THE MAGI AND THE STAR (PART IΙΙ)

Θεσσαλονίκη 6-1-2022 Θεοφάνεια

[Συνέχεια απ’ το Β΄ ΜΕΡΟΣ] και Καλή Χρονιά!

Ερχόμαστε τώρα να δούμε τα ενδιαφέροντα σχόλια που έχουν γραφτεί για τον αστέρα των μάγων. Θα εξετάσουμε πρώτα τους πατέρες κατά χρονική σειρά με μόνη εξαίρεση τον Ιγνάτιο Αντιοχείας, αποστολικό πατέρα και μάρτυρα, που μαρτύρησε στις αρχές του 2ου αι., και είναι ο πρώτος χρονικά που σχολιάζει το αστέρι, αλλά το κάνει μ’ ένα εντελώς ιδιαίτερο τρόπο, και γι αυτό κρίνουμε σκόπιμο να τον αφήσουμε τελευταίο.

Ωριγένης (3ος αι.), Κατά Κέλσου, PG 11,768.

Θεωρεί μεν ο Ωριγένης τον αστέρα των μάγων ως ένα έκτακτο και μη φυσικό φαινόμενο (Τὸν ὀφθέντα ἀστέρα ἐν τῆ ἀνατολῆ καινὸν εἶναι νομίζομεν, καὶ μηδενὶ τῶν συνήθων παραπλήσιον), αλλ’ όχι ως μοναδικό που συνέβη στην ιστορία καθώς παραδέχεται την δοξασία πολλών, ιδίως φιλοσόφων, ότι σε σημαντικά επίγεια γεγονότα, όπως αλλαγές βασιλέων ή πολέμους εμφανίζεται ένας νέος αστέρας (Ἐπὶ μεγάλοις τετήρηται πράγμασι, καὶ μεγίσταις μεταβολαῖς τῶν ἐπὶ γῆς, ἀνατέλλειν τοὺς τοιούτους ἀστέρας, σημαίνοντας ἤ μεταστάσεις βασιλειῶν, ἤ πολέμους, ἤ ὅσα δύναται ἐν ἀνθρωπίνοις συμβῆναι, σεῖσαι τὰ ἐπὶ γῆς δυνάμενα.». Φέρνει μάλιστα σαν παράδειγμα το έργο του στωικού Χαιρήμονα, Περί Κομητών, όπου ο συγγραφέας του μιλάει για τέτοια σημαδιακά αστέρια που εμφανίστηκαν κατά καιρούς. Νομίζω πώς σχεδόν δεν χρειάζεται να πούμε ότι η δοξασία αυτή ανήκει στον χώρο των εκστατικών μύθων και θρύλων, και δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Θα δούμε τον Χρυσόστομο να λέει σχεδόν αυτό, και το ίδιο επισημαίνει και ο αστρονόμος Κωτσάκης [1] [2].

Θυμίζουμε εδώ ότι τα τυχόν «σημάδια» σε γη και ουρανό που καλούνται απ’ τους αρχαίους οιωνοί, που «βλέπουν» κάποιοι προκειμένου να «προβλέψουν» αντίστοιχα μεγάλα γεγονότα, είναι εξ ορισμού απορριπτέα απ’ την Αγία Γραφή (βλέπε ΜΕΡΟΣ Α΄, Υποσημείωση παραγράφου [1]).

Προχωρώντας λίγο περισσότερο ο Ωριγένης στην φύση του αστέρα λέει ότι πρόκειται μάλλον για είδος κομήτη ή διάττοντα, καθώς λέει: «ἀλλὰ τῶ γένει τοιοῦτον γεγονέναι, ὅποῖοι κατὰ καιρὸν γινόμενοι κομῆται, ἤ δοκίδες, ἤ πωγωνίαι, ἤ πίθοι, ἤ ὅπως ποτὲ φίλον Ἔλλησιν ὀνομάζειν τὰς διαφορὰς αὐτῶν.», PG 11,768. Δοκίδες, πωγωνίαι και πίθοι χαρακτηρίζονται απ’ τους αρχαίους τα διάφορα είδη διαττόντων και μετεώρων, δηλ. σπασμένων κομματιών από κομήτες που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα και λόγω τριβής με τα μόρια του αέρα αποκτούν λάμψη και ουρά. Πωγωνίες μπορούν να χαρακτηριστούν και οι κομήτες που έχουν πλατιά ουρά σαν γένι (πώγων = γενειάδα).

Ο Ωριγένης επίσης είναι ο πρώτος που συνδέει το άστρο της Γέννησης με την προφητεία του Βαλαάμ, η οποία λέει: «ἀνατελεῖ ἄστρον ἐξ ᾿Ιακώβ, ἀναστήσεται ἄνθρωπος ἐξ ᾿Ισραὴλ», (Αρ 24,17). Ερμηνεύει έτσι το άστρο του Βαλαάμ ως το άστρο της Γέννησης, και όπως είδαμε στο ΜΕΡΟΣ Α΄ θεωρεί ότι οι μάγοι γνώριζαν την προφητεία και όλη την προφητική μεσσιανική παράδοση. Αργότερα, κι άλλοι πατέρες, όπως θα δούμε, και νεότεροι ερμηνευτές ακολουθούν στην ερμηνεία τους τον Ωριγένη. Απ’ τους νεότερους οι F.W. Green (The Gospel according to S. Matthew, 1936, σελ. 108), D. Hill (The Gospel of Matthew, 1981, σελ. σελ. 82), W.D. Davies & D.C. Allison (A critical and exegetical commentary on the Gospel according to Saint Matthew, 2004, σελ. 231), Β. Γεωργιάδης (Ερμηνεία εις τα 4 Ευαγγέλια, 1883, σελ. 16), Α. Μακράκης (Ερμηνεία του κατά Ματθαίον, 1973, σελ. 62-63), Σ. Αγουρίδης (Ματθαίος ο Ευαγγελιστής, 2000, σελ. 27), Σ. Τοπάλης (Κείμενα πνευματικής επίγνωσης, 2012, σελ. 415-416). Μάλιστα, ο A. Willoughby βρίσκει πολύ παράξενο το γεγονός ότι ο Ματθαίος δεν κάνει αναφορά στην προφητεία του Βαλαάμ (όπως κάνει συχνά με τη εισαγωγική φράση «ἵνα πληρωθῇ» = για να εκπληρωθεί), και υποθέτει ότι ο ευαγγελιστής την είχε στο μυαλό του (A critical and exegetical commentary on the Gospel according to S. Matthew, 1912, σελ. 14)!

Όμως, με τη λέξη άστρο η προφητεία αναφέρεται στο πρόσωπο του ανθρώπου Χριστού, και όχι στο άστρο της Γέννησης. Διότι αν προσέξουμε, η προφητεία αποτελείται από 2 ημιστίχια στα οποία γίνεται επανάληψη του νοήματος, και συνεπώς το άστρο του 1ου ημιστίχιου αντιστοιχεί στον άνθρωπο του 2ου. Το φαινόμενο αυτό της επανάληψης του νοήματος σε 2 διαδοχικά ημιστίχια συμβαίνει πολύ συχνά στην γλώσσα των Ο΄ και ειδικά στις προφητείες, όπως στο παρακάτω παράδειγμα που ανήκει μάλιστα στη συνάφεια των προφητειών του Βαλαάμ:

«τίς ἐξηκριβάσατο τὸ σπέρμα ᾿Ιακώβ, καὶ τίς ἐξαριθμήσεται δήμους ᾿Ισραήλ;», Αρ 23,10. [Βλέπε και την προσεχή σελίδα μας, Η ΘΕΟΠΝΕΥΣΤΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ (ΜΕΡΟΣ Α΄)].

Εξάλλου, η προφητεία μιλάει για ἄστρον ἐξ ᾿Ιακώβ δηλώνοντας έτσι την καταγωγή του εν λόγω ανθρώπου και όχι για άστρο που θα εμφανιστεί κατά την γέννηση του ανθρώπου Χριστού. Απ’ την άλλη μεριά, όπως ήδη έχουμε επισημάνει στο Α΄ ΜΕΡΟΣ, δεν είναι λογικό να δεχτούμε ότι οι μάγοι γνώριζαν τις προφητείες των Βαλαάμ και Μωυσή αλλά δεν γνώριζαν την προφητεία του Μιχαία, την οποία έμαθαν στα Ιεροσόλυμα. Θα δούμε παρακάτω και τον Χρυσόστομο ν’ απορρίπτει έμμεσα, όπως φαίνεται απ’ αυτά που λέει, οποιαδήποτε υποτιθέμενη παράδοση των μάγων για τον αστέρα. Την σωστή ερμηνεία της προφητείας του Βαλαάμ για το άστρο εξ Ιακώβ έχουν ήδη δώσει εκ των νεότερων οι Plummer (όπ. παρ., σελ. 13), A.H. M’Neile (The Gospel according to S. Matthew, Λονδίνο 1915, σελ. 22), Robinson (όπ. παρ., σελ. 22) Κ. Χασάπης (Ο Αστήρ της Βηθλεέμ, Αθήνα 1970, σελ. 55 & 100-101), Κωτσάκης (όπ. παρ., σελ. 11 & 53) και D. Collins (The Star of Bethlehem, Αγγλία 2012, googlebook). Μάλιστα, οι Plummer, M’Neile, Robinson και Collins, κάνουν τη σωστή παρατήρηση ότι αν αντιστοιχούσε η προφητεία του Βαλαάμ στο αστέρι των μάγων, είναι σίγουρο ότι ο Ματθαίος θα την ανέφερε.

Υποσημειώσεις παραγράφου

[1] «Αυτά βεβαίως είναι καθαραί συμπτώσεις χωρίς να έχουν επιστημονικήν βάσιν.», Δ. Κωτσάκης, Το άστρον της Βηθλεέμ και η Επιστήμη, σελ. 38. Αν και εκεί ο συγγραφέας αναφέρεται στους κομήτες, όμως είναι βέβαιο ότι απ’ την φράση του αυτή, αναφέρεται έμμεσα σε όλα τα εντυπωσιακά αστρονομικά φαινόμενα.

[2] Με έκπληξη βρήκαμε τον Β. Καραγιάννη, μητροπολίτη Κωνσταντίας & Αμμοχώστου να λέει: «Στη διδασκαλία της Αγίας Γραφής υπάρχει ο συσχετισμός της γεννήσεως μεγάλων προσώπων της ιστορίας της ανθρωπότητας με την εμφάνιση ενός αστέρος», Μετανάστης από τον ουρανό: η Γέννηση του Ιησού Χριστού, (2013), σελ. 43-44. Αυτό όμως που λέει ο Καραγιάννης δεν συμβαίνει πουθενά μέσα στην Αγία Γραφή εκτός της γεννήσεως του Χριστού.

_______________________

Ευσέβιος Καισαρείας (4ος αι.), Ευαγγελική Προπαρασκευή, PG 22,652-656.

Επαναλαμβάνει τις θεωρίες του Ωριγένη – χωρίς ωστόσο να παραπέμπει σ’ αυτόν –, τόσο ως προς την θρυλημένη δοξασία για παρόμοιες εμφανίσεις αστέρων σε μεγάλους άνδρες (Γίγνονται μὲν οὖν καὶ ἐφ’ ἑτέρων, ἐπιδόξων καὶ ἐπιφανῶν ἀνδρῶν ξενιζόντων ἀστέρων ἐκλάμψεις), όσο και ότι πρόκειται μεν για ασύνηθες και νέο αστέρι, αλλά είναι είδος παραπλήσιο κομήτη, σχεδόν ακριβώς όπως τα εξέθεσε ο Ωριγένης. Δέχεται επίσης την ερμηνεία του Ωριγένη για το άστρον του Βαλαάμ, λέγοντας χαρακτηριστικά: «ἡ προφητεία ἄνθρωπον ὁμοῦ καὶ ἀστέρα θεσπίζει». Ωστόσο, κάνει την σωστή παρατήρηση ότι το αστέρι στέκονταν ακίνητο (ἐστηριγμένον) πάνω απ’ την Ιουδαία όταν οι μάγοι το είδαν για πρώτη φορά, και παρακινημένοι απ’ το φαινόμενο κατόπιν ξεκίνησαν (Ὁπηνίκα συνεῖδον ἐν ουρανῶ ξενίζοντά τινα παρὰ τοὺς συνήθεις ἀστέρα, κατὰ κορυφῆς, ὡς ἄν εἴπoι τις, καὶ κατὰ κάθετον τῆς Ἰουδαίας ἐστηριγμένον, σπουδὴν πεποιῆσθαι ἐπὶ τὴν Παλαιστινῶν ἀφικέσθαι γῆν, PG 22,652).

Βασίλειος Καισαρείας (4ος αι.), Εις την αγίαν του Χριστού Γέννησιν, PG 31,1471-72.

Ακολουθεί κι αυτός τον Ωριγένη στην θρυλημένη παραδοχή ότι σημαντικά γεγονότα του βίου συνοδεύονται από έκτακτα αστρονομικά φαινόμενα. Διαφέρει απ’ τον Ωριγένη μόνο ως προς τη φύση του αστρονομικού φαινομένου. Έτσι, ο Βασίλειος λέει ότι τα επίγεια συμβάντα συνοδεύονται από ιδιαίτερα σχήματα των ήδη υπαρχόντων αστερισμών (Οἱ μὲν γὰρ τὴν γένεσιν παρεισάγοντες ἐκ τῶν ἤδη ὄντων ἀστέρων, τῶν τούτων τοιόνδε σχηματισμὸν αἴτιον εἶναι τῶν κατὰ τὸν βίον συμπτωμάτων ἑκάστῳ τίθενται·), ενώ ο Ωριγένης δεν τα συσχετίζει με σχήματα αστερισμών αλλά με νέους και πρωτοφανείς αστέρες. Αυτή όμως η παραδοχή όπως είπαμε, είναι μόνο αστήρικτη δοξασία, καθώς δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες μαρτυρίες απ’ τους ειδικούς της αστρολογίας (αστρονομίας) που να συσχετίζουν ουράνια φαινόμενα μ’ επίγεια συμβάντα.

Έπειτα κάνει το λάθος να θεωρήσει 2 ήδη φυσικών αστέρων, αυτούς που κινούνται και αυτούς που είναι ακίνητοι (κατεστηριγμένοι), λέγοντας: «Οἱ γὰρ τῇ κτίσει συγκαταβληθέντες ἐξ ἀρχῆς ἤτοι ἀκίνητοί εἰσι διὰ παντὸς, ἢ τὴν κίνησιν ἄπαυστον ἔχοντες· … Καὶ ἐν μὲν τοῖς ἤδη οὖσιν οἱ μὲν κατεστηριγμένοι οὐδέποτε κινοῦνται, οἱ δὲ πλανῆται οὐδέποτε ἵστανται·». Όμως δεν υπάρχει κατηγορία ακίνητων αστέρων καθώς μόνο ένας είναι δυνατόν κάποτε να θεωρηθεί ακίνητος. Και λέμε κάποτε, διότι η θέση του δεν είναι σταθερή καθώς η γη παθαίνει την μετάπτωση των ισημεριών της [3], κι έτσι αυτό μπορεί να συμβεί μόνο για μερικούς αιώνες. Σ’ αυτήν λοιπόν τη διάρκεια ο μοναδικός αυτός αστέρας κατέχει τη νοητή προέκταση του άξονα περιστροφής της γης. Γι αυτό και φαίνεται ακίνητος ενώ όλοι οι άλλοι απλανείς φαίνονται να κινούνται γύρω απ’ αυτόν. Κι έτσι αυτός κατέχει το κέντρο όλων αυτών των ομόκεντρων κύκλων [4]. Σήμερα τη θέση αυτή κατέχει ο Πολικός αστέρας (Polaris ή α της Μικρής Άρκτου για το βόρειο ημισφαίριο [5]) και μπορεί να θεωρηθεί ακίνητος, αν και με αστρονομική ακρίβεια υπολείπεται απ’ το ακίνητο κέντρο 40 πρώτα λεπτά της μοίρας. Στους αιώνες όμως απ’ το 1700 π.Χ. μέχρι και το 300 μ.Χ., και άρα μέχρι σχεδόν την εποχή του Βασιλείου (και ο αιώνας του Χριστού είναι μέσα σ’ αυτό το διάστημα), το ακίνητο κέντρο των κύκλων δεν κατέχονταν από κάποιον αστέρα, καθώς οι 2 πλησιέστεροι στο κέντρο ήταν οι β και γ της Μικρής Άρκτου που γύριζαν γύρω απ’ αυτό το κενό κέντρο! Ο δε Πολικός αστέρας (α της Μικρής Άρκτου) πλησίαζε κι αυτός το κέντρο την εποχή του Βασιλείου, αλλ’ ήταν καθαρά εκτός κέντρου, και σήμερα, ύστερα δηλ. από 16 αιώνες, ο Πολικός βρίσκεται στην πλησιέστερη θέση προς το κέντρο, έτσι ώστε η διαφορά του απ’ αυτό δεν διακρίνεται με γυμνό μάτι.

Ο Βασίλειος όμως κάνει κι άλλο λάθος. Προσπαθώντας να προσδιορίσει την φύση του αστέρα των μάγων, δεν αρκείται στην διαπίστωση που κάνουν οι περισσότεροι, ότι δηλ. είναι ένα φαινόμενο εμφανώς ξεχωριστό από τους φυσικούς αστέρες και άρα θαυματουργικό, αλλά τον θεωρεί ως είδος κομήτη και ξεφεύγει ακόμα περισσότερο, αναλύοντας τα αίτια της δημιουργίας των κομητών. Λέει λοιπόν ότι γεννιούνται απ’ την υπερχείλιση του αέρα στα οριακά μέρη της γης ο οποίος μετά αναφλέγεται (Ὅταν γὰρ πλημμύρῃ ὁ περὶ τὴν γῆν ἀὴρ, καὶ εἰς τὸν αἰθέριον τόπον ὑπερ χυθῇ, καὶ οἱονεὶ ὕλην τῷ πυρὶ παρασχόμενος τὸ παχὺ καὶ τεθολωμένον τῆς ἐντεῦθεν ἀναφορᾶς, ἀστέρος ἐναργῆ φαντασίαν παρέχεται, PG 31,1472) [6].

Υποσημειώσεις παραγράφου

[3] Η μετάπτωση των ισημεριών (precession of the equinoxes) οφείλεται στη 3η κίνηση που κάνει η γη, πέρα απ’ την περιστροφή περί τον άξονά της (24 ώρες) και την περιφορά της γύρω απ’ τον ήλιο (365 ¼ μέρες). Οφείλεται στην μετάπτωση του άξονά της (precession of the axis) που είναι ένα παλαντζάρισμα εξαιτίας του συνδυασμού της έλξης ηλίου και σελήνης πάνω στη πεπλατυσμένη γη, και κατά τ’ οποίο παλαντζάρισμα ο άξονας της γης διαγράφει ένα πλήρη νοητό κώνο μέσα σε μια περίοδο 26.000 ετών, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.

Η μετάπτωση του άξονα της γης που έχει σαν συνέπεια την μετάπτωση των ισημεριών. By NASA, Mysid - Vectorized by Mysid in Inkscape after a NASA Earth Observatory image in Milutin Milankovitch Precession., Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3993432, Axial precession - Wikipedia

Σαν συνέπεια αυτής της μετάπτωσης του άξονα, παθαίνουν το ίδιο και οι ισημερίες καθώς μεταπίπτουν (μεταφέρονται) ένα ελάχιστο κλάσμα της ημέρας προς τα δυτικά, δηλ. συμβαίνουν νωρίτερα. Αυτό όμως το ελάχιστο καθημερινό κλάσμα της διαφοράς μετά από 500 χρόνια κάνει τις ισημερίες να συμβαίνουν νωρίτερα κατά 3,5 σχεδόν ημέρες. Αυτή υπήρξε και η αιτία αλλαγής του ημερολογίου απ’ το Ιουλιανό στο Γρηγοριανό. Παρατηρήθηκε για 1η φορά απ’ τον αρχαίο έλληνα αστρονόμο Ίππαρχο (190-120 π.Χ.) που την υπολόγισε το 134 π.Χ. με αξιοθαύμαστη για την εποχή του προσέγγιση (ποσοστό ακρίβειας 72%!), υπολογίζοντας τις καταγραφές προηγούμενων αστρονόμων, μέχρι και 300 έτη πριν απ’ αυτόν! Βλέπε και την σελίδα μας, ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ & Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΩΝ – ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ & Η ΒΙΒΛΟΣ .

[4]

Σύνθεση φωτογραφιών που δείχνει τους ομόκεντρους κύκλους των αστεριών καθώς αυτοί κινούνται γύρω απ’ το σημείο της νοητής προέκτασης του άξονα της γης. Απ’ το σχολικό ηλεκτρονικό βιβλίο Φυσικής της Β΄ Λυκείου, κεφ. 1,2, Ομαλή κυκλική κίνηση, 1.2 Ομαλή κυκλική κίνηση (ebooks.edu.gr)

Σήμερα το κέντρο των ομόκεντρων κύκλων (κοιτάζοντας απ’ το βόρειο ημισφαίριο) κατέχει ο Πολικός αστέρας, αλλά δεν ήταν πάντα αυτός. Έτσι, π.χ. πριν το 300 μ.Χ. και για τα 2.000 χρόνια πίσω, το κέντρο ήταν ανάμεσα σε 2 πολύ κοντινούς προς αυτό αστέρες, τους β και γ της Μικρής Άρκτου. Οι πλανήτες δεν κινούνται πάνω σε αντίστοιχους κύκλους διότι είναι μέσα στο ηλιακό σύστημα και κινούνται γύρω απ’ τον ήλιο. Η διαφορετική αυτή κίνησή τους που δεν μπορούσε να εξηγηθεί κατά τους αρχαίους χρόνους, τους προσέδωσε ονομαστικά το στίγμα της άτακτης κίνησης, αφού δεν ήταν κανονικά κυκλική όπως των απλανών, γι αυτό και ονομάστηκαν πλανήτες (= αλήτες, άτακτοι).

[5] Για το νότιο ημισφαίριο υπάρχει άλλος αντίστοιχος αστέρας αφού βλέπει διαφορετικό τμήμα του σύμπαντος, το αντίθετο απ’ αυτό που βλέπει το βόρειο, γι αυτό και το κέντρο αυτού του κύκλου βρίσκεται στη νότια νοητή προέκταση του άξονα περιστροφής της γης. Είναι ο σ του αστερισμού Οκτάντος και παίρνει το παρατσούκλι Polaris Australis (Πολικός του Νότου). Παρουσιάζει κι αυτός μικρή παρέκκλιση απ’ το ακριβές κέντρο: 63 πρώτα λεπτά της μοίρας, ή 1 μοίρα και 3 λεπτά (η μοίρα έχει 60 λεπτά).

[6] Αυτήν βέβαια την λανθασμένη αντίληψη για την γένεση των κομητών ο Βασίλειος την παίρνει από προηγούμενούς του επιστήμονες και φιλοσόφους, όπως ήταν οι Αριστοτέλης (Μετεωρολογικά, έκδοση Bekker, 339a-346b) κι Επίκουρος (Επιστολή προς Πυθαγόρα, 3). Το λάθος που κάνει συχνά ο Βασίλειος είναι ότι υιοθετεί τις απόψεις των επιστημόνων, οι οποίες όμως εξίσου συχνά αποδεικνύονται λανθασμένες, αφού στην εποχή του και για πολλούς αιώνες η επιστήμη δεν είχε τα σημερινά τεχνολογικά μέσα. Και αυτό το λάθος του Βασιλείου φαίνεται περισσότερο στην περίφημη Εξαήμερό του, όπου και υιοθετεί την απαράδεκτη θεωρία της αυτόματης γένεσης της ζωής (PG 29,189-192), μια θεωρία που υιοθετούνταν αρκετά από επιστήμονες μέχρι την εποχή του Παστέρ, οπότε ο τελευταίος την κατέρριψε μια για πάντα με τα περίφημα πειράματά του που εκτέλεσε το 1862 στο Παρίσι μπροστά στη Γαλλική Ακαδημία Επιστημών. [Βλέπε την προσεχή σελίδα μας, Ενδιαφέροντα Σχόλια - ΛΟΥΪ ΠΑΣΤΕΡ]

_______________________

Διόδωρος Ταρσού (4ος αι.) Αποσπάσματα στη Γένεση, PG 33,1564.

Χωρίς να κάνει κάποιο σημαντικό σχόλιο, αναφέρει κι αυτός ως εν παρόδω την δοξασία των φιλοσόφων και του Ωριγένη, και φαίνεται να την πιστεύει, καθώς λέει: «Ἀστὴρ δὲ φαίνεται μάγοις, τὴν κατὰ σάρκα τοῦ Ἰησοῦ γέννησιν εὐαγγελιζόμενος. Εὕροι δ’ ἄν τις καὶ τινας τῶν ἀστέρων κατὰ καιροὺς φαινομένους κακῶν, ἤ ἀγαθῶν μυνητὰς.». Μετάφραση: «Αστέρας φαίνεται στους μάγους, ευαγγελιζόμενος την κατά σάρκα του Χριστού γέννηση. Βρίσκει δε κανείς και μερικούς αστέρες που φαίνονται κατά καιρούς, αγγελιοφόρους κακών ή καλών (συμβάντων).»

Γρηγόριος Ναζιανζηνός (4ος αι.) Συναγωγή και Εξήγησις εμμέτρων έργων του Γρηγορίου, Κοσμά Ιεροσολυμίτη (8ος αι.), PG 38,463.

Ποιητικά ο Γρηγόριος περιγράφει την εμφάνιση του αστέρα της Βηθλεέμ:

«Σιγάσθω Χριστοῖο μέγα κλέος ἄγγελος ἀστὴρ, Ἀντολίηθε μάγοισιν ἐπὶ πτόλιν ἡγεμονεύσας, Ἔνθα Χριστὸς ἔλαμψε βροτοῦ γόνος ἄχρονος υἱὸς. Οὐ γὰρ τῶν τις ἔην, ὅσσων φραστῆρες ἔασιν Ἀστρολόγοι, ξεῖνος δὲ καὶ οὐ πάρος ἐξεφαάνθη.»

Μετάφραση. «Ας σιγήσουμε τώρα για του Χριστού τη μεγάλη δόξα, διότι άγγελος αστέρας, Οδήγησε απ’ την Ανατολή τους μάγους σε πόλη, Όπου ο Χριστός έλαμψε ως γέννημα ανθρώπου αλλ’ άχρονος γιος. Διότι δεν ήταν ίδιος με τους άλλους δείκτες (αστέρες) που γνώριζαν oι αστρολόγοι, αλλά ξένος και όχι προηγούμενα γνωστός, εμφανίστηκε.»

Όμως με τη λέξη άγγελος, δεν είμαστε σίγουροι αν ο Γρηγόριος εννοεί κάποιον άγγελο ή χαρακτηρίζει αγγελιοφόρο τον αστέρα (για τη λέξη άγγελος θα εξηγήσουμε παρακάτω).

Γρηγόριος Νύσσης (4ος αι.), Εις το Γενέθλιον του Σωτήρος, PG 46,1133.

Αυτός ακολουθεί τον Βασίλειο στη λανθασμένη θεώρηση για ιστάμενους αστέρες και παραδέχεται την αφύσικη συμπεριφορά του αστέρα: «ὃς παρὰ τὴν τῶν λοιπῶν ἀστέρων φύσιν μόνος καὶ κινήσεως μετέσχε καὶ στάσεως πρὸς τὴν χρείαν ἑκάτερον τούτων μεταλαμβάνων.»

Ιωάννης Χρυσόστομος (τέλη 4ου-407), Ομιλία στ΄ εις το κατά Ματθαίον, PG 57,61-67 και 75-77.

Ο Ιωάννης Χρυσόστομος ήταν αυτός που ανέλυσε το θέμα απ’ όλες τις σωστές και δυνατές πλευρές, με σαφήνεια και απλότητα, κινούμενος πάντα στο πλαίσιο της αλήθειας του ευαγγελίου. Απαλλαγμένος από θρυλημένες απόψεις – που δεν έχουν κανένα στήριγμα παρά μόνο την προσκόλληση σε δεισιδαιμονίες – για παρόμοιες εμφανίσεις αστέρων ή αστερισμών σε μεγάλα γεγονότα, διατύπωσε πρώτος την καθαρή θεώρηση που φαίνεται απλή και λογικότατη, ότι ο αστέρας των μάγων δεν μπορεί να ήταν φυσιολογικός αστέρας διότι ένας τέτοιος αστέρας δεν μπορεί να δείξει μια πόλη, ούτε φυσικά ένα σπίτι. Ο Χρυσόστομος (350-407) που είχε σπουδάσει ρητορική και δικηγορία, και είχε εξασκήσει το επάγγελμα του δικηγόρου για ένα διάστημα, είχε πάρει και όλες τις εγκύκλιες γνώσεις των θετικών επιστημών, άρα και αυτές της αστρονομίας της εποχής του. Η δε εποχή του ήταν αρκετά προχωρημένη σε αστρονομικές γνώσεις, αρκεί να δει ο αναγνώστης αυτά που δημοσιεύουμε στις σελίδες μας για τον Αρίσταρχο τον Σάμιο (310-230 π.Χ.) και τον Αρχιμήδη (287-212 π.Χ.), και στην σελίδα μας για τ’ αρχαία ημερολόγια όπου αναφέρουμε τον Ίππαρχο (190-120 π.Χ.) και τον Κλαύδιο Πτολεμαίο (2ος αι. μ.Χ.) που υπολόγισαν την μετάπτωση των ισημεριών με αξιοσημείωτη για την εποχή τους ακρίβεια. Βλέπε τις σελίδες μας, Ο ΦΘΟΝΟΣ ΤΟΥ ΣΙΑΜΑΚΗ – ΑΡΙΣΤΑΡΧΟΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ (ΜΕΡΟΣ Α΄) & (ΜΕΡΟΣ Β΄) , και ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ & Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΩΝ – ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ & Η ΒΙΒΛΟΣ .

Επιπλέον γίνεται φανερή η απόρριψη απ’ τον Χρυσόστομο της σύνδεσης του αστέρα με την προφητεία του Βαλαάμ, καθώς ο μεγάλος αυτός βιβλικός συγγραφέας που παίζει την Γραφή στα δάχτυλά του, δεν αναφέρει τίποτα σχετικό. Ο θεολόγος Δ. Κωλέσης που θέλει τον Χρυσόστομο να επικαλείται την προφητεία του Βαλαάμ [Υπάρχει Βηθλεέμ, (1983), σελ. 117], κάνει λάθος. Ο μεγάλος ερμηνευτής επίσης δεν αναφέρει τυχόν σχέση ή παράδοση του ειδωλολατρικού περιβάλλοντος των μάγων γύρω απ’ τον μεσσία των ιουδαίων ή κάποιον τέλος πάντων μεσσία, και γύρω απ’ τον αστέρα που θα συνοδέψει την γέννησή του, όπως διατείνεται ο πρεσβύτερος Σ. Τοπάλης [Κείμενα πνευματικής επίγνωσης, (2012), σελ. 415-416]. Απεναντίας ο Χρυσόστομος λέει: «Τί δὲ καὶ οἱ μάγοι παρὰ τοῦ ἀστέρος αὐτοῦ μανθάνουσιν; ὅτι βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων ἦν; ... Εἰ δὲ καὶ βασιλέα ᾔδεσαν ὄντα, τίνος ἕνεκεν παραγίνονται; Οὐ γὰρ δὴ τοῦτο ἀστρονομίας ἔργον ἐστὶν, ἀπὸ τῶν ἄστρων εἰδέναι τοὺς τικτομένους», PG 57,62. Και πιο κάτω θα πει: «Οἱ μὲν γὰρ Ἰουδαῖοι παρὰ τῶν μάγων ἤκουον, ὅτι καὶ ἀστὴρ αὐτὸν ἐπὶ τῆς Περσῶν ἐκήρυξε χώρας· οἱ δὲ μάγοι παρὰ τῶν Ἰουδαίων ἐμάνθανον, ὅτι τοῦτον, ὃν ὁ ἀστὴρ ἐκήρυξε, καὶ προφῆται πρὸ πολλῶν ἄνωθεν διηγόρευον χρόνων·», PG 57,73.

Βλέπουμε τον Χρυσόστομο να εκφράζεται ρητώς (χρωματισμένες φράσεις) ότι δεν μπορεί να προβλεφθεί η γέννηση ενός ανθρώπου (ακόμα κι ενός βασιλιά) από ένα άστρο! Και ότι οι μάγοι έμαθαν πρώτη φορά για τις προφητείες απ’ τους ιουδαίους στα Ιεροσόλυμα. Παρακάτω θα τον δούμε να λέει περισσότερα για το τί ακριβώς ήξεραν οι μάγοι πριν ξεκινήσουν το μεγάλο τους ταξίδι.

Πρέπει να πούμε ότι η ανάλυση του Χρυσόστομου για το έκτακτο και μοναδικό αυτό αστρονομικό φαινόμενο στην παγκόσμια ιστορία, είναι τόσο πλήρης, ώστε κανείς μεταγενέστερος δεν μπόρεσε να προσθέσει κάτι επιπλέον. Αυτό αποδεικνύεται απ’ το γεγονός ότι όσοι μεταγενέστεροι ερμηνευτές σχολίασαν τον αστέρα των μάγων, λίγο ή πολύ αντιγράφουν τον Χρυσόστομο στο νόημα, μερικοί δε και στις λέξεις (!), όπως θα δούμε. Λέει λοιπόν ο μεγάλος ερμηνευτής για τον αστέρα:

«Ἂν γὰρ μάθωμεν τίς ὁ ἀστὴρ, καὶ ποταπὸς, καὶ εἰ τῶν πολλῶν εἷς, ἢ ξένος παρὰ τοὺς ἄλλους, καὶ εἰ φύσει ἀστὴρ, ἢ ὄψει μόνον ἀστὴρ, εὐκόλως καὶ τὰ ἄλλα πάντα εἰσόμεθα. Πόθεν οὖν ταῦτα ἔσται δῆλα; Ἀπὸ τῶν γεγραμμένων αὐτῶν. Ὅτι γὰρ οὐ τῶν πολλῶν εἷς ὁ ἀστὴρ οὗτος ἦν, μᾶλλον δὲ οὐδὲ ἀστὴρ, ὡς ἔμοιγε δοκεῖ, ἀλλὰ δύναμίς τις ἀόρατος εἰς ταύτην μετασχηματισθεῖσα τὴν ὄψιν, πρῶτον ἀπὸ τῆς πορείας αὐτῆς δῆλον. Οὐ γάρ ἐστιν, οὐκ ἔστιν ἀστήρ τις ταύτην βαδίζων τὴν ὁδόν· ἀλλὰ κἂν ἥλιον εἴπῃς, κἂν σελήνην, κἂν τοὺς ἄλλους ἅπαντας ἀστέρας, ἐξ ἀνατολῶν ἐπὶ δύσιν ὁρῶμεν χωροῦντας· οὗτος δὲ ἀπὸ ἄρκτου πρὸς μεσημβρίαν ἐφέρετο· οὕτω γὰρ ἡ Παλαιστίνη πρὸς τὴν Περσίδα κεῖται.», PG 57,64.

Μετάφραση. «Αν λοιπόν μάθουμε ποιος είναι ο αστέρας, και τί είδους, και αν είναι ένας απ’ τους πολλούς, ή είναι διαφορετικός απ’ τους άλλους, κι αν είναι στη φύση του αστέρας ή μόνο στην όψη, τότε εύκολα θα γνωρίσουμε και όλα τ’ άλλα. Που είναι λοιπόν αυτά δηλωμένα; Απ’ τα γραμμένα (στο ευαγγέλιο). Ότι δεν πρόκειται για έναν αστέρα απ’ τους πολλούς, μάλλον δεν είναι καν αστέρας, όπως μου φαίνεται, αλλά κάποια δύναμη αόρατη που μετασχηματίστηκε σ’ αυτήν την όψη, φαίνεται πρώτα απ’ όλα απ’ την πορεία της. Διότι δεν μπορεί να είναι αστέρας κάποιος με τέτοια πορεία κατεύθυνσης. Αλλά κι αν πεις για τον ήλιο, κι αν (πεις) για την σελήνη, κι αν (πεις) για όλους τους άλλους αστέρες, τους βλέπουμε να πηγαίνουν απ’ την ανατολή προς τη δύση. Αυτός όμως πήγαινε από βορρά προς νότο. Διότι έτσι κείται η Παλαιστίνη (προς τα νότια) της Περσίας.»

«∆εύτερον, καὶ ἀπὸ τοῦ καιροῦ τοῦτο ἔστιν ἰδεῖν. Οὐ γὰρ ἐν νυκτὶ φαίνεται, ἀλλ' ἐν ἡμέρᾳ μέσῃ, ἡλίου λάμποντος· ὅπερ οὐκ ἔστι δυνάμεως ἀστέρος, ἀλλ' οὐδὲ σελήνης· ἡ γὰρ τοσοῦτον πάντων ὑπερέχουσα, τῆς ἀκτῖνος φανείσης τῆς ἡλιακῆς, κρύπτεται εὐθέως καὶ ἀφανίζεται.», PG 57,64.

Μετάφραση. «Δεύτερον, και απ’ τις ώρες εμφάνισής του. Διότι δεν φαίνεται το βράδυ, αλλά στη μέση της μέρας, λάμποντος του ήλιου. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι δύναμη αστέρα, αλλ’ ούτε σελήνης. Διότι παρόλο που τόσο υπερέχει όλων (η λάμψη του) και αυτής της ηλιακής ακτίνας, κρύβεται ξαφνικά και εξαφανίζεται.»

«Τρίτον, ἀπὸ τοῦ φαίνεσθαι καὶ πάλιν κρύπτεσθαι. Τὴν μὲν γὰρ ἕως Παλαιστίνης ὁδὸν ἐφαίνετο χειραγωγῶν· ἐπειδὴ δὲ ἐπέβησαν τῶν Ἱεροσολύμων, ἔκρυψεν ἑαυτόν· εἶτα πάλιν ὅτε τὸν Ἡρώδην ἀφέντες, διδάξαντες αὐτὸν ὑπὲρ ὧν ἦλθον, ἔμελλον ἀπιέναι, δείκνυσιν ἑαυτόν· ὅπερ οὐκ ἔστιν ἄστρου κινήσεως, ἀλλὰ δυνάμεώς τινος λογικωτάτης. Οὐδὲ γὰρ ἰδίαν τινὰ πορείαν εἶχεν, ἀλλ' ὅτε μὲν ἔδει βαδίσαι αὐτοὺς, ἐβάδιζεν· ὅτε δὲ στῆναι, ἵστατο, πρὸς τὸ δέον πάντα οἰκονομῶν· καθάπερ ὁ στῦλος τῆς νεφέλης, καὶ καθίζων καὶ ἐγείρων τὸ στρατόπεδον τῶν Ἰουδαίων, ἡνίκα ἐχρῆν.», PG 57,64.

Μετάφραση. «Τρίτον, απ’ το ότι εμφανίζεται και πάλι εξαφανίζεται. Διότι μέχρι την Παλαιστίνη φαίνεται ότι τους (μάγους) οδηγούσε. Επειδή όμως έφτασαν στα Ιεροσόλυμα, κρύφτηκε. Έπειτα πάλι όταν άφησαν τον Ηρώδη, αφού τον δίδαξαν την αιτία για την οποία ήρθαν, και θα συνέχιζαν, (ξανα)φάνηκε. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρόκειται για κίνηση (φυσικού) αστέρα, αλλά για λογικότατη δύναμη. Διότι και δεν είχε δική του πορεία, αλλ’ όταν εκείνοι βάδιζαν, βάδιζε (κι αυτός). Όταν δε (εκείνοι) στέκονταν, στέκονταν (κι αυτός), οικονομώντας πάντα όπως έπρεπε. Όπως ο στύλος της νεφέλης, που σύμφωνα μ’ αυτόν καθόταν και σηκωνόταν το στρατόπεδο των Ιουδαίων, όποτε χρειαζόταν.»

«Τέταρτον, ἀπὸ τοῦ τρόπου τῆς δείξεως τοῦτο ἄν τις καταμάθοι σαφῶς. Οὐ γὰρ ἄνω μένων τὸν τόπον ἐδείκνυ· οὐδὲ γὰρ δυνατὸν ἦν αὐτοῖς οὕτω μαθεῖν· ἀλλὰ κάτω καταβὰς τοῦτο ἐποίει. Ἴστε γὰρ, ὅτι τόπον οὕτω μικρὸν, καὶ ὅσον εἰκὸς καλύβην κατασχεῖν, οὐχ οἷόν τε ἀστέρα γνωρίζειν.»

Μετάφραση. «Τέταρτον, απ’ τον τρόπο με τον οποίο δείχνει, αν μπορεί κάποιος να το καταλάβει καλά. Διότι δεν μπορεί ένα αστέρι να δείχνει από ψηλά ένα τόπο. Ούτε ήταν δυνατόν γι αυτούς έτσι να μάθουν (τον τόπο). Αλλά κατεβαίνοντας χαμηλά το έκανε αυτό (δηλ. το έδειξε). Διότι σημειώστε, ότι για να (δείξει) ένα τόσο μικρό τόπο, και αντίστοιχα να δείξει μια (μικρή) καλύβα, δεν γνωρίζω τέτοιο αστέρα.», PG 57,64.

Βλέπουμε την ακριβέστατη ανάλυση του Χρυσόστομου που διακρίνει σαν καλός θετικός επιστήμων και αστρονόμος 4 επιχειρήματα [Το ίδιο ακριβώς λένε θαυμάζοντας την ανάλυση αυτή του Χρυσόστομου και οι αστροφυσικοί συγγραφείς Σ. Θεοδοσίου-Μ. Δανέζης στο βιβλίο τους, Στα Ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ. - Αστρονομία-Ιστορία-Φιλοσοφία, Εκδόσεις Δίαυλος, 2000, σελ. 410, υποσημείωση], για να δώσει στους ακροατές του να καταλάβουν ότι δεν πρόκειται για φυσικό αστέρι. Και ρίχνει την βαρύτητα στο 4ο επιχείρημα διευκρινίζοντας τα εξής:

«Ἐπειδὴ γὰρ ἄπειρον τὸ ὕψος, οὐκ ἤρκει οὕτω στενὸν τόπον χαρακτηρίσαι καὶ γνωρίσαι τοῖς βουλομένοις ἰδεῖν. Καὶ τοῦτο ἀπὸ τῆς σελήνης ἴδοι τις ἄν· ἢ τοσοῦτον ὑπερφερὴς οὖσα τῶν ἄστρων, πᾶσι τοῖς κατὰ τὴν οἰκουμένην οἰκοῦσι, καὶ εἰς τοσοῦτον πλάτος γῆς ἐκκεχυμένοις, ἅπασιν ἐγγὺς εἶναι δοκεῖ. Πῶς οὖν ὁ ἀστὴρ, εἰπέ μοι, τόπον οὕτω στενὸν φάτνης καὶ καλύβης ἐδείκνυ, εἰ μὴ τὸ ὑψηλὸν ἐκεῖνο ἀφεὶς κάτω κατέβη, καὶ ὑπὲρ αὐτῆς ἔστη τῆς κεφαλῆς τοῦ παιδίου; Ὅπερ οὖν καὶ ὁ εὐαγγελιστὴς αἰνιττόμενος ἔλεγεν· Ἰδοὺ ὁ ἀστὴρ προῆγεν αὐτοὺς, ἕως ἐλθὼν ἔστη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον. Ὁρᾷς δι' ὅσων δείκνυται οὐ τῶν πολλῶν εἷς ὢν οὗτος ὁ ἀστὴρ, οὐδὲ κατὰ τὴν ἀκολουθίαν τῆς ἔξω γενέσεως δεικνὺς ἑαυτόν;» 57,64-65.

Μετάφραση. «Επειδή λοιπόν είναι άπειρο το ύψος (ενός αστέρα), δεν αρκούσε για να χαρακτηρίσει και να γνωρίσει ένα τόσο στενό τόπο στους ενδιαφερόμενους. Και αυτό το βλέπει κανείς από την σελήνη. Αυτή που είναι πιο λαμπρή απ’ τ’ αστέρια, σε όλους τους κατοίκους της οικουμένης και (άρα) σε τόσο μεγάλο πλάτος που είναι σκορπισμένοι, φαίνεται ότι είναι κοντά. Πώς λοιπόν ο αστέρας, πες μου, τον τόσο στενό τόπο της φάτνης και της καλύβας έδειχνε, αν δεν άφηνε το μεγάλο ύψος ώστε να κατεβεί χαμηλά, και να σταθεί πάνω απ’ το κεφάλι του Παιδιού; Τ’ οποίο και ο ευαγγελιστής εννοεί λέγοντας: «Να ο αστέρας τους οδήγησε, μέχρι που ήρθε και στάθηκε επάνω (απ’ το σπίτι) όπου ήταν το Παιδί.» Βλέπεις με όσα δείχνει ότι δεν ήταν ένας απ’ τους πολλούς ο αστέρας αυτός, ούτε κατά την ακολουθία (της πορείας του) ήταν κάποιος εκτός της δημιουργίας (των πολλών); [με την τελευταία φράση εννοεί τους πλανήτες που είχαν ξεχωριστή και ιδιαίτερη πορεία, τους κομήτες με την εντυπωσιακή ουρά, και τους διάττοντες (διάσσοντες, Κλήμης Αλεξανδρεύς, Προτρεπτικός προς Έλληνας, 10,102,3).]

Είδαμε επίσης ότι στο 3ο επιχείρημά του ο Χρυσόστομος, χαρακτηρίζει το άστρο ως δύναμη λογικοτάτη, εννοώντας άγγελο, όπως θα πει σε άλλο σημείο (οὐκέτι δι' ἄστρου, ἀλλὰ δι' ἀγγέλου λοιπὸν αὐτοῖς διαλέγεται, PG 57,66). Όμως δεν είναι απαραίτητο να ήταν το αστέρι άγγελος, καθώς πολλές φορές στις βιβλικές διηγήσεις αντικείμενα ή ζώα συμπεριφέρονται αφύσικα χωρίς να εμπλέκεται στα περιστατικά κάποιος άγγελος. Μάλιστα ο ίδιος ο Χρυσόστομος εδώ, φέρνει 2 παραδείγματα απ’ την Παλαιά Διαθήκη: 1) τον στύλο της νεφέλης που οδηγούσε τον Ισραήλ στην έρημο όταν βγήκαν απ’ την Αίγυπτο (Έξ 13,21-22) που φέρνει όπως είδαμε στο 3ο του επιχείρημα, 2) τις αγελάδες που έσερναν την άμαξα με την κιβωτό της Διαθήκης (Α΄ Βα 6,1-12) που φέρνει στο 57,66. Τόσο λοιπόν οι στύλοι – ο στύλος της νεφέλης οδηγούσε τον λαό την ημέρα, ενώ τη νύχτα γινόταν στύλος πυρός – όσο και οι αγελάδες, κατευθύνονταν απ’ τον Θεό και δεν αναφέρεται κάποιος άγγελος.

Και υπάρχουν πολλά άλλα υπερφυσικά περιστατικά όπου δεν μεσολαβεί άγγελος. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις 10 πληγές του Φαραώ, το σκίσιμο της Ερυθράς Θάλασσας, το σταμάτημα του Ιορδάνη, και το λιοντάρι που σκότωσε τον προφήτη και έμενε καθισμένο και ήσυχο δίπλα στο πτώμα του και δίπλα στο γαϊδούρι του προφήτη χωρίς να τα πειράζει (Γ΄ Βα 13,24-28). Στα παραπάνω θαύματα και σε πολλά άλλα δεν αναφέρεται άγγελος, διότι πιστεύουμε ότι οι άγγελοι είναι απαραίτητοι στις περιπτώσεις όπου χρειάζεται να μεταφερθεί κάποιο μήνυμα. Γι αυτό και λέγονται άγγελοι, δηλ. αγγελιοφόροι, και δεν παίρνουν ποτέ μορφές αντικειμένων ή ζώων. Μπορούν να σταλούν επίσης και για διακονία φροντίδας και παρηγοριάς σε ανθρώπους που περνούν δύσκολες δοκιμασίες, όπως έγινε στην κάμινο με τους 3 παίδες, στο λάκκο των λεόντων με τον Δανιήλ, και στον ίδιο τον Χριστό κατά την δοκιμασία και 40ήμερη νηστεία Του στην έρημο (Μθ 4,11, Μκ 1,13). Ας θυμηθούμε τέλος την όλη δημιουργία του σύμπαντος, στην οποία ο παντοδύναμος Θεός δεν χρειάστηκε κανέναν άγγελο.

Γι αυτό και θεωρούμε ότι την γνώμη του αυτή ο Χρυσόστομος την εξέφρασε με κάποιο δισταγμό, καθώς ούτε τα παραδείγματα που έφερε την ικανοποιούσαν, ούτε και τελειώνοντας το θέμα με τον αστέρα την επαναλαμβάνει για να την ενισχύσει. Παραθέτουμε ένα απ’ τα τελευταία αποσπάσματα της ομιλίας του πάνω στο θέμα μας, όπου επίσης σχολιάζει την γνώση που είχαν οι μάγοι πριν ξεκινήσουν το ταξίδι:

«Τοῦ μὲν οὖν ἀστέρος ἕνεκεν παρὰ μὲν ἡμῶν ταῦτα εἴρηται, παρὰ δὲ ὑμῶν καὶ πλείονα λεχθῆναι δύναιτ' ἄν· ∆ίδου γὰρ, φησὶ, σοφῷ ἀφορμὴν, καὶ σοφώτερος ἔσται. … Ἄξιον δὲ κἀκεῖνο ζητῆσαι, πόθεν εἰς τοιαύτην ἦλθον ἔννοιαν, καὶ τίς αὐτοὺς εἰς τοῦτο διήγειρεν. Οὐ γὰρ δὴ τοῦ ἀστέρος ἐμοὶ δοκεῖ τὸ ἔργον εἶναι μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῦ Θεοῦ τοῦ τὴν ψυχὴν αὐτῶν κινήσαντος· ὅπερ καὶ ἐπὶ Κύρου πεποίηκε, παρασκευάζων αὐτὸν ἀφεῖναι τοὺς Ἰουδαίους. Οὐχ οὕτω μέντοι τοῦτο εἰργάσατο, ὥστε τὸ αὐτεξούσιον λυμήνασθαι· ἐπεὶ καὶ Παῦλον καλέσας ἄνωθεν διὰ φωνῆς, καὶ τὴν αὐτοῦ χάριν καὶ τὴν ἐκείνου ὑπακοὴν δήλην ἐποίησε.», PG 57,67.

Μετάφραση. «Για τον μεν αστέρα λοιπόν από μας αυτά λέμε, από σας και περισσότερα θα μπορούσαν να ειπωθούν. Διότι λέει, «δώσε στο σοφό αφορμή και θα γίνει σοφότερος». … Εκείνο που αξίζει να ζητήσουμε (για να μάθουμε) είναι, πώς ήρθαν (οι μάγοι) σε τέτοια εντύπωση, και ποιος τους διέγειρε σε αυτήν. Διότι δεν πρέπει – νομίζω εγώ – μόνο απ’ τον αστέρα το έργο να είναι, αλλά και του Θεού που τους κίνησε την καρδιά τους. Όπως έκανε και επί Κύρου, παρασκευάζοντάς τον ώστε ν’ απελευθερώσει τους Ιουδαίους. Δεν το εργάστηκε (ο Θεός) με τέτοιο τρόπο ώστε να χαλάσει το αυτεξούσιο. Έτσι κι όταν τον Παύλο κάλεσε με φωνή από πάνω, και την χάριν Του και την υπακοή εκείνου τα έκανε φανερά.»

Θα πει επίσης: «Τί οὖν τὸ πεῖσαν αὐτούς; Τὸ παρασκευάσαν οἴκοθεν ἀναστῆναι καὶ τοσαύτην ἐλθεῖν ὁδόν· τοῦτο δὲ ἦν ὅ τε ἀστὴρ, καὶ ἡ παρὰ τοῦ Θεοῦ γενομένη τῇ διανοίᾳ αὐτῶν ἔλλαμψις». Μετάφραση. «Τί ήταν λοιπόν αυτό που τους έπεισε; Να προετοιμαστούν και να σηκωθούν απ’ την πατρίδα τους και να κάνουν τόσο μεγάλο δρόμο. Σ’ αυτό (υπεύθυνα στοιχεία) ήταν ο αστέρας, και η παρά του Θεού γινομένη έλλαμψη στη διάνοιά τους.», PG 57,62.

Βλέπουμε ότι τελικά ο Χρυσόστομος καταλήγει την ερμηνεία του για το φαινόμενο, στον συνδυασμό 2 θεϊκών στοιχείων: την εμφάνιση του αστέρα και την ξεχωριστή πληροφόρηση για τον γεννηθέντα βασιλιά που την ονομάζει έλλαμψη. Συνεπώς, συμφωνεί με την δική μας άποψη ότι μόνο η εμφάνιση του άστρου δεν αρκούσε για όλο αυτό το περιστατικό των μάγων που το χαρακτηρίζει ἔργον, και ήταν όντως μεγάλο, δαπανηρό και κοπιαστικό το ταξίδι τους. Αλλά εννοεί ότι πρέπει να πήραν κάποιο μήνυμα, κάποιο χρηματισμό, κάποια θεϊκή φωνή άκουσαν, όπως λέει («ἀλλὰ καὶ τοῦ Θεοῦ τοῦ τὴν ψυχὴν αὐτῶν κινήσαντος·», «καὶ ἡ παρὰ τοῦ Θεοῦ γενομένη τῇ διανοίᾳ αὐτῶν ἔλλαμψις» ). Και φέρνει για παράδειγμα, τον Κύρο και τον Παύλο, οι οποίοι ως γνωστόν πήραν ξεκάθαρο θεϊκό μήνυμα για το θεάρεστο έργο που έκαναν κατόπιν (Β΄ Παρ 36,22 και Β΄ Έσδρας 1,1 για τον Κύρο). Βλέπε και το ΜΕΡΟΣ Α΄ όπου δίνουμε μια κατά προσέγγιση ανάπλαση της συνολικής ιστορίας του άστρου. Για το ότι δεν γράφει αυτόν τον αρχικό χρηματισμό των μάγων ο Ματθαίος, έχουμε να πούμε ότι οι θεόπνευστοι συγγραφείς επικεντρώνονται στα γεγονότα που ενδιαφέρουν, και συχνά παραλείπουν κάποιες λεπτομέρειες, που είναι όμως εύλογες να τις υποθέσουμε. Ως ενδεικτικό παράδειγμα αναφέρουμε, ότι ο ευαγγελιστής Ιωάννης στο περιστατικό της θεραπείας του παραλυτικού ο οποίος «ἄνθρωπον οὐκ εἶχε, ἵνα ὅταν ταραχθῇ τὸ ὕδωρ» τον βάλει στη κολυμπήθρα, μας πληροφορεί μεν ότι «ἄγγελος γὰρ κατὰ καιρὸν κατέβαινεν ἐν τῇ κολυμβήθρᾳ, καὶ ἐταράσσετο τὸ ὕδωρ», αλλά δεν μας λέει από πότε συνέβαινε αυτό. Και η απορία μας γίνεται εντονότερη καθώς στην Παλαιά Διαθήκη και ειδικά στους τελευταίους προφήτες, Αγγαίο και Ζαχαρία, δεν αναφέρεται τίποτα σχετικό. Ούτε υπάρχει κάποια σχετική αναφορά σε άλλο σημείο της Γραφής.

Στα νεότερα χρόνια ο W. Greene (1680) θα συμφωνήσει με τον Χρυσόστομο, σημειώνοντας ότι «(doubtless) the Spirit of God did reveal unto them by his inward light, without which this star-light had not been sufficient. = (αναμφίβολα) το Πνεύμα του Θεού όντως τους αποκάλυψε μ’ ένα εσωτερικό φως, χωρίς το οποίο το φως του άστρου δεν θα ήταν επαρκές» (όπ. παρ., σελ. 3). Συμφωνεί και ο θεολόγος Δ. Σακελλάριος, που χρησιμοποιεί τη φράση, «θεόθεν οδηγούμενοι» (Η γέννησις του Χριστού, 1938, σελ. 4-5).

Όμως, οι περισσότεροι ερμηνευτές κι ερευνητές θεωρούν ότι το μοναδικό σημάδι που είχαν οι μάγοι και τους παρακίνησε, ήταν το αστέρι, και απλώς το συνδύασαν με κάποια παλιά παράδοση στην οποία εμπλέκεται και η προφητεία του Βαλαάμ. Είδαμε όμως ότι δεν υπάρχει καμιά βιβλική παράδοση και προφητεία που να μιλάει για αστέρι. Κι επειδή τα αστέρια δεν … μιλάνε, ο χρηματισμός απ’ τον Θεό είναι η μόνη πιθανή ερμηνεία. Άλλωστε πόσο παράξενος μπορεί να είναι ένας επιπλέον χρηματισμός στους μάγους, μπροστά στο μεγάλο θαύμα του αστέρα που εμφανίστηκε κυρίως γι αυτούς;

Κύριλλος Αλεξανδρείας (5ος αι.,) Υπόμνημα εις Ματθαίο, PG 72,368.

Λέει και αυτός ότι το αστέρι παρουσίαζε διαφορετική κίνηση απ’ την συνήθη καθώς την χαρακτηρίζει «ξένην τινὰ καὶ ἀλλόκοτον», και λέει χαρακτηριστικά: αλλά έχει μια:

«Ἀκίνητος ἦν ὁ ἀστὴρ καὶ ἑστηκώς, ἀλλ’ οὐ τὸν οὐρανὸν καταλιπὼν πλησίον τῆς γῆς ἐπορεύετο, οὔτ’ ἐπὶ τῆς οἰκίας ἑστήρικτο.» = «Ο αστέρας ήταν ακίνητος και στέκονταν, αλλά χωρίς ν’ αφήνει τον ουρανό πορεύονταν πλησίον της γης [?], κι ούτε στηρίζονταν επί της οικίας».

Με τη φράση που χρωματίσαμε καθίσταται εμφανής η προσπάθεια του Κυρίλλου, να συμβιβάσει χωρίς επιτυχία το γεγονός της τεράστιας απόστασης ενός αστέρα που είναι αδύνατον να δείξει ένα σπίτι, με την επίμαχη αλλά ακλόνητη φράση του θεόπνευστου ευαγγελιστή που λέει ότι, «ὁ ἀστὴρ προῆγεν αὐτοὺς ἕως ἐλθὼν ἐστάθη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον·».

Ισίδωρος Πηλουσιώτης, (5ος αι.), Επιστολαί, PG 76,396.

Λέει κι αυτός μέσα σε μια φράση για την ασυνήθιστη πορεία του αστέρα, και άρα πρόκειται για θαυματουργικό σημείο, επισημαίνοντας σαν σε παρένθεση την μεγάλη δυσκολία στην εύρεση ενός σπιτιού με τη βοήθεια ενός άστρου, αφού αυτό βρίσκεται σε τόσο μεγάλο ύψος (οὐδὲ γὰρ ἡ τοῦ ὕψους διάστασις, εὐχερή, ἐπoίει τοῦ ζητουμένου τὴν εὕρεσιν).

Θεόδοτος Αγκύρας (5ος αι.), Ομιλία εις την Γέννησιν του Σωτήρος, PG 77,1364.

Επαναλαμβάνει κι αυτός τον Χρυσόστομο [7] ότι «ὅτι γὰρ οὐκ ἧν ἀστὴρ, ἀλλὰ δύναμις ἀγγελικὴ», και διαπιστώνει και αυτός ότι ένα φυσικό αστέρι δεν μπορεί να δείξει ένα τόπο (οὔτε γὰρ τοὺς τόπους ἀμείβουσιν οἱ ἀστέρες).

Υποσημείωση παραγράφου

[7] Ο Θεόδοτος Αγκύρας έδρασε γύρω απ’ την εποχή της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου (431) και είναι πρόσωπο σίγουρα μεταγενέστερο του Χρυσοστόμου αφού και στα 2 σωζόμενα έργα του, Ερμηνεία στο Σύμβολο της Πίστεως και Ομιλίες (PG 77,1309-1432) αναφέρουν την καταδίκη του Νεστόριου και της αίρεσής του, που ως γνωστόν καταδικάστηκε πρώτα απ’ την Γ΄ και αργότερα κι απ’ την Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο (451). Όσον αφορά τον βίο κάποιου μάρτυρα Θεόδοτου που υπάρχει στο Συναξάρι και που λέει ότι μαρτύρησε το 304 είναι μη επαληθεύσιμος καθώς δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία για τέτοιο πρόσωπο.

_______________________

Ψευδοκαισάρειος (6ος αι.), Τέσσερις Διάλογοι, πεύσις ρζ΄, PG 38,973-976.

Παρόμοια με τον Βασίλειο, κάνει κι αυτός το λάθος να μιλήσει για κινούμενους και ιστάμενους αστέρες, αντιγράφει κατά λέξη τον Χρυσόστομο χαρακτηρίζοντας τον αστέρα νοερά και λογική δύναμις, και καταλήγει στην αδυναμία ενός φυσικού αστέρα να δείξει το σπήλαιο, λέγοντας: «πώς τὸν ἀμυδρὸν ἀστέρα καταμηνύειν τὸ σπήλαιον φήσωμεν, εἰ μὴ ἄγγελος ὑπῆρχεν πρόσγειον τὴν ἀκροπορίαν ποιούμενος, καὶ μηνύων τὴν δεσποτείαν;».

Κοσμάς Ιεροσολυμίτης (8ος αι.), Συναγωγή και Εξήγησις εμμέτρων έργων του Γρηγορίου, PG 38,463-464.

Ο φιλογρηγόριος Κοσμάς (όπως αυτοαποκαλείται κάτω απ’ τον τίτλο αυτού του έργου, Πόνημα Φιλογρηγορίου) δέχεται την άποψη του Γρηγορίου για τον ξένο και προηγουμένως άγνωστο αστέρα της Βηθλεέμ, και συμπληρώνει ότι αυτός φαινόταν μόνο στους μάγους και όχι στους εβραίους: «Χριστοῦ γεννηθέντος ἀστὴρ προηγεῖται, τοῦτο σκοπείτω, ὅτι παρ’ Ἐβραίοις μὲν ἀφανὴς ἦν».

Επιφάνειος μοναχός και πρεσβύτερος (11ος αι.), Λόγος περί του βίου της υπεραγίας Θεοτόκου, PG 120,201-204.

Ο μοναχός Επιφάνειος παραπέμποντας στον Χρυσόστομο, λέει κι αυτός ότι ο αστέρας ήταν χαμηλός: «Καὶ ὁ ἀστὴρ οὐκ ἦν ἐκ τῶν λοιπῶν ἀστέρων, ἀλλὰ χαμηλὸς ἦν, καὶ μηδέποτε φανεὶς, ὥς φησιν Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος.».

Θεοφύλακτος Βουλγαρίας ή Αχρίδος (11ος αι.), Ερμηνεία εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, PG 123,161-165.

Αντιγράφει τον Χρυσόστομο, δίνοντας και τα 4 επιχειρήματα που έδωσε εκείνος αλλά με συντομία, και μ’ ελαφρώς διαφορετικά λόγια, και χωρίς να παραπέμπει σ’ αυτόν, (PG 123,161). Μόνο στο 4ο στέκεται λίγο περισσότερο για να εξηγήσει το παράξενο γεγονός της στάσης του άστρου πάνω απ’ το σπίτι του μικρού Χριστού λέγοντας: «Κατέβη γὰρ ὁ ἀστὴρ ἀπὸ τοῦ ὕψους, καὶ προσγειότερος γενόμενος, ἔδειξεν αὐτοῖς τὸν τόπον. Εἰ γὰρ ἐξ ὕψους αὐτοῖς ἐφαίνετο, πῶς ἄν ἔμελλον ἰδικῶς γνωρίσαι τὸν τόπον ἔνθα ἧν ὁ Χριστός; Οἱ γὰρ ἀστέρες πολὺν τόπον περιλαμβάνουσιν.».

Ευθύμιος Ζιγαβηνός (11ος-12ος αι.), Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, PG 129,140.

Αυτός αντιγράφει τον Χρυσόστομο με σχεδόν τα ίδια λόγια (PG 129,137). Και παρόμοια με τον Θεοφύλακτο χρησιμοποιεί την ίδια λέξη, καθώς περιγράφει το 4ο επιχείρημά του ως εξής: «Τέταρτον, ἀπὸ τοῦ βαδίζειν πρόσγεια· οὐ γὰρ ἄν ἔδειξε τὸ σπήλαιον, εἰ παραπλησίως τοῖς ἄλλοις ἄστρασιν ὑψηλὸς ἐφέρετο.».

Ιωάννης Καντακουζηνός (14ος αι.), Κατά Μωαμεθανών, Απολογία 1η, PG 154,371.

Φέρνει και αυτός τα επιχειρήματα του Χρυσόστομου χωρίς ωστόσο να παραπέμπει σ’ αυτόν ή σε κάποιον άλλο προηγούμενο, και χρησιμοποιεί για τον αστέρα την ίδια λέξη (πρόσγειο) με τους Θεοφύλακτο και Ζιγαβηνό: «Θεία δὲ τις δύναμις ἧν ἡ τούτους ὁδηγοῦσα, ἥτις καὶ πρόσγειος ἐφαίνετο», PG 154,429.

Μιχαήλ Γλυκάς (15ος αι.), Χρονικό (Τμήμα 3ο, PG 158,396-400)

Αναφέρει προηγούμενους ερμηνευτές που σχολίασαν το περιστατικό με τους μάγους, τους Χρυσόστομο, Μ. Αθανάσιο, Κύριλλο Αλεξανδρείας, Επιφάνειο Κύπρου, Ιωάννη Δαμασκηνό και Θεοφύλακτο, και καταλήγει ότι ο Χρυσόστομος (τον ονομάζει χρυσορρήμων) έδωσε την καλύτερη ερμηνεία. Λέει κι αυτός πώς δεν θα ήταν δυνατόν ο αστέρας να έρθει και να σταθεί επάνω απ’ το μικρό Χριστό αν δεν ήταν θαυματουργική δύναμη (ἐξ ὕψους συγκαταβὰς ἐπάνω τοῦ τεχθέντος ἔστη παιδίου, PG 158,397). [Για τους Μ. Αθανάσιο και Ιωάννη Δαμασκηνό εξετάσαμε τις ερμηνείες τους, αλλά δεν σχολιάζουν τον αστέρα, οπότε δεν χρειάστηκε να βάλουμε τις ερμηνείες τους. Το ίδιο και ο Επιφάνειος Κύπρου που σχολιάζει μόνο την χρονική σειρά των γεγονότων περί την Γέννηση, και είδαμε τα σχόλιά του στο ΜΕΡΟΣ Α΄ ].

Κλείνουμε τις αναφορές των πατέρων με αυτήν του Ιγνάτιου Αντιοχείας (αρχές 2ου αι.), η οποία παρόλο που είναι χρονικά πρώτη απ’ όλες, την αφήσαμε τελευταία για τον λόγο που θα φανεί αμέσως αφού την παραθέσουμε:

«Πῶς οὖν ἐφανερώθη τοῖς αἰῶσιν; ἀστὴρ ἐν οὐρανῷ ἔλαμψεν ὑπὲρ πάντας τοὺς ἀστέρας, καὶ τὸ φῶς αὐτοῦ ἀνεκλάλητον ἦν καὶ ξενισμὸν παρεῖχεν ἡ καινότης αὐτοῦ, τὰ δὲ λοιπὰ πάντα ἄστρα ἅμα ἡλίῳ καὶ σελήνῃ χορὸς ἐγένετο τῷ ἀστέρι, αὐτὸς δὲ ἦν ὑπερβάλλων τὸ φῶς αὐτοῦ ὑπὲρ πάντα· ταραχή τε ἦν, πόθεν ἡ καινότης ἡ ἀνόμοιος αὐτοῖς.», Προς Εφεσίους επιστολή, PG 5,660.

Όπως βλέπουμε ο Ιγνάτιος κάνει μια θεώρηση υπερβολική για την εμφάνιση και το φέγγος του άστρου, τόσο υπερβολική που νομίζω πώς δεν πρόκειται για προσπάθεια περιγραφής του φαινομένου, αλλά για ύμνο προς τον Κύριό Του Ιησού Χριστό, στον οποίο πιστεύει τόσο πολύ που δεν θ’ αργήσει να μαρτυρήσει στη Ρώμη γι Αυτόν! Συνεπώς, ο Ιγνάτιος, ο τόσο αφοσιωμένος αυτός αποστολικός πατέρας στον Χριστό, θέλει να δείξει το υπερβάλλον μέγεθος της Πρώτης Παρουσίας του Κυρίου περιγράφοντας το σε σχήμα ωδής, όμοιας με τις υπόλοιπες βιβλικές ωδές και ψαλμούς που υμνούν τα μεγαλεία του Θεού και είναι γεμάτες από μεταφορικές εκφράσεις που δίνονται με πλήθος φυσικών αντικειμένων και φαινομένων. Δίνουμε μερικά παραδείγματα από Ψαλμούς και Ωδές:

«καὶ ἐβρόντησεν ἐξ οὐρανοῦ Κύριος, καὶ ὁ ῞Υψιστος ἔδωκε φωνὴν αὐτοῦ· 15 ἐξαπέστειλε βέλη καὶ ἐσκόρπισεν αὐτοὺς καὶ ἀστραπὰς ἐπλήθυνε καὶ συνετάραξεν αὐτούς. 16 καὶ ὤφθησαν αἱ πηγαὶ τῶν ὑδάτων, καὶ ἀνεκαλύφθη τὰ θεμέλια τῆς οἰκουμένης ἀπὸ ἐπιτιμήσεώς σου, Κύριε, ἀπὸ ἐμπνεύσεως πνεύματος ὀργῆς σου.», Ψαλμός 17,14-16.

«φωνὴ Κυρίου συντρίβοντος κέδρους, καὶ συντρίψει Κύριος τὰς κέδρους τοῦ Λιβάνου καὶ λεπτυνεῖ αὐτὰς ὡς τὸν μόσχον τὸν Λίβανον, καὶ ὁ ἠγαπημένος ὡς υἱὸς μονοκερώτων. φωνὴ Κυρίου διακόπτοντος φλόγα πυρός, φωνὴ Κυρίου συσσείοντος ἔρημον καὶ συσσείσει Κύριος τὴν ἔρημον Κάδης. φωνὴ Κυρίου καταρτιζομένη ἐλάφους, καὶ ἀποκαλύψει δρυμούς·», Ψαλμός 28,5-9.

«Κύριος ἀνέβη εἰς οὐρανούς, καὶ ἑβρόντησεν, αὐτὸς κρινεῖ ἄκρα γῆς», Ωδή της Άννας, Α΄ Βα 1,10.

«Ἐπήρθη ὁ ἥλιος, καὶ ἡ σελήνη ἔστη ἐν τῇ τάξει αὐτῆς, εἰς φῶς βολίδες σου
πορεύσονται, εἰς φέγγος ἀστραπῆς ὅπλων σου.», Ωδή Αββακούμ, Αβκ 3,11.

Κατά παρόμοιο τρόπο μέσω μεταφορικών εκφράσεων ωδής και αίνου, ο Ιγνάτιος δίνει την υπερβάλλουσα εικόνα του άστρου, τ’ οποίο λέει, γίνεται το κέντρο του χορού των άλλων αστέρων, και φεγγοβολάει περισσότερο ακόμη κι απ’ τον ήλιο! Πρόκειται για ωδή λοιπόν και όχι για αντικειμενική περιγραφή.

Κι εδώ τελειώσαμε με τα σχόλια των πατέρων, και μας μένει να δούμε τώρα τα σχετικά και πολύ ενδιαφέροντα σχόλια των αστρονόμων για το αστέρι των μάγων.

Συνέχεια στο ΜΕΡΟΣ Δ΄.