληφυῖα υἱὸν ἐν γήρει αὐτῆς, καὶ οὗτος μὴν ἕκτος ἐστὶν αὐτῇ, Λκ 1,36). Αυτό κατόπιν συνδυάζεται με μια πληροφορία που μας έρχεται απ’ την Παλαιά Διαθήκη, και συγκεκριμένα απ’ την εποχή του βασιλιά Δαβίδ. Ο Δαβίδ λοιπόν, διάνειμε με κλήρο κατά μήνα τις εφημερίες των ιερέων σε όλους τους απογόνους του Ααρών, σύμφωνα με τη λευιτική ιερωσύνη. Έτσι, προέκυψαν 24 εφημερίες για κάθε έτος (Α΄ Πα 24,1-19). Δηλ. 1 για κάθε 15θήμερο, και 8ος στη σειρά κληρώθηκε ο Αβιά. Συνεπώς ο Αβιά θα υπηρετούσε το 2ο δεκαπενθήμερο του 4ου μηνός κατ’ έτος. Η σύλληψη τώρα του Ιωάννη έγινε αμέσως σχεδόν μετά την περίοδο εφημερίας του πατέρα του, του Ζαχαρία, ο οποίος υπηρετούσε στην σειρά της εφημερίας του Αβιά (Λκ κεφ. 1,5-9). Και πιο συγκεκριμένα, κρίνοντας απ’ τις φράσεις του Λουκά, «καὶ ἐγένετο ὡς ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι τῆς λειτουργίας αὐτοῦ (του Ζαχαρία) ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ. Μετὰ δὲ ταύτας τὰς ἡμέρας συνέλαβεν Ἐλισάβετ ἡ γυνὴ αὐτοῦ·» (Λκ 1,23-24), συνάγεται ότι ο Ιωάννης συνελήφθη στην κοιλιά της μητέρας του Ελισάβετ στις αρχές του 5ου εβραϊκού μηνός. Επομένως, αν προσθέσουμε 14,5 μήνες (9 μήνες η εγκυμοσύνη της παρθένου Μαρίας + 5,5 περίπου μήνες η διαφορά των 2 συλλήψεων, Ιωάννη και Ιησού) φτάνουμε γύρω στις 20 του 7ου εβραϊκού μηνός. Κι επειδή ο 1ος εβραϊκός μήνας αντιστοιχούσε περίπου στον δικό μας Μάρτιο [1], ο 7ος εβραϊκός θ’ αντιστοιχούσε στον δικό μας Σεπτέμβριο. Άρα, η γέννηση του Χριστού έγινε γύρω στις 20 Σεπτεμβρίου. Τον υπολογισμό αυτόν αναφέρουν και οι Θεοδοσίου & Δανέζης (Στα Ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ. - Αστρονομία-Ιστορία-Φιλοσοφία, Αθήνα 2000, σελ. 555).

Μ’ έναν άλλο έμμεσο υπολογισμό καταλήγουμε στο ίδιο αποτέλεσμα. Αφού ο Ιωάννης προηγείται του Χριστού 5,5 περίπου μήνες, άρα θα ξεκίνησε την δράση του (να κηρύττει και να βαπτίζει) – σύμφωνα με την βιβλική παράδοση στην ηλικία των 30 ετών (Α΄ Πα 23,3-5) –, περίπου 5-6 μήνες νωρίτερα απ’ τον Κύριο. Όμως, δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει φθινόπωρο να βαπτίζει στα νερά του Ιορδάνη αφού θα πλησίαζε ο χειμώνας και ο καιρός θα γινόταν κρύος και άβολος (έως ακατάλληλος) για βαπτίσεις. Συνάγεται έτσι, ότι ο Ιωάννης ξεκίνησε Μάρτιο με Απρίλιο να βαπτίζει, και σίγουρα μετά το πάσχα και την εορτή των αζύμων που τελείωνε κοντά στις 21 Μαρτίου (βλέπε Υποσημ. [1]). Ο ευαγγελιστής Λουκάς τώρα, μας λέει ότι ο Ιησούς βαπτίστηκε και άρα ξεκίνησε τη δράση του ἀρχόμενος στο 30ό έτος της ηλικίας του (Λκ 3,23), τηρώντας έτσι και ο Κύριος την βιβλική παράδοση. Επομένως ο Ιησούς ήταν τότε κοντά στα γενέθλιά του. Κι αφού ο Σεπτέμβριος απέχει 6 μήνες απ’ τον Μάρτιο, τότε δηλ. που ξεκίνησε ο Ιωάννης να βαπτίζει, συμπεραίνουμε ότι τον Σεπτέμβριο ξεκίνησε την δράση Του ο Ιησούς, και άρα στον ίδιο μήνα γεννήθηκε. Έτσι, πιστεύουμε ότι γεννήθηκε γύρω στις 20 Σεπτεμβρίου. Απ’ την άλλη μεριά πιστεύουμε ότι η απογραφή επιλέχθηκε γύρω απ’ αυτήν την ημερομηνία, έτσι ώστε να προλάβουν οι γεωργοί να μαζέψουν την συγκομιδή των αμπελιών που γινόταν νωρίτερα εκείνη την εποχή, δηλ. Αύγουστο με Σεπτέμβριο. Εξάλλου, και η γιορτή της σκηνοπηγίας των εβραίων τελείωνε στις 22 του 7ου εβραϊκού μήνα, αντίστοιχου του Σεπτεμβρίου, έτσι ώστε να ευφρανθούν την νέα σοδειά των αμπελιών.

Αν το δούμε επίσης από άλλη οπτική γωνία, η 20ή Σεπτεμβρίου πέφτει πάνω στην φθινοπωρινή ισημερία (=> 21-22 Σεπτεμβρίου), και είναι η αρχή της ετήσιας σεζόν πολλών επαγγελματικών και διοικητικών ασχολιών, ακόμα και των γεωργικών, διότι μια νέα σεζόν αρχίζει μετά τη σχετική ανεμελιά του καλοκαιριού. Οι γεωργοί αυτήν την εποχή δεν έχουν ιδιαίτερο άγχος καθώς τα χωράφια περιμένουν τις βροχές για να μαλακώσουν ώστε να μπορούν λίγο αργότερα να οργωθούν και ακολούθως να σπαρθούν. Έτσι απολαμβάνουν τον καλύτερο φρουτοειδή καρπό που μόλις συλλέχθηκε, τα σταφύλια, μαζί και την διαδικασία της παραγωγής και αποθήκευσης του κρασιού. Και καθώς ο Κύριος αναλαμβάνει τότε την κηρυκτική δράση του, πιστεύουμε ότι είναι η καλύτερη εποχή για τον κόσμο και ιδιαίτερα για τον απλό λαό, ν’ αφιερώσει λίγο χρόνο στο ν’ ακούσει το νέο μήνυμα, το ευαγγέλιο.

Υποσημείωση παραγράφου: Το πάσχα των εβραίων

[1] Σύμφωνα με την Βίβλο, το πάσχα γιορτάζονταν την 14η του μηνός Νισάν, απ’ το εσπέρας μέχρι το εσπέρας της επομένης, 15ης (Έξ κεφ. 12), αρχής γενομένης της ημέρας ή μάλλον της νύχτας της εξόδου του Ισραήλ απ’ την Αίγυπτο. Ο μήνας Νισάν τότε θεσπίστηκε ως ο πρώτος μήνας του έτους για τους εβραίους. Μάλιστα, το γεγονός ότι ο Θεός τονίζει επανειλημμένα αυτήν την αρχή των μηνών, μηνί των νέων, όπως τον ονομάζει (Έξ 1,2/ 13,4 & 5 & 10/34,18/Δε 16,1), δείχνει ότι αυτός διέφερε απ’ την σειρά του ημερολογίου που κρατούσε η Αίγυπτος, και στην οποία ο Ισραήλ κατοικούσε τουλάχιστον 120 έτη.

Για να υπολογίσουμε τώρα την σχέση του τότε μηνός Νισάν με το δικό μας ημερολόγιο (Γρηγοριανό), συνδυάζουμε τον 7ο αποστολικό κανόνα και τον προσδιορισμό του χριστιανικού πάσχα απ’ την Α΄ οικουμενική σύνοδο. Ο 7ος αποστολικός λέει:

«Εἴ τις ἐπίσκοπος, ἢ πρεσβύτερος, ἢ διάκονος, τὴν ἁγίαν τοῦ Πάσχα ἡμέραν πρὸ τῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας μετὰ Ἰουδαίων ἐπιτελέσοι, καθαιρείσθω.».

Η Α΄ οικουμενική προσδιόρισε το πάσχα να εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που θα συμβεί αμέσως μετά την εαρινή ισημερία.

Όπως βλέπουμε, οι 2 χριστιανικοί κανόνες είναι αρκετά σχετικοί με τον εορτασμό του πάσχα απ’ τους Ιουδαίους, καθώς προσπαθούν ν’ αποφύγουν την χρονική σύμπτωση με αυτούς. Ο λόγος για τον οποίο η Α΄ οικουμενική τοποθετεί το πάσχα ακόμα πιο μετά απ’ την ισημερία έχει να κάνει με τις διαφοροποιήσεις που υπέστη το εβραϊκό ημερολόγιο μετά τον βίαιο διασκορπισμό τους μακριά απ’ τη Παλαιστίνη (εξαιτίας των 2 Ιουδαϊκών πολέμων, 70 μ.Χ. και 130 μ.Χ.), και οι οποίες δημιούργησαν 2 παραδόσεις: στην 1η το πάσχα γιορτάζονταν πριν την ισημερία και στην 2η μετά απ’ αυτήν [περί 2 ιουδαϊκών παραδόσεων του πάσχα που διαφέρουν λίγες ημέρες κάνει λόγο και ο Νικόδημος Αγιορείτης (Πηδάλιο, ερμηνεία και σχόλια στον 7ο αποστολικό κανόνα). Γι αυτό και αργότερα οι εβραίοι ραββίνοι του 4ου αι. αναγκάστηκαν να επιφέρουν μεταρρύθμιση στο ημερολόγιό τους, τ’ οποίο έτσι περίπου ισχύει μέχρι σήμερα (Jewish Encyclopedia, 1906, λήμμα calendar, Θεοδοσίου & Δανέζης, Η Οδύσσεια των Ημερολογίων, Αθήνα 1995, τόμ. Α΄, σελ. 120-124).

Το σίγουρο συμπέρασμα πάντως που συνάγεται απ’ τους 2 παραπάνω κανόνες είναι ότι το ιουδαϊκό πάσχα εορτάζονταν τότε πριν την εαρινή ισημερία, και άρα έπεφτε μέσα στον δικό μας Μάρτιο. Δεδομένου τώρα ότι η εαρινή ισημερία πέφτει στις 21-22 Μαρτίου και το πάσχα των εβραίων έπεφτε στις 14 του μηνός, δηλ. στα μέσα του 1ου εβραϊκού μηνός, συνάγεται ότι ο μήνας Νισάν, αντιστοιχούσε περίπου στον δικό μας Μάρτιο, με 1-2 μέρες ίσως μόνο διαφορά. Και αυτό βέβαια συνεπάγεται, ότι όλο το αρχαίο ημερολογιακό έτος των εβραίων απείχε ελάχιστες μόνο μέρες διαφορά απ’ το δικό μας ημερολογιακό (Γρηγοριανό σήμερα) έτος αν εξαιρέσουμε φυσικά ότι ο δικός τους 1ος μήνας (Νισάν) αντιστοιχεί στον δικό μας 3ο μήνα (Μάρτιο) .

Στο πολύ αξιόλογο βιβλίο των Θεοδοσίου & Δανέζη πάνω στα αρχαία ημερολόγια, Η Οδύσσεια των Ημερολογίων, οι συγγραφείς υπολογίζουν τον Νισάν στο διάστημα ανάμεσα στις 21 Μαρτίου και 20 Απριλίου, βάζοντας την εαρινή ισημερία στην 1η του Νισάν και άρα στη πρωτοχρονιά του εβραϊκού έτους (τόμ. Α΄, σελ. 131). Έτσι, το λάθος τους είναι κατά 3 εβδομάδες περίπου.

_________________________

  Αξιολόγηση του Ιώσηπου και του έργου του

Τώρα θα εξετάσουμε τα ιστορικά γεγονότα που αφηγείται ο ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος, και που έχουν σχέση με το θέμα μας. Ένα ιστορικό γεγονός που συνδέεται με την Γέννηση είναι ο θάνατος του Ηρώδη. Ένα άλλο ιστορικό γεγονός είναι η σφαγή των νηπίων της Βηθλεέμ, αλλ’ αυτήν δεν την αναφέρει ο Ιώσηπος! Τον λόγο θα τον δούμε στη συνέχεια, όπως και άλλα στοιχεία που ενδιαφέρουν για την αξιολόγηση του ίδιου και του έργου του. Να σημειώσουμε ότι ο Ιώσηπος είναι η μόνη ιστορική πηγή, για πολλά γεγονότα της ιουδαϊκής ιστορίας μέχρι την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ..

Στα έργα του παριστάνει τον ένθερμο υποστηρικτή του Ιουδαϊσμού και των πατρικών του παραδόσεων, αλλά τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Κατά τον 1ο Ιουδαϊκό πόλεμο το 66 ή 67 μ.Χ., ορίστηκε ως διοικητής της επανάστασης στη Γαλιλαία. Όταν η Γαλιλαία έπεσε, σφάχτηκαν χιλιάδες εβραίοι και οι τελευταίοι επαναστάτες με τον Ιώσηπο κατέφυγαν σ’ ένα σπήλαιο. Οι ρωμαίοι απέκλεισαν το σπήλαιο και τους κάλεσαν να παραδοθούν. Εκείνοι όμως αρνήθηκαν. Ο Ιώσηπος μας λέει ότι αποφάσισαν ν’ αυτοκτονήσουν με τη σειρά ρίχνοντας λαχνούς, κι αυτός απέμεινε τελευταίος, οπότε και παραδόθηκε σκεπτόμενος ότι η αυτοχειρία είναι ξένη και προς αυτήν την φύση των ζώων και προς τον ίδιο τον Θεό (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 3,323-392)! Καθώς λείπουν άλλες μαρτυρίες για το συμβάν, κι επειδή ο Ιώσηπος παραδόθηκε στους ρωμαίους ενώ είχε υποσχεθεί ν’ αυτοκτονήσει, όπως κάνανε και οι άλλοι, στεκόμαστε με επιφύλαξη απέναντι στην όλη διήγησή του, και θεωρούμε ότι γλίτωσε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες την ώρα που όλοι οι συμμαχητές του σκοτώθηκαν! Υπήρξαν δε αρκετοί εβραίοι κριτικοί συγγραφείς που τον αξιολόγησαν ως προδότη [Nitsa Ben-Ari, The double conversion of Ben-Hur, Tel Aviv Univresity, Target, Vol. 14, No. 2, 2003, p. 263-301, Ben-AriDouble.PDF (tau.ac.il)]!

Λίγο αργότερα κι ενώ η ιουδαϊκή επανάσταση φαίνονταν να πνίγεται, ο Ιώσηπος έδωσε στον ρωμαίο στρατηγό Βεσπασιανό που ηγούνταν της ρωμαϊκής δύναμης έναν «χρησμό», τον οποίο ο Θεός του φανέρωσε στ’ όνειρό του, όπως λέει (Ιουδαϊκός Πόλεμος, 3,351-352). Του είπε ότι σύντομα θα γίνει αυτοκράτορας. Όπως όμως μπορεί ν’ αντιληφθεί ο καθένας, ο «χρησμός» ήταν αρκετά προβλέψιμος για ένα έξυπνο και μορφωμένο άτομο όπως ήταν ο Ιώσηπος, που είχε μάλιστα περάσει και λίγα χρόνια στη Ρώμη για σπουδές, και όπου συναναστράφηκε με ανθρώπους της πολιτικής εξουσίας κάνοντας αρκετές φιλίες και μαθαίνοντας αρκετά πάνω σε στρατιωτικά και πολιτικά θέματα. Κι ένα απ’ αυτά που έμαθε αλλά και ήξερε απ’ την ιστορία της Ρώμης, ήταν ότι ένας στρατηγός που έχει νικήσει σε κρίσιμες μάχες κι έχει έτσι κερδίσει τον σεβασμό της Συγκλήτου, είναι πολύ πιθανό να γίνει αυτοκράτορας. Έτσι, ο Ιώσηπος βρέθηκε μετά το τέλος της επανάστασης – που έγινε με πλήρη την ήττα των ιουδαίων και την καταστροφή του Ναού και πολλών κτιρίων της Ιερουσαλήμ – να ταξιδεύει στη Ρώμη συνοδεύοντας το στρατηγό Τίτο, γιο του Βεσπασιανού και νικητή της πολιορκίας της Ιερουσαλήμ. Εκεί στην Ρώμη ο Ιώσηπος έζησε έκτοτε, ως έμμισθος ιστορικός και σύμβουλος του αυτοκράτορα Βεσπασιανού, και του Τίτου αργότερα. Όπως βλέπουμε, η ζωή του Ιώσηπου δεν πήγε καθόλου άσχημα από τότε που ως επαναστάτης παραδόθηκε στους ρωμαίους.

Ερχόμαστε τώρα να δούμε την πίστη του Ιώσηπου για την ιουδαϊκή και πατρική του παράδοση, την οποία υπερασπίζεται δυνατά. Στο έργο του Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, στ’ οποίο περιγράφει την ιστορία του λαού του, του Ισραήλ, δέχεται και αναμεταδίδει μύθους που γράφτηκαν από αρχαιότερους ιστορικούς, έλληνες και ιουδαίους, για δίκαιους και προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Σαν παράδειγμα αναφέρουμε κάτι που λέει για τον Αβραάμ: ότι αυτός και οι γιοι του μηχανεύτηκαν στόλο για να φτιάξουν αποικίες, εκστράτευσαν στην Αραβία και στην Λιβύη και τις κατέλαβαν! Αργότερα ο εγγονός του Αβραάμ, ονόματι Αφρήν, κατέλαβε την Αφρική, και από τότε αυτή ονομάστηκε έτσι (1,239-241)! Ο Αβραάμ επίσης, δίδαξε για πρώτη φορά στους ιερείς της Αιγύπτου αστρολογία και αριθμητική, που τα είχε μάθει απ’ τους Χαλδαίους (1,162-1)! Και για την θυσία του Ισαάκ λέει ότι αυτός ήταν τότε 25 ετών (!), και ότι γενναίος ων, μόλις έμαθε ότι πρέπει να θυσιαστεί επειδή το ζήτησε ο Θεός, «ὥρμησεν ἐπὶ τὸν βωμὸν καὶ τὴν σφαγήν» (1,232)!

Σαν συμπέρασμα λοιπόν για την πατροπαράδοτη πίστη την οποία ισχυρίζεται ότι κρατάει ο Ιώσηπος, βγάζουμε ότι ψεύδεται, βασιζόμενοι στα εξής:

1)      Διανθίζει την ιστορία του μ’ εθνικούς μύθους για ν’ ανεβάσει έτσι την εθνικοφροσύνη του στα μάτια των συμπατριωτών του Ιουδαίων, και

2)      Προσθέτει στις βιβλικές διηγήσεις αρκετά στοιχεία, που είναι φανερά ψευδή, και φυσικά ανεπίτρεπτα. Διότι έτσι παραποιεί το ιερό κείμενο, τ’ οποίο αλλού χαρακτηρίζει και ο ίδιος ως θεόπνευστο. Διότι λέει για τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης: «παλαιότατα κατὰ τὴν ἐπίπνοιαν τὴν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ μαθόντων … τοσούτου γὰρ αἰῶνος ἤδη παρῳχηκότος οὔτε προσθεῖναί τις οὐδὲν οὔτε ἀφελεῖν αὐτῶν οὔτε μεταθεῖναι τετόλμηκεν, πᾶσι δὲ σύμφυτόν ἐστιν εὐθὺς ἐκ πρώτης γενέσεως Ἰουδαίοις τὸ νομίζειν αὐτὰ Θεοῦ δόγματα … »! Κανείς λοιπόν δεν τόλμησε να προσθέσει ή ν’ αφαιρέσει κάτι στα ή απ’ τα ιερά βιβλία που είναι Θεού δόγματα και θεόπνευστα (κατὰ τὴν ἐπίπνοιαν τὴν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ), όπως λέει, αλλά ό ίδιος το κάνει!

Η μαρτυρία του για τον Χριστό έχει αμφισβητηθεί πολύ για την γνησιότητά της, και ήδη ο Ωριγένης παραδίδει ότι ο Ιώσηπος δεν πίστευε στον Ιησού Χριστό. Ωστόσο λέει, ότι ο Ιώσηπος παραδέχεται ότι τα κακά στην Ιουδαία με τον πόλεμο και την καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του Ναού, οφείλονται στον φόνο των δικαίων αντρών, Ιωάννη Βαπτιστή, Ιησού και Ιακώβου, αδερφού του Ιησού (Κατά Κέλσου, PG 11,745-748 & 824).

Ας δώσουμε την δική μας εξήγηση σ’ αυτές τις μαρτυρίες του Ιωσήπου, ακόμα κι αν θεωρήσουμε την μαρτυρία του για Χριστό γνήσια: με το μεγάλο του συγγραφικό έργο, που είναι αξιόπιστο σε πολλές πτυχές του, και με τον διπλωματικό μυαλό που τον διακρίνει, ο Ιώσηπος ήθελε να κερδίσει όχι μόνο τους συμπατριώτες του ιουδαίους, αλλά και τους ρωμαίους, και τους χριστιανούς. Έτσι, δεν καταφέρεται ενάντια σε καμιά απ’ αυτές τις μερίδες, απεναντίας στέκεται ουδέτερος με μια ελαφρώς συμπαθή στάση. Έτσι, με την πολύ φτωχή αναφορά του στα 3 άγια κατά τους χριστιανούς πρόσωπα, που είδαμε (Ιωάννη Βαπτιστή, Ιησού Χριστό και Ιάκωβο τον αδελφό του Κυρίου), θέλει μεν να διάκειται φιλικά προς αυτούς, όμως συγχρόνως έτσι δεν τους δίνει και πολλή αξία. Παράλληλα, δείχνει την εναντίωσή του στον Χριστιανισμό έμμεσα και με πλάγιο τρόπο, και αυτό φαίνεται απ’ τα εξής:

1)      Χαρακτηρίζει μεν τον Βαπτιστή ως άνθρωπο του Θεού (ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ τοῖς Ἰουδαίοις κελεύοντα ἀρετὴν ἐπασκοῦσιν καὶ τὰ πρὸς ἀλλήλους δικαιοσύνῃ καὶ πρὸς τὸν θεὸν εὐσεβείᾳ χρωμένοις βαπτισμῷ συνιέναι·), αλλά παραλείπει επίτηδες τον κύριο ρόλο του και την συνεχή επαγγελία του για Εκείνον που έρχεται αμέσως μετά απ’ τον Ιωάννη. Επιπλέον, δικαιολογεί το βάπτισμά του ότι δεν ήταν για καθαρισμό αμαρτημάτων, αλλά για να είναι το σώμα αγνό και με καθαρή δικαιοσύνη (οὕτω γὰρ δὴ καὶ τὴν βάπτισιν ἀποδεκτὴν αὐτῷ φανεῖσθαι μὴ ἐπί τινων ἁμαρτάδων παραιτήσει χρωμένων, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ἁγνείᾳ τοῦ σώματος, ἅτε δὴ καὶ τῆς ψυχῆς δικαιοσύνῃ προεκκεκαθαρμένης, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, 18,116-118)!

2)      Δεν αναφέρει την αιτία για την οποία καταδικάστηκαν επί αρχιερέα Άνανου και λιθοβολήθηκαν οι χριστιανοί εκείνοι ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Ιάκωβος, ο αδελφός του Κυρίου (καθίζει συνέδριον κριτῶν καὶ παραγαγὼν εἰς αὐτὸ τὸν ἀδελφὸν Ἰησοῦ τοῦ λεγομένου Χριστοῦ, Ἰάκωβος ὄνομα αὐτῷ, καί τινας ἑτέρους,  ὡς παρανομησάντων κατηγορίαν ποιησάμενος παρέδωκε λευσθησομένους, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, 20,200).

3)      Δεν αναφέρει καθόλου τους διωγμούς των χριστιανών που τάραζαν την Ιουδαία όλα σχεδόν εκείνα τα χρόνια μέχρι την ιουδαϊκή επανάσταση του 66.

4)      Δεν αναφέρει την σφαγή των νηπίων της Βηθλεέμ (αυτό θα το σχολιάσουμε αναλυτικά πιο κάτω).

Ερχόμαστε τώρα στην γνώμη του Ιώσηπου για τον Ηρώδη. Μετά την διήγηση του θανάτου του, γράφει:

«ἀνὴρ ὠμὸς εἰς πάντας ὁμοίως καὶ ὀργῆς μὲν ἥσσων κρείσσων δὲ τοῦ δικαίου, τύχῃ δὲ εἰ καί τις ἕτερος κεχρημένος εὐμενεῖ. [192] ἔκ τε γὰρ ἰδιώτου βασιλεὺς καταστὰς καὶ κινδύνοις περιστοιχιζόμενος μυρίοις πάντων ποιεῖται διάδρασιν καὶ τοῦ ζῆν ἐπὶ μήκιστον ἐξίκετο. ὁπόσα δὲ τὰ κατ᾽ οἶκον περὶ υἱεῖς τοὺς αὐτοῦ, ὅσα μὲν γνώμῃ τῇ ἐκείνου καὶ πάνυ δεξιᾷ κεχρημένος διὰ τὸ κρίνας ἐχθροὺς κρατεῖν οὐχ ὑστερῆσαι, δοκεῖν δ᾽ ἐμοὶ καὶ πάνυ δυστυχής.», Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, 17,191-192.

Μετάφραση. «άνδρας ωμός σε όλους το ίδιο, και ως προς την οργή του λιγότερο και ως προς την δικαιοσύνη του περισσότερο (απ’ τον μέσο όρο τον κατατάσσω), με τύχη εφοδιασμένος την οποία (ζήτημα είναι) αν θα την αξιοποιούσε κανείς με ευμένεια. Διότι έγινε βασιλιάς μέσω ιδιαιτέρων γνωριμιών, και περιστοιχισμένος από μύριους κινδύνους, όλα όμως τα αντιμετώπισε δραστικά και κατάφερε να ζήσει πολύ χρόνο. Όσα δε αφορούν τα του οίκου του και περί των γιων του, σύμφωνα με τη γνώμη του και μ’ επιδέξιο τρόπο εφοδιασμένος, αφού δεν υστέρησε να έχει εχθρούς (μέσα στον οίκο του), νομίζω όμως εγώ ότι ήταν πολύ δυστυχής.».

Όπως βλέπουμε, για τον Ηρώδη, όταν όλος ο κόσμος θα τον χαρακτήριζε αιμοσταγή και αδίστακτο σφαγέα, ο Ιώσηπος αντιθέτως έχει καλές εντυπώσεις (!), τόσο που να τον χαρακτηρίζει δίκαιο πάνω απ’ τον μέσο όρο (κρείσσων δὲ τοῦ δικαίου), και τους μόνους επιβαρυντικούς χαρακτηρισμούς που του αποδίδει, είναι ωμός και πολύ δυστυχής (αν ο δεύτερος μπορεί να χαρακτηριστεί επιβαρυντικός)!

Κι ερχόμαστε στην αναφορά του Ιώσηπου που μας ενδιαφέρει εδώ, και είναι η χρονολόγηση του θανάτου του Ηρώδη. Απ’ την αφήγησή του φαίνεται ότι ο Ηρώδης πέθανε χρονικά ανάμεσα σε μια έκλειψη σελήνης και στην εορτή του Πάσχα [Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, 17,168-191, Θεοδοσίου-Δανέζης, σελ. 486]. Οι αστρονόμοι δίνουν 2 χρονολογικές εκδοχές για την έκλειψη: μία μερική τον Μάρτιο του 4 π.Χ., και μία ολική τον Ιανουάριο του 1 π.Χ..

Ανεξάρτητα απ’ τους υπολογισμούς των αστρονόμων για το πότε έγινε η έκλειψη αυτή της σελήνης, πιστεύουμε ότι αυτή πράγματι συνέβη και η αναφορά του Ιώσηπου είναι αληθινή. Εκείνο όμως για το οποίο αμφιβάλλουμε και μάλιστα δυνατά, είναι ότι ο θάνατος του Ηρώδη δεν έγινε την άνοιξη εκείνου του έτους, δηλ. πριν το Πάσχα, όπως λέει, αλλά μερικούς μήνες μετά. Κι αυτό γιατί θεωρούμε – σύμφωνα με τα όσα έχουμε εκθέσει για τον Ιώσηπο – ότι επειδή δεν αναφέρει (επίτηδες) την σφαγή των νηπίων που έγινε γύρω στα τέλη Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου του ίδιου έτους, ήθελε ακολούθως να θολώσει την ακριβή εποχή της που συμπίπτει με την Γέννηση, και που ήταν μόνο μερικές μέρες πριν τον θάνατο του Ηρώδη. Τοποθετώντας έτσι τον θάνατό του πριν το Πάσχα, ο Ιώσηπος πετυχαίνει ν’ απαλλάξει τον Ηρώδη απ’ την απεχθή σφαγή των αθώων παιδιών που έγινε μερικούς μήνες μετά, και συγχρόνως να θολώσει την εποχή της γέννησης του Χριστού.

Η μυθολογία, τα Απόκρυφα και η γέννηση του Χριστού

Ας πούμε τώρα λίγα και για τα απόκρυφα, απ’ τα οποία μερικά μιλούν για την επίσκεψη των μάγων. Θα δώσουμε μια γενική χρονολόγηση και θα παραθέσουμε την γνώμη έγκριτου πανεπιστημιακού ερευνητή, του Ι. Καραβιδόπουλου, καθηγητή θεολογίας:

«Οι διηγήσεις των Ευαγγελίων της Καινής Διαθήκης διακρίνονται για τη λιτότητά τους. Οι διηγήσεις των Αποκρύφων δεν αρκούνται σε απλές αναφορές ή εξιστορήσεις, κυρίως αποσκοπούν στο να πείσουν τον αναγνώστη, δίδοντας πιο εντυπωσιακές διαστάσεις στα πρόσωπα και στα γεγονότα και καταφεύγοντας σε λυρικές εξάρσεις. Θέλουν να πείσουν, με κάθε τρόπο για την υπερφυσική διάσταση των γεγονότων. … Πρέπει να προσθέσουμε ότι τα κείμενα αυτά, τα απόκρυφα, συγκρινόμενα προς τα καινοδιαθηκικά, υπολείπονται σαφώς από πλευράς θεολογικής εμβάθυνσης, καθώς και από πλευράς ιστορικών στοιχείων, πνευματικού πλούτου και ηθικού βάθους.», Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα, τόμ. Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, Θεσσαλονίκη 1999.

Στο έλλειμμα θεολογικής εμβάθυνσης των αποκρύφων που επισημαίνει ο καθηγητής, εμείς θα συμπληρώσουμε ότι δεν έχουν ούτε την στοιχειώδη πνευματικότητα ενός απλοϊκού χριστιανού, και η άξεστη φαντασία τους έχει υπερβεί τα όρια της βλασφημίας. Αρκεί να σημειώσουμε το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου, όπου θέλει τη μαία να βάζει το χέρι της στον κόλπο της Μαρίας για να διαπιστώσει την παρθενία της μετά τη γέννα (19,3-20,4, στον J.K. Elliot, ASynopsisoftheApocryphalNativityandInfancynarratives, Λέιντεν/Βοστώνη, 2006, σελ. 76-77). Φαίνεται έτσι, ότι ο συγγραφέας του αποκρύφου δεν έχει την στοιχειώδη πνευματικότητα να σκεφτεί ότι η παρθενία μιας γυναίκας δεν έγκειται στον παρθενικό υμένα της αλλά στην σωματική και ψυχική της αγνότητα.

Να πούμε επίσης ότι για την χρονολόγηση των αποκρύφων που αυτοσυστήνονται ως χριστιανικές αποκαλύψεις αξίζει να θυμόμαστε ότι όλα είναι απ’ τον 2ο αι. μ.Χ. και μετά, και είναι γνωστικής (της πολυδαίδαλης αίρεσης των γνωστικών που κράτησε αρκετούς αιώνες και ήταν η χειρότερη αίρεση μέσα στην εκκλησιαστική ιστορία) προέλευσης. Τα απόκρυφα που περιέχουν ιστορίες περί την Γέννηση είναι τα εξής: 1) Πρωτευαγγέλιο Ιακώβου, β΄ μισό του 2ου αι., 2) Ευαγγέλιο της Παιδικής ηλικίας του Θωμά, 2ος αι., 3) Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου, 6ος-7ος αι., 4) Βιβλίο της Παιδικής ηλικίας του Σωτήρα, 13ος-14ος αι., 5) Ευαγγέλιο της Γέννησης της Μαρίας, 9ος αι., 6) Ιστορία του Ιωσήφ του μαραγκού, 4ος-5ος αι., 7) Πάπυρος Καΐρου 10735, σπάραγμα από απόκρυφο, 6ος-7ος αι., 8) Αραβική ιστορία της Γέννησης, 6ος αι. και 9) Ιρλανδικά βιβλικά απόκρυφα, 8ος αι.. Τα παραπάνω απόκρυφα πήραμε απ’ το βιβλίο του J.K. Elliot, A Synopsis of the Apocryphal Nativity and Infancy narratives, Λέιντεν/Βοστώνη, 2006, εισαγωγή, σελ. xii-xix.

Ας κάνουμε τώρα και μια μικρή αναφορά σε άρθρα που έχουν γραφτεί από επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, προκειμένου να δείξουν ότι το άστρο της Γέννησης ήταν κι αυτό ένα απ’ τα πολλά θρυλημένα φαινόμενα που συνοδεύουν την γέννηση θεών, και αναφέρονται φυσικά στις ανέκαθεν μυθολογικές και θρησκευτικές παραδόσεις των διαφόρων λαών. Και ακολούθως θα τις σχολιάσουμε.

Τις αναφορές αυτές τις παίρνουμε απ’ το pdf, Οδηγός Παράστασης: «Το Άστρο των Χριστουγέννων», Διονύσης Σιμόπουλος, διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, Αθήνα, 2006, στ’ οποίο γράφουν διάφοροι ερευνητές. Παραθέτουμε λοιπόν κάποια μικρά αποσπάσματα απ’ το ανωτέρω pdf, προτάσσοντας τον επιστήμονα-ερευνητή που τα γράφει:

Γεώργιος Δημητροκάλλης, Καθηγητής του τμήματος Φιλοσοφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Γέννηση Θεών, σελ. 89-93.

«Ας θυμηθούμε και την Αλκμήνη, που από τον Δία έπιασε τον Ηρακλή μέσα στη μακριά «τρισέληνο νύχτα», τη Δανάη που από τον Δία-Χρυσή Βροχή συνέλαβε τον Περσέα, κ.ο.κ»

«μία από τις πιο θαυμαστές ειδωλολατρικές γεννήσεις, που ορισμένοι μάλιστα την τοποθετούν στο 3 π.Χ., είναι του Απολλωνίου του Τυανέως. … Οι χωρικοί μιλούσαν και για ένα σκηπτό (= κεραυνό), που ενώ ξεκίνησε να χτυπήσει τη γη, ξαναγύρισε στον ουρανό.».

«Ο Βούδας γεννήθηκε και αυτός μέσα σε κήπο, από το δεξιό πλευρό της μάνας του, και ο κόσμος όλος πλημμύρισε από φως. Οι τυφλοί ανέβλεψαν, οι κουφοί άκουσαν, χωλοί και ακρωτηριασμένοι έτρεξαν προς το νεογέννητο. Ας σημειωθεί ότι το πολύ φως θα το βρούμε και στη γέννηση του Ηρακλή.»

«Σύμφωνα με έναν μύθο που αναφέρει ο Παυσανίας, όταν τον νεογέννητο Ασκληπιό, του Απόλλωνα τον γιο, τον βρήκε ένας βοσκός στο Τίτθιον όρος, «αστραπήν είδεν εκλάμψασαν από του παιδός».

«Από ένα μύθο, τέλος, της μακρινής Κίνας, ξέρουμε ότι τον φιλόσοφο Λάο Τσε η μητέρα του τον συνέλαβε από μια ακτίνα του ήλιου, όταν ήταν ογδόντα χρονών (π. 600 π.Χ.)».

«Αλλά κι όταν πέθανε ο ιδρυτής του ισλαμισμού «εφάνη εις τον Ουρανόν, προς το Νότιον μέρος, μία μεγάλη φωτία. Τούτη ήτον Άστρον κομήτης, λεγόμενον δοκίτης.».

«Σ’ όλου του κόσμου τους μύθους και τα παραμύθια, θα βρούμε ασυνήθη ή και περίεργα φυσικά φαινόμενα, … »

Στράτος Θεοδοσίου, Αναπληρωτής Καθηγητής Αστροφυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αναζητήσεις και Ερµηνεiες, σελ. 74, απόσπασμα απ’ το βιβλίο της Λιλής Ζωγράφου, Αντιγνώση.

«…το άστρο που παρουσιάζεται στη Βηθλεέμ για να οδηγήσει τους Μάγους είναι το τελευταίο από αμέτρητες φεγγοβολές και άστρα που επισήμαναν τη γέννηση θεών, πριν χιλιετίες. Από τη λαμποκοπή του σπηλαίου της Κρήτης που δίνει μια μεγάλη φωτιά, μια φορά το χρόνο, από το λόχειο αίμα της Ρέας που γεννάει τον Δία, ως τον Διόνυσο, ‘‘που η φωτιά σημαδεύει τη Θεία Γέννηση όσο και η λαμποκοπή που αναδίνεται από τον τόπο της κι απ’ το κορμί του θείου βρέφους’’. Από το ιερό του Διονύσου στην Κραστωνία ξεπηδά την ώρα της νυχτερινής χρονιάτικης θυσίας μεγάλη φωτιά (Λεκατσάς, Έρως, σελ. 128). Η γέννηση του θείου Βρέφους στα Ελευσίνια μηνιέται ‘‘ὑπὸ πολλῶ πυρὶ’’ κάτω από τη φλόγα την πολλή των λαμπάδων (Ιππόλυτος, Έλεγχος, 5,8). Τον Διόνυσο ο Ερμής τον ανεβάζει ‘‘ἡμιτέλεστον βρέφος’’ στον Όλυμπο, ‘‘οὐρανίω πυρὶ γυία λελουμένον’’ (Νόννος, Διόνυσος, 8,405/6). Ο βοσκός που βρήκε τον Ασκληπιό βρέφος, είδε ν’ αστράφτει από το κορμί του λαμποκοπή, που γύρισε το πρόσωπό του (Παυσανίας, 2, 26,3/5). Ένα αστέρι πέφτοντας σ’ ένα σπήλαιο, οδηγεί τους Μάγους εκεί για να βρούνε σ’ ένα νιογέννητο το σωτήρα βασιλιά, την ενσάρκωση του Μίθρα. Είναι το ίδιο αστέρι – θα μας πει ο Λεκατσάς (Έρως, σελ. 128) – που μεταφέρεται στον ουρανό της Ιουδαίας κι οδηγεί τους Μάγους ξανά στο Βηθλεεμικό Θείο Βρέφος. «Σύστοιχος χαρακτήρας του Θείου Βρέφους είναι να φεγγοκοπά από μόνο του, διάφεγγο από τη φλόγα της φεγγαρικής του ουσίας… Η φεγγαρική λαμποκοπή του Θείου Βρέφους μεταφέρεται σε λογής κοσμοβόητα βρέφη. … Οι Ρωμαίοι που, στην αφύπνισή τους, βρίσκουν έτοιμες κοσμογονικές ανακαλύψεις (όπως τη συμβολή του σερνικού στη γονιμοποίηση) ‘‘βλέπουν τον Σέρβιο Τύλλιο να γεννιέται από ’να φλόγινο φαλλό που βγαίνει από την εστία’’. Όταν ο Σέρβιος ήταν παιδί φεγγοκοπούσε το κεφάλι του σαν κοιμόταν, θα πει ακόμα ο Πλούταρχος. Και ο Βούδας, φώτιζε ολόγυρα τον τόπο, μέσα από τα σπλάχνα της μάνας του».

Εδώ μας δίνεται η ευκαιρία να σημειώσουμε κάτι ακόμα για τ’ απόκρυφα κείμενα. Επειδή παραποιούν την διήγηση του Ματθαίου για τους μάγους, προσθέτοντας λίγες ή περισσότερες λεπτομέρειες (ή για το αστέρι που εμφανίστηκε ή για σύννεφο που σκέπασε την καλύβα της Γέννησης, ή για άγγελο που έλαβε μορφή αστέρα και οδήγησε τους μάγους τόσο στη Βηθλεέμ όσο και στην χώρα τους κατά την επιστροφή τους), δίνουν λαβή σε ορισμένους ερευνητές (που δεν έχουν όρεξη να πιστέψουν), να τα χρησιμοποιούν ενίοτε ως αντίρρηση στην γνησιότητα της ευαγγελικής διήγησης, με το αιτιολογικό ότι η διήγηση έχει πολλές εκδοχές.

Όπως βλέπουμε, η αλήθεια τις ευαγγελικής διήγησης περιβάλλεται με μύθους και θρύλους και απόκρυφες μυθικές εκδοχές, έτσι ώστε το σύνολο να παρουσιαστεί επίτηδες ως σύνηθες κι εναλλασσόμενο αποκύημα των διαφόρων θρησκευτικών πεποιθήσεων των λαών!

Στην Αποκρυφολογία δέον να συμπεριληφθεί και η ιουδαϊκή λεγόμενη Καμπαλά που διαμορφώθηκε κυρίως κατά τον Μεσαίωνα, η οποία μιλάει για την Σεκινά (= κατανοητή όψη του Θεού που κατοικούσε μαζί με τους εβραίους στη γη για να τους βοηθά στις περιπλανήσεις τους) που συνοδεύεται από φωτοβόλο δόξα. Μερικοί λοιπόν ερευνητές της Καμπαλά αντιστοιχίζουν την Σεκινά με τον Ιησού Χριστό, και την φωτοβόλο δόξα με τον αστέρα των μάγων (Σιμόπουλος, σελ. 72-73 του pdf).

Απαντώντας λοιπόν σε όλα τα παραπάνω, χωρίζουμε τις διηγήσεις χρονολογικά σε προ Χριστού και μετά Χριστόν, και λέμε τα εξής:

Οι προ Χριστού διηγήσεις μιλούν για λαμποκοπές των νεογέννητων θεών ή των τόπων γέννησής τους. Παρόμοια και οι γεννήσεις των ιδρυτών θρησκειών όπως του Βούδα και του Λάο Τσε. Δίνουν έτσι σ’ αυτό το ίδιο το νεογέννητο, μια εκπληκτική εμφάνιση, για να δηλώσουν την υπερφυσική θεϊκή παρουσία ή αποστολή. Σε αντίθεση, ο μικρός Ιησούς δεν εμφάνισε κανενός είδους εκπληκτική παρουσία όταν γεννήθηκε. Κανένα φως απ’ το κορμί Του, καμιά λαμποκοπή. Αντιθέτως, η όλη συνθήκη της γέννας Του μόνο με του πιο ασήμαντου ανθρώπου μπορεί να συγκριθεί. Κι όποιος τύχαινε να μπει στο στάβλο λίγο μετά τη γέννα Του, το πρώτο συναίσθημα που θα του έρχονταν θα ήταν … λύπηση! Διότι θα λυπόταν το άμοιρο παιδί που δεν είχε ένα πιο ανθρώπινο κατάλυμα ή κρεββάτι να γεννηθεί!

Αλλά και σε όλη την επίγεια ζωή του ο Κύριος δεν εμφάνιζε καμιά παράξενη όψη. Ήταν κατά πάντα ένας συνηθισμένος άνθρωπος στην όψη και στο σώμα. Πεινούσε, διψούσε και πονούσε όπως όλοι μας, στοιχεία φυσικά που δεν παρουσιάζουν οι μυθολογικές περιγραφές των θεών και ημίθεων. Διότι ο Υιός του Θεού δεν φιγουράριζε για Θεός, αφού ήρθε ως άνθρωπος, κι έπαθε ως άνθρωπος. Και ο πόνος του σταυρικού Του πάθους ήταν τόσο μεγάλος, που έκανε την αγωνία του στον κήπο της Γεθσημανή να Του προξενήσει ιδρώτα που έσταζε ως θρόμβοι αίματος (Λκ 22,44)! Πού να βρει κανείς τέτοια στοιχεία σε θεούς και ημίθεους που είναι πάντα υπεράνω της αγωνίας και του πόνου! Κατά πάντα ανθρώπινος λοιπόν ο Κύριος, και στο σώμα και στα συναισθήματα!

Έτσι και στη Γέννηση, η φτωχή, ταπεινή κι εντελώς ανθρώπινη εμφάνισή Του είναι μοναδική ανάμεσα στις εξεζητημένες και λαμποκοπημένες εμφανίσεις των θεών-βρεφών ή προφητών-βρεφών. Επιπλέον όμως, αστέρας αρκετά λαμπρός όπως λίγα αστέρια στον ουρανό, σιωπηλός και ξεχωριστός, που για να καταλάβεις την διαφορετικότητά του πρέπει να είσαι αστρονόμος σαν τους μάγους, εμφανίστηκε μόνο στη γέννηση του Υιού του Θεού και πουθενά αλλού. Ακίνητος για πολύ χρόνο και κινητός για όποτε χρειάζονταν, ήταν ένα μεγάλο θαύμα, αντιπροσωπευτικό της φύσης που μ’ αυτόν τον τρόπο διατάχθηκε και αυτή απ’ τον Δημιουργό της να κλίνει γόνυ για να προσκυνήσει τον Σωτήρα του κόσμου! Γι αυτό και είναι ο μόνος θαυματουργικός αστέρας που εμφανίστηκε ποτέ!

Οι μετά Χριστόν γεννήσεις τώρα, είναι απλώς μασκαρεμένα αντίγραφα της γέννησης του Κυρίου των χριστιανών, αλλά προδίδουν και αυτές τη μη γνησιότητά τους απ’ τα επιπρόσθετα στολίδια που περιέχουν. Όσο για την ιουδαϊκή Καμπαλά της οποίας τα πρώτα χειρόγραφα χρονολογούνται μερικούς αιώνες μετά Χριστόν, έχουμε να πούμε ότι οι ερευνητές που κάνουν την αντιστοίχιση μεταξύ Σεκινά και Χριστού, δεν λαμβάνουν υπόψιν τους ότι αυτές οι ψευτοθεωρήσεις της Καμπαλά φτιάχτηκαν από φθόνο, ως αντίπαλο δέος της ενσάρκωσης του Χριστού ο οποίος «ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ, ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος» (Φλπ 2,6-7), και ήρθε στη γη και κατοίκησε με τους εβραίους, και γι αυτό είναι φτηνές και άκομψες απομιμήσεις.

Να σημειώσουμε επίσης, ότι στις μετά Χριστόν γεννήσεις υπάγεται και αυτή που αναφέρεται στη γέννηση του θεού Μίθρα, που είναι η μόνη εξωχριστιανική που συνοδεύτηκε από ένα αστέρι (όμοια με του Χριστού), διότι παρόλο που η μιθραϊκή παράδοση και ειδωλολατρία κατάγεται χρονικά στην προ Χριστού εποχή, όμως αργότερα αντέγραψε πολλά στοιχεία απ’ την Καινή Διαθήκη. Ως ενδεικτικό παράδειγμα αναφέρουμε την μαρτυρία του Ιουστίνου για την Θεία Ευχαριστία που έγινε αντικείμενο μίμησης στη θρησκεία του Μίθρα, καθώς οι μύστες της το κάνουν με νερό, όπως λέει: «ὅπερ καὶ ἐν τοῖς τοῦ Μίθρα μυστηρίοις παρέδωκαν γίνεσθαι μιμησάμενοι οἱ πονηροὶ δαίμονες· ὅτι γὰρ ἄρτος καὶ ποτήριον ὕδατος τίθεται ἐν ταῖς τοῦ μυουμένου τελεταῖς μετ' ἐπιλόγων τινῶν, ἢ ἐπίστασθε ἢ μαθεῖν δύνασθε.», PG 6,429A.

Συνεπώς, και οι 2 κατηγορίες με τις φορτωμένες λαμποκοπές βρεφών-θεών και τόπων και τις φωτιές και τα λαμπερά «στολίδια», δεν μπορούν να φτάσουν την υπέροχη απλότητα και μοναδικότητα της ευαγγελικής Γέννησης, που την συνοδεύει ένα αστέρι, ως σιωπηλός και ταπεινός αντιπρόσωπος της φύσης, και γι αυτό ποιοτικώς έρχονται απελπιστικά δεύτερες και κάτω του μετρίου!

Ερχόμαστε τώρα να εξετάσουμε καθαρά για το αστέρι των μάγων.

Η συνέχεια στο ΜΕΡΟΣ Γ΄.